Η πρόσφατη μετάδοση των βίντεο με τη δολοφονία του Αμερικανού ακτιβιστή Τσάρλι Κέρκ και της Ουκρανής πρόσφυγα Ιρίνα Ζαρούτσκα δεν ήταν απλώς «ειδήσεις». Ήταν δύο τραυματικές εμπειρίες που εκατοντάδες εκατομμύρια χρήστες των social media και τηλεθεατές βίωσαν παρά τη θέλησή τους. Η διάδοση και τυχαία θέαση βίντεο με αληθινή βία της πραγματικής ζωής στα κοινωνικά δίκτυα έχει εξελιχθεί σε ένα από τα πιο ανησυχητικά φαινόμενα της ψηφιακής εποχής.
Το σοκαριστικό βίντεο της δολοφονίας του Κέρκ, που μεταδόθηκε ζωντανά κατά τη διάρκεια ομιλίας του σε πανεπιστήμιο της Γιούτα, έκανε τον γύρο των social media, πριν περιοριστεί από τους διαχειριστές. Παράλληλα, η υπόθεση της Ζαρούτσκα, η οποία μαχαιρώθηκε θανάσιμα σε συρμό τραμ στη Σαρλότ, αναπαράχθηκε με βίντεο που κατέγραφαν τις τελευταίες στιγμές πριν τον θάνατό της.
Το φαινόμενο της «μη συναινετικής» έκθεσης σε εικόνες βίας δεν είναι εντελώς καινούργιο. Από το φιλμ του Ζαπρούντερ με τη δολοφονία Κένεντι, έως τις εικόνες της 11ης Σεπτεμβρίου, του αποκεφαλισμού του Ντάνιελ Περλ ή του μακελειού στο Κράιστσερτς, η ιστορία είναι γεμάτη από βίαια στιγμιότυπα που έμειναν χαραγμένα στη συλλογική μνήμη.
Η διαφορά σήμερα είναι η ταχύτητη και η αναπόφευκτη διάδοση μέσω των social media.
Έχοντας μελετήσει σε βάθος τις συνέπειες της επαναλαμβανόμενης έκθεσης σε τέτοιο υλικό, η καθηγήτρια ψυχολογίας Ροξάν Κόεν Σίλβερ εξηγεί ότι, ακόμα και μία μόνο θέαση μπορεί να αφήσει μακροχρόνιο αποτύπωμα, συνδεόμενο με αυξημένο άγχος, φόβο και υπερεπαγρύπνηση. Αντίθετα με την αρχική υπόθεση ότι οι άνθρωποι «συνηθίζουν» τη βία, οι έρευνες δείχνουν ότι κάθε έκθεση αυξάνει την ευαισθησία και οδηγεί σε έναν φαύλο κύκλο αναζήτησης ακόμη πιο σοκαριστικών εικόνων.
Υπάρχει βέβαια και η αντίθετη άποψη: ότι κάποια βίαια βίντεο είναι «απαραίτητα για την αφύπνιση της κοινωνίας». Οι εικόνες από τα στρατόπεδα συγκέντρωσης του Β΄ Παγκοσμίου Πολέμου, για παράδειγμα, θεωρούνται θεμελιώδεις για την καταπολέμηση του αρνητισμού του Ολοκαυτώματος. Το ίδιο ισχύει και με το βίντεο της δολοφονίας του Τζορτζ Φλόιντ, που πυροδότησε ένα παγκόσμιο κίνημα κοινωνικής δικαιοσύνης. Ωστόσο, το κοινωνικό όφελος συχνά συνυπάρχει με βαρύ ψυχολογικό τίμημα για τον κάθε θεατή.
Η ευθύνη των πλατφορμών και η ανάγκη για όρια
Η απουσία «φίλτρων» στα social media, συγκριτικά με τη σχετική επιμέλεια των παραδοσιακών μέσων, είναι πλέον εμφανής.
Στις ΗΠΑ, ο κυβερνήτης της Γιούτα, Σπένσερ Κοξ, χαρακτήρισε τα κοινωνικά δίκτυα «καρκίνο της κοινωνίας» μετά τη διάδοση του βίντεο με τον Κέρκ.
Το ζήτημα επαναφέρει στη δημόσια ατζέντα την ανάγκη για αυστηρότερη εποπτεία περιεχομένου, αλλά και για την προστασία των ίδιων των moderators, πολλοί από τους οποίους έχουν δηλώσει ότι τραυματίζονται ψυχολογικά από τη συνεχή θέαση φρικιαστικών εικόνων.
Η τεχνητή νοημοσύνη παρουσιάζεται ως πιθανό εργαλείο για πιο αποτελεσματική διαχείριση (αν και μέχρι στιγμής, οι σχετικές εφαρμογές που ήδη διαθέτουν οι πλατφόρμες κοινωνικής δικτύωσης δεν είναι επαρκώς εξελιγμένες - όλοι έχουμε δει να "κόβονται" άσχετες αναρτήσεις και να παραμένουν ενεργές πολύ επικίνδυνες).
Η πιο απλή λύση ίσως να είναι η πιο δύσκολη για τους περισσότερους: να περιορίσουμε από μόνοι μας τη χρήση των social media και να αποδεχθούμε ότι υπάρχουν πράγματα που δεν χρειάζεται -και δεν πρέπει- να δούμε.
