Στον ένατο όροφο του Θεαγένειου αντικαρκινικού νοσοκομείου, με την εντυπωσιακή θέα στη Θεσσαλονίκη, οι τοίχοι «εξαφανίζονται» για λίγο. Κι οι άνθρωποι στον χώρο -ασθενείς, σύντροφοι και νοσηλευτές- γίνονται αίφνης κοινωνοί πολλαπλών «αποδράσεων», μέσα από παράθυρα, φωταγωγούς και σκάλες, ακόμα και μέσα από χαραμάδες.
Οι αποδράσεις είναι προφανώς εικονικές και νοερές, με όχημα την τέχνη (φωτογραφίες και ταινίες κινουμένων σχεδίων) και την εικονική πραγματικότητα (VR). Ωστόσο, προσφέρουν τη δυνατότητα για ένα πραγματικό «διάλειμμα», που δεν είναι σύνηθες σε ένα νοσοκομείο, ιδίως αντικαρκινικό. Πώς; Στο πλαίσιο της δράσης «Αrt Break (Διάλειμμα Τέχνης)», που υλοποιεί η Εταιρεία Έρευνας και Εκπαίδευσης Κλινικών Δεξιοτήτων του Εργαστηρίου Πρωτοβάθμιας Φροντίδας Υγείας, Γενικής Ιατρικής και Έρευνας Υπηρεσιών Υγείας του ΑΠΘ, σε συνεργασία με το Θεαγένειο Αντικαρκινικό Νοσοκομείο Θεσσαλονίκης, το Μουσείο Φωτογραφίας ΜΟΜus και τη Σχολή Κινηματογραφικών Τεχνών του Πανεπιστημίου Νότιας Καλιφόρνιας (USC).
Στην ουσία, η δράση «φέρνει» το μουσείο στο νοσοκομείο. Η ομάδα έργου θα δημιουργήσει ένα «εικαστικό δωμάτιο» με δύο συλλογές έργων: η πρώτη περιέχει φωτογραφίες από το MOMus, που θα προβάλλονται μέσω εικονικής πραγματικότητας (VR), με δυνατότητα διάδρασης. Η δεύτερη περιέχει ταινίες κινουμένων σχεδίων μικρού μήκους από το USC και από ανεξάρτητους παραγωγούς της Ευρώπης.
«Η δράση αναμένουμε να αρχίσει μετά τις γιορτές και θα έχει διάρκεια ενός μηνός. Το Θεαγένειο είναι ένα δύσκολο περιβάλλον, καθώς συνήθως οι άνθρωποι δεν βρίσκονται εκεί για ευχάριστο λόγο. Η δράση θα μπορούσε να εφαρμοστεί σε οποιοδήποτε νοσοκομείο, αλλά ξεκινήσαμε από το πιο δύσκολο, γιατί εκεί υπάρχει και η μεγαλύτερη ανάγκη για ένα "διάλειμμα". Προφανώς σε τέτοιες καταστάσεις δεν είναι εύκολο να κάνεις πραγματικά ένα διάλειμμα, αλλά στον χρόνο της αναμονής τους για μια θεραπεία, για παράδειγμα, οι άνθρωποι θα έχουν την ευκαιρία να αλλάξουν παραστάσεις μέσω της τέχνης, που έρχεται στον χώρο του νοσοκομείου» εξηγεί στο Αθηναϊκό/Μακεδονικό Πρακτορείο Ειδήσεων ο Μανώλης Σμυρνάκης, αναπληρωτής καθηγητής πρωτοβάθμιας φροντίδας υγείας και ιατρικής εκπαίδευσης στην Ιατρική Σχολή του Αριστοτελείου Πανεπιστημίου Θεσσαλονίκης (ΑΠΘ).
Στο πλαίσιο της δράσης οι επισκέπτες του 9ου ορόφου, ο οποίος παραχωρήθηκε στους συντελεστές του έργου από τη διοίκηση του Θεαγενείου, θα μπορούν να φορέσουν τα γυαλιά εικονικής πραγματικότητας και με τη βοήθεια και στελεχών του Κέντρου Καθοδήγησης Καρκινοπαθών (Κ3) να ξεναγηθούν εικονικά στον πλούτο των επιλεγμένων φωτογραφιών του MOMus. Στη συνέχεια μπορούν να παρακολουθήσουν σε οθόνη ταινίες κινουμένων σχεδίων, που «δένουν» με τις φωτογραφίες του ΜΟΜus, αλλά και με τον χώρο της δράσης, την αρχιτεκτονική του, και την εκπληκτική θέα της Θεσσαλονίκης από τον 9ο όροφο του Θεαγενείου. Μπορούν να συνδυάσουν τα δύο ή να επιλέξουν μόνο το ένα από αυτά, εφόσον για παράδειγμα δεν θέλουν ή δεν μπορούν να φορέσουν τα γυαλιά VR.
Θα μπορούσε αυτή η δράση να εξελιχθεί σε «πιλότο» για μια μόνιμη έκθεση είτε για τη μεταφορά της και σε άλλα νοσοκομεία; Όπως εξηγεί ο Μανώλης Σμυρνάκης, θα γίνει αξιολόγηση της αποτελεσματικότητας της δράσης με τη συμμετοχή και των επισκεπτών και ιδανικό θα ήταν να μην αποτελέσει κάτι αποσπασματικό και μικρής διάρκειας, αλλά κάτι πιο μόνιμο για τα ελληνικά νοσοκομεία, που θα επιτρέπει στους ασθενείς, τους συνοδούς τους και το νοσηλευτικό προσωπικό να κάνουν ένα διάλειμμα αξιοποιώντας τη θεραπευτική διάσταση της τέχνης, εφόσον το επιθυμούν.
Ταξίδι στον χρόνο και στο υποσυνείδητο
Όπως επισημαίνει στο ΑΠΕ-ΜΠΕ η Μαριεντίνα Γκότση, καθηγήτρια στο Πανεπιστήμιο της Νότιας Καλιφόρνιας (USC), που έχει αναλάβει την καλλιτεχνική συνεπιμέλεια της δράσης, για το «Αrt Break» επελέγησαν περίπου 10 ταινίες κινουμένων σχεδίων μικρού μήκους, η πλειονότητα των οποίων προέρχεται από καθηγητές, αποφοίτους και φοιτητές του USC, με εξαίρεση δύο που παραχωρήθηκαν από ανεξάρτητους Ευρωπαίους παραγωγούς. Μεταξύ των ταινιών περιλαμβάνονται η πολωνική "Telsche" των Sophie Colfer και Ala Νunu και η "Change of Place" της Kathy Smith, καθηγήτριας στο USC.
Η συλλογή κινουμένων σχεδίων λέει, προσκαλεί τους θεατές σε ένα ταξίδι στον χρόνο, μέσα από τη μνήμη και τη φαντασία, στην πόλη και στην ύπαιθρο, σε εξωτερικούς και εσωτερικούς χώρους, στο παρόν, αλλά και στο υποσυνείδητο. «Παρατηρούμε πολλαπλές αποδράσεις, μέσα από φωταγωγούς, σκάλες και χαραμάδες, τρέχοντας, πετώντας ή κολυμπώντας. Με όποιο μέσο μπορούμε κατευθυνόμαστε προς κάτι γνώριμο ή κάτι διαφορετικό» περιγράφει και εξηγεί ότι η θεματική των ταινιών δεν εντάσσεται στη λογική ενός πρόσχαρου κινηματογραφικού «λούνα παρκ», αλλά ταυτόχρονα ουδεμία σχέση έχει με την ασθένεια. «Είναι θεματικές που σε ταξιδεύουν αλλού» λέει η Μαριεντίνα Γκότση, που είναι και επισκέπτρια καθηγήτρια του Τμήματος Ιατρικής ΑΠΘ και διευκρινίζει ότι για την επιλογή των ταινιών ανέτρεξε στις φωτογραφίες που παραχώρησε το MOMus.
Τι δείχνει η διεθνής πρακτική; Πώς επιδρά η τέχνη στους χώρους υγείας; «Υπάρχουν πάρα πολλές μελέτες με ξεκάθαρα ευρήματα ως προς τη θετική επίδραση της τέχνης στον χώρο της υγείας. Πολλές φορές όμως η παρουσία της τέχνης στον χώρο αυτό είναι απλά διακοσμητική, π.χ., κάποιοι πίνακες στους τοίχους, για τον οποίους δεν ακολουθήθηκε κάποια διαδικασία προσεκτικής επιλογής, ώστε όντως να έχουν αντίκτυπο. Στο εξωτερικό, σε νοσοκομεία υψηλής στάθμης, δωρητές και ευεργέτες προσφέρουν έργα τέχνης, τα οποία έχουν επιλεγεί προσεκτικά. Συχνά βλέπουμε επίσης έργα που έχουν φτιάξει οι ίδιοι οι ασθενείς, στο πλαίσιο της θεραπείας μέσω της τέχνης. Χρειάζονται και τα δύο, αλλά δυστυχώς δεν γίνονται συχνά στον χώρο της υγείας, διεθνώς. Ένας λόγος είναι ότι δεν υπάρχει σταθερή οικονομική υποστήριξη τέτοιων δράσεων, γιατί παρά τον ξεκάθαρα θετικό αντίκτυπό τους, δεν θεωρούνται τόσο σημαντικές όσο άλλες παρεμβάσεις» λέει η Μαριεντίνα Γκότση και προσθέτει ότι ιδανικό θα ήταν τέτοιες εκθέσεις να μεταφέρονται από νοσοκομείο σε νοσοκομείο, σαν ένα κινούμενο φεστιβάλ, με προκηρύξεις μάλιστα για συμμετοχή φοιτητών και καθηγητών πανεπιστημίων.
Το μουσείο δεν είναι κάτι στατικό
Κατά τον πρόεδρο του MOMus, Επαμεινώνδα Χριστοφιλόπουλο, η έννοια του μουσείου δεν περιορίζεται στη μονοδιάστατη εικόνα που συχνά έχουμε για αυτό, ως ενός χώρου περιορισμένου σε τέσσερις τοίχους, που απευθύνεται σε συγκεκριμένο κοινό και φιλοξενεί αντικείμενα μόνο από το παρελθόν. «Το μουσείο είναι κάτι οριζόντιο, που απευθύνεται σε όλες, όλους και όλα και μπορεί να μεταφερθεί παντού και να καταπιαστεί με κάθε είδους κοινωνικό θέμα, αλλά και με τα πιο hard-core, δύσκολα ζητήματα, όπως η ασθένεια ή και ο θάνατος. Συνεργαζόμαστε με την Ιατρική Σχολή του ΑΠΘ, τη Σχολή Κινηματογραφικών Τεχνών του Πανεπιστημίου Νότιας Καλιφόρνιας και το Θεαγένειο, σε μια ισότιμη συνεργασία μεταξύ ακαδημαϊκών φορέων, φορέων της τέχνης και της περίθαλψης, με στόχο να παρέχουμε ουσιαστική στήριξη στους ασθενείς στην καθημερινότητά τους. Χρειάζεται να αλλάξει η νοηματοδότηση του μουσείου, γιατί το μουσείο δεν είναι κάτι στατικό, αλλά κάτι που μπορεί να έχει σημαντικό κοινωνικό αντίκτυπο» λέει στο ΑΠΕ-ΜΠΕ.
Όπως εξηγεί η μουσειολόγος Μαρία Κοκορότσκου, συντονίστρια του πρότζεκτ από πλευράς του MOMus, το μουσείο παραχωρεί για τη δράση στο Θεαγένειο περίπου δέκα εικόνες, που θα προβάλλονται μέσω εικονικής πραγματικότητας, οι οποίες αντλούν τη θεματική τους από την ανθρώπινη παρουσία και μορφή και τη σχέση και επαφή του ανθρώπου με το περιβάλλον, αστικό και φυσικό. Η δράση υλοποιείται στο πλαίσιο του προγράμματος «Σημεία Στήριξης», που συγχρηματοδοτείται από το Κοινωφελές Ίδρυμα Ιωάννη Σ. Λάτση, το ΤΙΜΑ Κοινωφελές Ίδρυμα, το Ίδρυμα Καπετάν Βασίλη & Κάρμεν Κωνσταντακόπουλου, το Ίδρυμα Α. Γ. Λεβέντη, το Κοινωφελές Ίδρυμα Αθανάσιος Κ. Λασκαρίδης, το Costas M. Lemos Foundation, το Κοινωφελές Ίδρυμα Κοινωνικού και Πολιτιστικού έργου ΚΙΚΠΕ, το The Hellenic Initiative Canada, το Ίδρυμα Αθηνάς Ι. Μαρτίνου και το Ίδρυμα Μποδοσάκη._
ΑΠΕ-ΜΠΕ
