Μπορεί η υιοθέτηση καινοτόμων ηχοτοπικών εφαρμογών να οδηγήσει στη δημιουργία ενός νέου τοπικού προϊόντος τουρισμού υπαίθρου, αναδεικνύοντας ταυτόχρονα τον ρόλο της «υπό απειλής με εξαφάνιση» μετακινούμενης κτηνοτροφίας στη διατήρηση της βιοποικιλότητας; «Περιοχές της Ηπείρου όπως το Ζαγόρι, φέρουν μια μακρά νομαδική κτηνοτροφική παράδοση ακόμα ζώσα, και αποτελούν πρόσφορο έδαφος για την ανάπτυξη ενός καινοτόμου, βιώσιμου τουριστικού μοντέλου», επισήμανε η αναπληρώτρια καθηγήτρια, τμήμα Γεωπονίας, τομέας Αγροτικής Οικονομίας του Αριστοτελείου Πανεπιστημίου Θεσσαλονίκης, Μαρία Παρταλίδου, μιλώντας στο 9ο Πανελλήνιο Συνέδριο που διεξάγεται σήμερα και αύριο στο Διεθνές Εκθεσιακό Κέντρο Θεσσαλονίκης.
Το συνέδριο, με θέμα «Οι Νέες Τεχνολογίες ως Μοχλός Βιώσιμης Ανάπτυξης της Γεωργίας», συνδιοργανώνουν στο πλαίσιο της 29ης Agrotica, η ΔΕΘ-Helexpo και το τμήμα Γεωπονίας, σχολής Γεωπονίας, Δασολογίας και Φυσικού Περιβάλλοντος του ΑΠΘ.
Η διεπιστημονική προσέγγιση για τη διατήρηση της βιοποικιλότητας των βοσκοτόπων, προσφέρει τη δυνατότητα αξιοποίησης πολιτισμικών εργαλείων της επιστήμης της ακουστικής οικολογίας, ως προς την συλλογή χωρικών δεδομένων δια μέσω του ήχου. Συγκεκριμένα, «η χάραξη τοπικών κτηνοτροφικών μονοπατιών με την αξιοποίηση σύγχρονων καινοτόμων ως πολυμεσικών εφαρμογών ήχου, όπως αυτή των ηχοτοπίων, αποτελούν μια πρόταση για τη διατήρησης των υψηλής φυσικής αξίας γεωργικών εκτάσεων (HNV) και εργαλείο ενίσχυσης του κοινωνικού ιστού και της πολυδραστηριότητας στο Ζαγόρι», επισήμανε η κυρία Παρταλίδου. Σήμερα βέβαια, όπως σημείωσε, η πλειονότητα των κτηνοτρόφων διασχίζουν τα κτηνοτροφικά μονοπάτια με τα φορτηγά, «ενώ τα πεζοπορικά μονοπάτια έχουν περάσει στην αφάνεια και στην εγκατάλειψη με πολλαπλές επιπτώσεις, τόσο περιβαλλοντικές όσο και κοινωνικές».
Η επιστήμη της ακουστικής οικολογίας, κατεξοχήν υπεύθυνη για την μελέτη των ηχοτοπίων, υποστηρίζει ότι μπορούμε να ακούσουμε τους ήχους της πόλης και της φύσης, των ανθρώπων και των άλλων ζώων, με την ίδια προσοχή που θα ακούγαμε μια μουσική σύνθεση. «Αν προσεγγίσουμε την έννοια της βιοποικιλότητας με ακουστικούς όρους, προκύπτει ο όρος "Ηχοποικιλότητα", η οποία υποδεικνύει την ύπαρξη πολλών διαφορετικών ήχων σε ένα ηχοτοπίο», τόνισε η ίδια και προσέθεσε ότι μέσα στη λειτουργία ενός Οικομουσείου, οι ηχητικοί χάρτες και οι ηχητικοί περίπατοι μπορούν να ενισχύσουν την αντίληψη των αγροτουριστών για τα πλούσια ηχοτοπία της περιοχής τους. Εξήγησε, δε, ότι τα τελευταία χρόνια, με την ανάπτυξη της τεχνολογίας πολλοί ηχητικοί περίπατοι χρησιμοποιούν τεχνολογίες ηχητικού γεωεντοπισμού ώστε να επανασχεδιάσουν επιτόπιες και εντοπισμένες εμπειρίες και να τις διαμοιράσουν μέσω ακουστικών και εφαρμογών κινητών συσκευών.
Μέσα σε αυτή την εμπειρία οι κοινότητες και οι επισκέπτες μπορούν να κατανοήσουν τις πολύπλοκες και πολυεπίπεδες διαστρωματώσεις του ηχοτοπίου, κι έτσι να ενταχθούν και συναισθηματικά μέσα στο χώρο. Ξεκινώντας από την ευαισθητοποίηση (awareness raising) και ενισχύοντας τον υπεύθυνο συμμετοχικό τουρισμό (responsible tourism) μέσω των ηχοτοπίων, καθίσταται δυνατή μια ολιστική -άυλη προσέγγιση της βιοποικιλότητας και ερμηνεία του φυσικού χώρου, ικανή να επικοινωνήσει τις αξίες της βιώσιμης ανάπτυξης σε ένα πολύ διευρυμένο κοινό.
«Στο πλαίσιο της προστασίας και διατήρησης της βιοποικιλότητας των ευαίσθητων οικοσυστημάτων, τα ηχοτοπία μπορούν να αποτελέσουν εργαλείο καταγραφής και ανάδειξης των βοσκοτόπων ως πεδίων συνδιαμορφομένων από τον άνθρωπο και τη φύσης, συμπυκνώνοντας ηχητικά τις μεταξύ του δυναμικές σχέσεις», ανέφερε χαρακτηριστικά. Προσέθεσε, δε, ότι η διατήρηση της βιοποικιλότητας των κτηνοτροφικών μονοπατιών επιτρέπει στους κτηνοτρόφους να συνεχίσουν τον διαχρονικό ρόλο τους ως διαχειριστές και φύλακες της φυσικής και πολιτισμικής (αγροτικής) κληρονομιάς.
Το έργο EncoLochi
Το έργο EncoLochi, υλοποιείται από το Κέντρο Καινοτομίας και Πολιτισμού InnoPolis, το Οικομουσείο Ζαγορίου και το Αριστοτέλειο Πανεπιστήμιο Θεσσαλονίκης (συγκεκριμένα της αναπληρώτριας καθηγήτριας στο τμήμα Γεωπονίας, τομέας Αγροτικής Οικονομίας, Μαρίας Παρταλίδου και του M. Sc World Heritage & Cultural Projects For Development, επιστημονικό συνεργάτη του ΑΠΘ, Κωνσταντίνου Καίσαρη) με χρηματοδότηση από το Πράσινο Ταμείο.
Στόχος του είναι η ανάδειξη του ρόλου της μετακινούμενης κτηνοτροφίας στη διατήρηση της βιοποικιλότητας, μέσω της καταγραφής της ηχοποικιλότητας των κτηνοτροφικών μονοπατιών του Ζαγορίου, με την ενεργό συμμετοχή της τοπικής κοινωνίας της περιοχής, και ειδικότερα των κτηνοτρόφων. Με τη συμβολή δε, των επιστημονικών συνεργατών και της τοπικής κοινότητας, οργανώνονται συμμετοχικές ερευνητικές και καλλιτεχνικές δραστηριότητες, με στόχο την ανίχνευση, την καταγραφή, και τη διατήρηση των οικοσυστημάτων των τοπικών βοσκοτόπων.
Ταυτόχρονα, το έργο στοχεύει έμμεσα τόσο στη διαφύλαξη της ορνιθοπανίδας και άλλων απειλούμενων ειδών στα ενδιαιτήματα του Ζαγορίου, όσο και στην ευαισθητοποίηση της κοινότητας για την ενίσχυση της συλλογικής μνήμης και της άυλης πολιτιστικής κληρονομιάς της μετακινούμενης κτηνοτροφίας, η οποία αποτελεί αναπόσπαστο στοιχείο της τοπικής ταυτότητας.
«Ο σχεδιασμός ενός αγροτουριστικού προϊόντος βασιζόμενο στην συμμετοχική εμπειρία της μετακινούμενης κτηνοτροφίας, αποτελεί ένα ευρέως διαδεδομένο τουριστικό μοντέλο σε πολλές κτηνοτροφικές περιοχές, με τη χώρα μας να μην έχει αξιοποιήσει τις καλές πρακτικές άλλων μεσογειακών χωρών», επισήμανε στην ομιλία της κυρία Παρταλίδου.
Συρρικνώνεται η μετακινούμενη κτηνοτροφία
Η μετακινούμενη κτηνοτροφία, ενταγμένη από το 2019 στη λίστα της άυλης πολιτιστικής κληρονομιάς της UNESCO, αποτελεί μία πρακτική με σεβασμό στη βιοποικιλότητα και τη βιώσιμη διαχείριση του τοπίου, ικανή να αποτελέσει ένα αξιόλογο εναλλακτικό και ανταγωνιστικό αγροτουριστικό προϊόν με πολλαπλά οφέλη τόσο για τις κοινότητες όσο και για το περιβάλλον. Η παραδοσιακή μετακινούμενη κτηνοτροφία αναφέρεται στην εποχική μετακίνηση αιγοπροβάτων με τα πόδια.
Τα νομαδικά κτηνοτροφικά συστήματα ορεινών περιοχών συμβάλλουν σημαντικά στη διατήρηση των λεγόμενων «υψηλής φυσικής αξίας (HNV) γεωργικών εκτάσεων» όντας πηγή οικοσυστημικών υπηρεσιών, θετικών εξωτερικοτήτων και δημόσιων αγαθών.
Ωστόσο, όπως προκύπτει από τον στρατηγικό σχεδιασμό για την νέα Κοινή Γεωργική Πολιτική της χώρας υπάρχει εγκατάλειψη της παραδοσιακής γεωργίας και κτηνοτροφίας, ενώ ταυτόχρονα οι περιοχές HNV μειώθηκαν (από το 2015 έως το 2018) και δεν έχουν ληφθεί μέτρα για την προστασία τους.
