«Εμένα το γραφτό μου ήτανε να γεννηθώ στην Ανατολή, αλλά η ρόδα της Τύχης, που γυρίζει ολοένα, ξερρίζωσε από τα θεμέλια τον τόπο μου και μ' έρριξε στην ξενιτειά, σ' ανθρώπους που μιλούσανε την ίδια γλώσσα με μένα, πλην όμως που είχανε άλλα συνήθια. Το πουλί το θαλασσοδαρμένο, πώς βρίσκει έναν βράχο μέσα στο πέλαγο και κάθεται και στεγνώνει τα φτερά του, έτσι βρίσκουμαι κι εγώ σε τούτα τα χώματα». Αυτά έγραφε ο Φώτης Κόντογλου στη συλλογή διηγημάτων του «Το Αϊβαλί. Η πατρίδα μου» (εκδοτικός οίκος «Αστήρ» Αλ. και Ε. Παπαδημητρίου, 1983, πρώτη έκδοση 1962) και με αυτό το απόσπασμα από το βιβλίο του ξεκινά η περιοδική έκθεση «1922», που εγκαινίασε το Πολιτιστικό Ίδρυμα Ομίλου Πειραιώς (ΠΙΟΠ), την Τρίτη 25 Ιουλίου 2023 (ώρα 20:00), στο Μουσείο Βιομηχανικής Ελαιουργίας Λέσβου, στο πλαίσιο των εκδηλώσεων μνήμης για τη Μικρασιατική Καταστροφή και με αφορμή τη συμπλήρωση 100 χρόνων από τη Συνθήκη της Λωζάνης.
Η έκθεση διατρέχει τη Μικρασιατική Εκστρατεία και την Καταστροφή, τον ξεριζωμό, την επανεκκίνηση στην Ελλάδα, την ενσωμάτωση των προσφύγων και τη διατήρηση της μνήμης, αλλά και τη σημαντική προσφορά των μικρασιατών προσφύγων στο νησί της Λέσβου. Οι πέντε εκθεσιακές ενότητες αξιοποιούν εμβληματικά κείμενα σπουδαίων λογοτεχνών, όπως είναι ο Φώτης Κόντογλου, η Διδώ Σωτηρίου, ο Ηλίας Βενέζης και οι Λέσβιοι Στράτης Μυριβήλης και Ασημάκης Πανσέληνος, αναδεικνύοντας τη δυναμική σχέση της Ιστορίας με τη λογοτεχνία.
Σπάνιο αρχειακό υλικό και φωτογραφίες, προσωπικά αντικείμενα και ιερά κειμήλια αποκαλύπτουν στιγμές της ζωής πριν αλλά και μετά την τραγωδία του 1922. Ξεχωρίζουν ηχητικές μαρτυρίες προσφύγων, επιστολές στρατιωτών αλλά και η φορητή εικόνα των αγίων Κωνσταντίνου και Ελένης από την εκκλησία της Ζωοδόχου Πηγής, στο Αϊβαλί, που σώθηκε τελευταία στιγμή από βανδαλισμό. Στην πραγματοποίηση της έκθεσης συνέβαλαν οι ιδιώτες συλλέκτες Στρατής Αναγνώστου, Ζαχαρούλα Ιωακείμ, Μαρία Κιαχαγιά, Στέφανος Κουμπασάρος, Γεράσιμος Μπεκιάρης, Αργύρης Χατζημαλλής και Αντώνης Χατζηχαραλάμπους, το ΝΠΔΔ Πολιτισμού, Τουρισμού και Αθλητισμού Δήμου Δυτικής Λέσβου, ο Πολιτιστικός Σύλλογος Παρακοίλων Λέσβου «Ροδόδεντρο», η Λαογραφική Συλλογή Πελόπης Λέσβου, καθώς και εθνικοί φορείς και εκδοτικοί οίκοι. Με το «1922» ολοκληρώνεται το εκθεσιακό πρόγραμμα του ΠΙΟΠ για τη Μικρασιατική Καταστροφή, το οποίο ξεκίνησε το 2022 στη Χίο («Απέναντι», Μουσείο Μαστίχας Χίου) και συνεχίστηκε στον Βόλο («Εκ Μικράς Ασίας», Μουσείο Πλινθοκεραμοποιίας Ν. & Σ Τσαλαπάτα). Οι τρεις περιοδικές εκθέσεις τελούν υπό την αιγίδα του υπουργείου Πολιτισμού και της Ομοσπονδίας Προσφυγικών Σωματείων Ελλάδος (ΟΠΣΕ).
Στα εγκαίνια στο Μουσείο Βιομηχανικής Ελαιουργίας Λέσβου, μουσικές και χορούς της Μικράς Ασίας παρουσίασαν η Ορχήστρα Σαντουριών Αναγνωστηρίου Αγιάσου, το Χορευτικό Τμήμα Ενηλίκων Αναγνωστηρίου Αγιάσου και ο Χορευτικός Όμιλος Μυτιλήνης «Οι Αιολείς».
Διάρκεια: 26 Ιουλίου 2023 έως 17 Ιουνίου 2024.
Ώρες λειτουργίας: Καθημερινά, εκτός Τρίτης, 10:00-18:00 (έως 15/10), 10:00-17:00 (από 16/10).
Κλειστό: 1η Ιανουαρίου, Μ. Παρασκευή (μέχρι 12:00), Κυριακή του Πάσχα, Παρασκευή του Πάσχα (τοπική εορτή), 1η Μαΐου, 15 Αυγούστου, 25-26 Δεκεμβρίου.
