Ακόμη και στα 300 εκατ. ευρώ μέσα σε μια ημέρα έφθασαν οι αναλήψεις μετρητών στην Ελλάδα τον Ιούνιο του 2015, όταν κορυφώθηκε η κρίση δημοσίου χρέους με την αποτυχία των διαπραγματεύσεων με τους Ευρωπαίους, σύμφωνα με ανάλυση της Ευρωπαϊκής Κεντρικής Τράπεζας, που εξετάζει τη χρησιμότητα των μετρητών σε περιόδους κρίσης, όπως η πανδημία, ο πόλεμος στην Ουκρανία και η ελληνική κρίση.
Η έκθεση της ΕΚΤ αποτελεί την πρώτη επίσημη καταγραφή της μεγάλης στροφής των Ελλήνων στην ασφάλεια των μετρητών στη διάρκεια της μεγάλης κρίσης που άρχισε το 2009 και κορυφώθηκε τον Ιούνιο του 2015, όταν «σηκώθηκαν» από τις τράπεζες τραπεζογραμμάτια ύψους 5 δισ. ευρώ μέσα σε ένα μήνα. Καταγεγραμμένο είναι, άλλωστε, ότι στη διάρκεια της κρίσης η ΕΚΤ είχε στήσει ειδική γραμμή εφοδιασμού των ελληνικών τραπεζών με μετρητά με ειδικές πτήσεις.
Κατά τη διάρκεια της κρίσης δημόσιου χρέους, σημειώνεται στην ανάλυση, η αυξημένη αβεβαιότητα στην αγορά, που προκλήθηκε από τις πολιτικές εξελίξεις και τις αλλαγές στο πρόγραμμα μακροοικονομικής προσαρμογής, οδήγησε σε απότομη αύξηση της ζήτησης για τραπεζογραμμάτια στην Ελλάδα.
Χρησιμοποιώντας το Σύνθετο Δείκτη Συστημικού Κρατικού Κινδύνου (SovCISS), η έκθεση της ΕΚΤ δείχνει πώς η αύξηση αυτού του δείκτη συνδυάζεται με τις αυξημένες αναλήψεις μετρητών.
Στο γράφημα φαίνεται με κίτρινο χρώμα ο δείκτης SovCISS, που έπιασε την υψηλότερη τιμή του (περίπου 1) το 2012 όταν είχε τεθεί για πρώτη φορά σοβαρά το θέμα του Grexit, με αποτέλεσμα, όπως φαίνεται από την μπλε γραμμή, να αυξηθεί δραματικά και η έκδοση τραπεζογραμματίων.
Η μηνιαία καθαρή έκδοση τραπεζογραμματίων από την Τράπεζα της Ελλάδος, σημειώνει η ΕΚΤ, έφτασε σε ένα ιστορικό υψηλό σχεδόν 5 δισεκατομμυρίων ευρώ τον Ιούνιο του 2015. Η ισχυρή συσχέτιση μεταξύ του δείκτη SovCISS και της έκδοσης τραπεζογραμματίων υποδηλώνει ότι η αυξημένη ζήτηση του κοινού για μετρητά συσχετίστηκε στενά με περιόδους υψηλού κινδύνου στην αγορά ομολόγων και στη χρηματοπιστωτική αγορά.
Από τα τέλη του 2014 έως τα μέσα του 2015, η ημερήσια καθαρή έκδοση τραπεζογραμματίων στην Ελλάδα ήταν πολύ πάνω από το αναμενόμενο επίπεδο, αντικατοπτρίζοντας την αυξημένη αντίληψη κινδύνου του κοινού.
Η ανάλυση επιβεβαιώνει ότι οι μεμονωμένες αυξήσεις της ζήτησης ήταν αιτιωδώς αποδοτέες σε συγκεκριμένα γεγονότα, όπως η συνάντηση του Eurogroup στις 18 Ιουνίου 2015 που δεν οδήγησε σε συμφωνία για την απελευθέρωση πρόσθετων κονδυλίων, με αποτέλεσμα την έκδοση πάνω από 300 εκατομμυρίων ευρώ σε μία μόνο ημέρα. Η σωρευτική επίδραση της κρίσης στη ζήτηση μετρητών έφτασε σε εκτιμώμενο σύνολο 11,2 δισεκατομμυρίων ευρώ έξι μήνες αργότερα.
Η σημασία των μετρητών σε καιρούς κρίσης
Η χρησιμότητα των μετρητών αυξάνεται δραματικά όταν απειλείται η σταθερότητα, τονίζει η ΕΚΤ, ανεξάρτητα από τη φύση της κρίσης ή τον βαθμό ψηφιοποίησης. Οι διαφορετικές κρίσεις ανέδειξαν διαφορετικές διαστάσεις αυτής της ανθεκτικότητας: η πανδημία έδειξε τη συσσώρευση μετρητών για προληπτικούς λόγους, ο πόλεμος στην Ουκρανία ανέδειξε την τοπική αύξηση της ζήτησης, το μπλακάουτ στην Ιβηρική απέδειξε ότι είναι απαραίτητο μέσο πληρωμής σε περίπτωση κατάρρευσης των ψηφιακών υποδομών, ενώ η κρίση στην Ελλάδα έδειξε τις επαναλαμβανόμενες αυξήσεις της ζήτησης κατά τη διάρκεια παρατεταμένης οικονομικής αναταραχής.
Η αυξημένη ζήτηση για μετρητά κατά τη διάρκεια κρίσεων πηγάζει από τα θεμελιώδη χαρακτηριστικά τους. Προσφέρουν ψυχολογική χρησιμότητα, δίνοντας μια αίσθηση ασφάλειας και ελέγχου μέσω της απτής τους φύσης. Παράλληλα, παρέχουν πρακτική χρησιμότητα, καθώς λειτουργούν εκτός σύνδεσης, εξασφαλίζουν άμεση πρόσβαση σε ρευστότητα και προσφέρουν ιδιωτικότητα στις συναλλαγές. Αυτή η λειτουργία των μετρητών ως «ασφάλεια ρευστότητας» ικανοποιεί τις ανάγκες των πιο επιφυλακτικών ατόμων σε περιόδους κρίσης.
Πέρα από τα ατομικά οφέλη, τα μετρητά λειτουργούν ως κρίσιμη «ρεζέρβα» για το σύστημα πληρωμών. Αυτό σημαίνει ότι δημιουργούν ένα κατανεμημένο δίκτυο ρευστότητας που μπορεί να λειτουργήσει ακόμη και όταν τα κεντρικά ψηφιακά συστήματα αποτυγχάνουν.
Η παρουσία μετρητών λειτουργεί, επομένως, ως ένα είδος κοινωνικής ασφάλισης και αντισταθμίζει τη συγκεντρωμένη ισχύ των ψηφιακών πληρωμών, ενισχύοντας τον ανταγωνισμό. Αυτά τα συμπεράσματα υπογραμμίζουν τον κρίσιμο ρόλο των μετρητών στην ετοιμότητα μιας χώρας για κρίσεις. Κεντρικές τράπεζες και κυβερνήσεις συνιστούν πλέον στα νοικοκυριά να διατηρούν μετρητά για έκτακτες ανάγκες, αναγνωρίζοντας ότι η διαθεσιμότητά τους είναι ζωτικής σημασίας για την οικονομική σταθερότητα και τη δημόσια εμπιστοσύνη, ειδικά στις πιο δύσκολες στιγμές.
