Περίπου 160 εκατομμύρια άνθρωποι αναμένεται να παρακολουθήσουν τον μεγάλο τελικό της Eurovision το Σάββατο 13 Μαΐου, μετά από μία εβδομάδα δύο ημιτελικών, με τους οποίους 37 διαγωνιζόμενες χώρες θα μειωθούν στις 26. .Από ταπεινή αρχή το 1956, με μόνο επτά χώρες να διαγωνίζονται σε ένα θέατρο στην Ελβετία, ο διαγωνισμός είναι πλέον ένα από τα ψυχαγωγικά γεγονότα με τη μεγαλύτερη τηλεθέαση στον κόσμο.
Κι όμως παραμένει κάποια σύγχυση σχετικά με το τι θεωρείται «Ευρώπη» στο πλαίσιο της Eurovision. Η σαφήνεια ως προς αυτό μπορεί, ωστόσο, να βρεθεί, αν κατανοήσουμε λίγο τους κανόνες και τις πρακτικές της διεθνούς πολιτικής. Και στην πορεία, η διαδικασία απόφασης για το ποιος είναι μέσα και ποιος είναι εκτός – και ποιοι είναι οι κανόνες για όσους αγωνίζονται – είναι μια ενδιαφέρουσα αντανάκλαση του διεθνούς δικαίου.
Ένα διαφορετικό είδος ένωσης
Η συμμετοχή στον διαγωνισμό τραγουδιού της Eurovision αντανακλά μια βασική αρχή της διεθνούς έννομης τάξης: η κυριαρχία έχει σημασία. Το να είσαι κράτος σε αυτό το πλαίσιο μετράει περισσότερο από το να είσαι φυσικά τοποθετημένος στην Ευρώπη.
Οι πραγματικοί συμμετέχοντες στη Eurovision είναι οι ραδιοτηλεοπτικοί φορείς που είναι μέλη της Ευρωπαϊκής Ένωσης Ραδιοτηλεοπτικών Μεταδόσεων (EBU), ενός διεθνούς οργανισμού που είναι ανοιχτός σε μέλη από όλο τον Ευρωπαϊκό Χώρο Ραδιοφωνίας. Αυτή η περιοχή περιλαμβάνει τη Βόρεια Αφρική και τη Μέση Ανατολή. Το Ισραήλ, που έχει κερδίσει τέσσερις φορές, συμμετέχει από το 1973 σε αυτή τη βάση. Το Μαρόκο συμμετείχε μία φορά, το 1980, αλλά δεν έχει επιστρέψει.
Άλλα κράτη έρχονται και φεύγουν, συχνά ανάλογα με τους δημοσιονομικούς περιορισμούς (εξ ου και η απουσία του Μαυροβουνίου και της Βόρειας Μακεδονίας φέτος), την έλλειψη εθνικού συμφέροντος ή την επιτυχία σε προηγούμενες αναμετρήσεις (Ανδόρα, Μονακό, Σλοβακία), εάν έχουν αντιρρήσεις ως προς τους κανόνες της ψηφοφορίας (Τουρκία) ή από δυσαρέσκεια για την αύξηση της ορατότητας των ΛΟΑΤΚΙ+ στον διαγωνισμό (Ουγγαρία). Οι ραδιοτηλεοπτικοί σταθμοί από τη Λευκορωσία και τη Ρωσία αποβλήθηκαν από την EBU το 2021 και το 2022 και δεν μπορούν να ολοκληρώσουν. Το Κοσσυφοπέδιο επιθυμεί επίσης να συμμετάσχει. Ενώ το κράτος του Κοσσυφοπεδίου αναγνωρίζεται από την πλειοψηφία των ευρωπαϊκών χωρών, δεν είναι πλήρες μέλος της EBU. Η ένταξη στην EBU απαιτεί από μια χώρα να είναι μέλος της Διεθνούς Ένωσης Τηλεπικοινωνιών (ITU), η οποία με τη σειρά της απαιτεί ένταξη στον ΟΗΕ (την οποία δεν έχει ακόμη το Κοσσυφοπέδιο).
Όπως και στο διεθνές δίκαιο, όπου τα μόνιμα μέλη του Συμβουλίου Ασφαλείας του ΟΗΕ έχουν δικαίωμα βέτο, ορισμένα κράτη είναι "πιο ίσα από άλλα". Οι κανόνες της Eurovision ισχύουν διαφορετικά για τους μεγαλύτερους οικονομικούς συντελεστές του διαγωνισμού – Γαλλία, Γερμανία, Ιταλία, Ισπανία και Ηνωμένο Βασίλειο – οι οποίοι, μαζί με τον προηγούμενο νικητή, προκρίνονται απευθείας στον τελικό και δεν κινδυνεύουν να αποκλειστούν στους ημιτελικούς. Αυτό ακούγεται σαν ένα άδικο πλεονέκτημα, αλλά δεν γλίτωσε τους Γάλλους Alvan and Ahez ή τον Γερμανό Malik Harris (2022), τον Βρετανό James Newman (2021), τον Γερμανό Jenrik ή τον Ισπανό Blas Canto (2021) από το να τερματίσουν στην τελευταία θέση.
Μπορεί επίσης να αναρωτιέστε γιατί διαγωνίζεται η Αυστραλία. Λόγω της μακροχρόνιας υψηλής τηλεθέασης του διαγωνισμού εκεί, αλλά και της περιστασιακής συμμετοχής Αυστραλών σε αυτόν (συχνά εκπροσωπώντας το Ηνωμένο Βασίλειο, συμπεριλαμβανομένων των Ολίβια Νιούτον Τζον και Τζίνα Τζι), η Αυστραλία – ή τεχνικά ο αυστραλιανός ραδιοτηλεοπτικός φορέας SBS – προσκλήθηκε ως ειδικός καλεσμένος στο τον διαγωνισμό του 2015 στη Βιέννη. Στη συνέχεια, κλήθηκε να διαγωνιστεί με πενταετές συμβόλαιο, διάρκειας από το 2018 έως το 2023. Όπως και στο διεθνές δίκαιο, μερικές φορές οι κανόνες μπορεί να παραταθούν.
Συχνά εσφαλμένα θεωρείται ότι η Eurovision είναι προϊόν της ΕΕ. Όχι μόνο η πρώτη Eurovision το 1956 προϋπήρχε της δημιουργίας της Ευρωπαϊκής Οικονομικής Κοινότητας κατά ένα χρόνο, αλλά η συμμετοχή στην EBU δεν απαιτείται, ούτε αναμένεται από τα μέλη της ΕΕ.
Η ιδέα της ευρωπαϊκής ολοκλήρωσης έχει δώσει κάποια έμπνευση για τα τραγούδια - κυρίως το νικητή της Ιταλίας το 1990 Insieme: 1992 (Μαζί: 1992). Αυτός ήταν ένας διαγωνισμός που διεξήχθη στο Ζάγκρεμπ, στην τότε Γιουγκοσλαβία – τη μόνη σοσιαλιστική χώρα που συμμετείχε κατά τα χρόνια του ψυχρού πολέμου.
Οι Ιρλανδοί οικοδεσπότες στο Δουβλίνο το 1988 συνεργάστηκαν με την Ευρωπαϊκή Επιτροπή για να προβάλουν μια διαλειμματική περιοδεία βίντεο σε όλη την Ευρώπη για την προώθηση του ενδοευρωπαϊκού τουρισμού. (Αυτή η εκπομπή ήταν επίσης αξιοσημείωτη για την εμφάνιση ενός κλιπ με την τελική νικήτρια Céline Dion να επιθεωρεί ένα χωράφι με πατάτες). Το Brexit, παρά τις προσπάθειες ενός μοναχικού βουλευτή στη Βουλή των Κοινοτήτων, δεν σημαίνει ότι το Ηνωμένο Βασίλειο πρέπει να σταματήσει να ανταγωνίζεται. Ούτε σημαίνει ότι το Ηνωμένο Βασίλειο είναι καταδικασμένο σε αποτυχία – όπως δείχνει η γενική δεύτερη θέση του Σαμ Ράιντερ (και νικητής της ψηφοφορίας της κριτικής επιτροπής για το Ηνωμένο Βασίλειο το 2022. Η εθιμική πρακτική – επίσης πολύ σημαντική στο διεθνές δίκαιο – σημαίνει ότι δίνεται στον νικητή η ευκαιρία να φιλοξενεί τον επόμενο διαγωνισμό, αλλά όχι πάντα. Το BBC κλήθηκε να φιλοξενήσει αντί της Ουκρανίας φέτος.
Ένα διεθνές σύστημα βασισμένο σε κανόνες
Η Eurovision είναι επίσης ένα πολύ καλό παράδειγμα του πώς λειτουργούν οι κανόνες στις διεθνείς συνεργασίες. Μερικοί είναι σταθεροί και μόνιμοι, ενώ άλλοι χρειάζεται ή επιτρέπεται να εξελιχθούν. Μερικές φορές απαιτούνται κυρώσεις και συχνά είναι δύσκολο να ληφθούν αποφάσεις.
Οι κανόνες σχετικά με τη διοργάνωση των συμμετοχών της Eurovision - το πρωτότυπο τραγούδι που δεν είχε κυκλοφορήσει προηγουμένως, το πολύ έξι άτομα στη σκηνή - εφαρμόζονται αυστηρά και αλλάζουν με την πάροδο του χρόνου. Αλλά από το 1999 οι συμμετοχές δεν χρειάζεται πλέον να είναι σε επίσημη γλώσσα της χώρας και επιτρέπονται ορισμένα περιορισμένα προηχογραφημένα φωνητικά.
Ένας κανόνας που προκαλεί περιστασιακά πονοκεφάλους στην EBU είναι η μη επιλεξιμότητα των «πολιτικών» τραγουδιών. Η καταχώριση της Γεωργίας το 2009 "We Don't Want to Put In" δεν επετράπη, επειδή κρίθηκε ότι παρέπεμπε στον Ρώσο πρωθυπουργό Βλαντιμίρ Πούτιν – αν και το Ισραήλ είχε εισαγάγει επιτυχώς ένα ραπ με λεπτό κάλυμμα για τον (τότε) ηγέτη του Ιράν δύο χρόνια νωρίτερα.
Η Jamala της Ουκρανίας κέρδισε το 2016 με ένα τραγούδι που ονομάζεται 1944 σχετικά με την απέλαση των Τατάρων της Κριμαίας κατά τη διάρκεια του Β 'Παγκοσμίου Πολέμου και μια πολύ επιτυχημένη προηγούμενη ουκρανική πράξη, η Verka Serduchka, κατηγορήθηκε από τη ρωσική αντιπροσωπεία ότι τραγούδησε πραγματικά το "Russia, αντίο" στους στίχους του το τραγούδι Dancing Lasha Tumbai το 2007.
Η αστυνόμευση των ορίων μεταξύ αυτού που λέγεται και αυτού που υπονοείται είναι ένα δύσκολο έργο. Φέτος, το λήμμα της Κροατίας τραγουδιέται στα κροατικά, αλλά η σημασία των στίχων, όπως η επαναλαμβανόμενη χρήση της λέξης "armagedonona" δεν είναι δύσκολο να μαντέψει κανείς.
Η Αυστρία αντιμετωπίζει το θέμα της έλλειψης εκπροσώπησης των γυναικών στη μουσική βιομηχανία και των χαμηλών χρημάτων που παρέχονται από τις υπηρεσίες streaming σε καλλιτέχνες και τραγουδοποιούς με τους στίχους «0.003, δώσε μου δύο χρόνια και το δείπνο σου θα είναι δωρεάν».
Ολόκληρα βιβλία και ακαδημαϊκά άρθρα μπορούν να γραφούν σχετικά με το πώς η Eurovision οδήγησε στην κορυφαία προβολή των ΛΟΑΤΚΙ+ - ένα πολιτικό θέμα που αμφισβητείται έντονα σε πολλά κράτη της Ευρώπης - κυρίως μέσω των νικών της Dana International (Ισραήλ, 1998) και της Conchita Wurst (Αυστρία, 2004).
Είτε την αγαπάτε, είτε τη μισείτε, η Eurovision έχει εδραιωθεί ως μέρος του πολιτιστικού τοπίου της ηπείρου και όχι μόνο. Αλλά περισσότερο από αυτό, μας βοηθά να κατανοήσουμε τόσο την πολυπλοκότητα των διεθνών και ευρωπαϊκών έννομων τάξεων, την ερμηνεία και την εφαρμογή των κανόνων, όσο και τη διαρκή παρουσία της πολιτικής.
Όπως τραγούδησε αξέχαστα η Γαλλία το 1991, το C'est le dernier qui a parlé qui a raison (Όποιος μιλάει τελευταίος είναι αυτός που έχει δίκιο).
