Αφιερωμένο στην προϊστορία της ένδυσης, της κόσμησης και της νηματουργίας, το Παλαιολιθικό Σεμινάριο επανέρχεται με πέντε ανοικτές στο κοινό διαλέξεις που θα πραγματοποιηθούν στο αμφιθέατρο του Ινστιτούτου της Δανίας στην Αθήνα (Χαιρεφώντος 14, Πλατεία Αγίας Αικατερίνης, Πλάκα).
Με αντικείμενο τις τελευταίες ανακαλύψεις για τα πρώτα ρούχα, τα πρώτα εσώρουχα, τα παλαιότερα κοσμήματα, τις τέχνες και τις τεχνικές εκείνες κατακτήσεις που κατέστησαν δυνατό τον εμπολιτισμό του ανθρώπινου σώματος, αρχαιολόγοι από τη διεθνή σκηνή της Παλαιολιθικής έρευνας θα μιλήσουν για τις διεργασίες του νου και τις επεμβάσεις στην ύλη που δεν υπηρετούν απλώς την προστασία του σώματος από τις καιρικές συνθήκες, αλλά συμβαδίζουν με την ιστορία του πολιτισμού και την ανθρώπινη συνθήκη.
«Πώς ντύνονταν οι Παλαιολιθικές γυναίκες και πώς οι άνδρες; Υπήρχαν τάσεις, τοπικά μοτίβα και πρότυπα ομορφιάς στον Παλαιολιθικό κόσμο; Πότε πρωτοεμφανίστηκαν τα εσώρουχα; Ποιες λειτουργίες υπηρετούν τα κοσμήματα; Ποια κοσμήματα φορούσαν οι κυνηγοί-τροφοσυλλέκτες που έζησαν στο Σπήλαιο Φράγχθι της Αργολίδας στην Παλαιολιθική και τη Μεσολιθική Εποχή, και με ποια υλικά τα δημιουργούσαν; Πόσο παλιά είναι η νηματουργία και πώς υπηρέτησε τον νομαδικό τρόπο ζωής; Πώς συνέβαλε στη γεωγραφική εξάπλωση των Παλαιολιθικών ομάδων πέρα από την Αφρική και στην ανάπτυξη του ανθρώπινου πολιτισμού εν γένει; Το ρούχο και το κόσμημα συνδέονται αποκλειστικά με το είδος μας, Homo sapiens, ή προϋπάρχουν αυτού;»
Στα παραπάνω ερωτήματα, που σταχυολογεί για το ΑΠΕ-ΜΠΕ η καθηγήτρια Νένα Γαλανίδου από το Πανεπιστήμιο Κρήτης, θα επιχειρήσουν να απαντήσουν κορυφαίοι αρχαιολόγοι από πανεπιστήμια της Ευρώπης, του Ισραήλ και των ΗΠΑ οι οποίοι θα συμμετάσχουν στο Παλαιολιθικό Σεμινάριο 2025. Η διοργάνωση είναι μια κοινή πρωτοβουλία της Ν. Γαλανίδου και του δρ Ανδρέα Ντάρλα από την Εφορεία Παλαιοανθρωπολογίας-Σπηλαιολογίας του Υπουργείου Πολιτισμού για τη «συνομιλία και την επικοινωνία» της Παλαιολιθικής Αρχαιολογίας με το ειδικό και το ευρύ κοινό.
«Η ένδυση και η κόσμηση, με την υλική τους υπόσταση και την συνάφειά τους με το ανθρώπινο σώμα, χτίζουν γέφυρες μεταξύ του ατομικού και του κοινωνικού και υπηρετούν διαχρονικά κανόνες πολιτισμού και στρατηγικές επιβίωσης. Αφότου οι πρόγονοί μας απώλεσαν το προστατευτικό τους τρίχωμα, στη φυσική ανάγκη για κάλυψη και προστασία του σώματος από το κρύο, τη βροχή ή το χιόνι, η απάντηση ήλθε από τον ανθρώπινο πολιτισμό και την σκόπιμη επέμβαση στην ύλη για τη δημιουργία ρούχων. Τα ρούχα, ως πρακτική λύση σε ένα πρόβλημα, ήταν απαραίτητα μόνο σε ορισμένα γεωγραφικά πλάτη. Η ένδυση κάποια στιγμή γίνεται κοινωνική ανάγκη και εξαπλώνεται παντού. Πότε ξεκινούν αυτές οι λειτουργίες και πώς μπορούν να ιχνηλατηθούν αρχαιολογικά; Η Παλαιολιθική είναι η μακρά περίοδος της ανθρώπινης προϊστορίας όπου μπορεί να αναζητηθεί η σύλληψη, η γένεση, τα χαρακτηριστικά των πρώτων ρούχων, νημάτων και κοσμημάτων, και η συμβολή τους στη δημιουργία μεγαλύτερων και σύνθετων κοινωνικών ομάδων που εξαπλώθηκαν σε όλη τη γη», τονίζει στο ΑΠΕ-ΜΠΕ η Ν. Γαλανίδου
Ρούχα της Λίθινης Εποχής
Η διοργάνωση ανοίγει την Τετάρτη 15/1, στις 7 μμ., με την ομιλία του δρ Olaf Joeris, ερευνητή του Κέντρου Αρχαιολογικών Ερευνών και του Μουσείου Εξέλιξης της Ανθρώπινης Συμπεριφοράς (MONREPOS), καθηγητή επίσης στο Ινστιτούτο Αρχαίων Σπουδών του Πανεπιστημίου Johannes Gutenberg στο Μάιντς της Γερμανίας. Τίτλος ομιλίας «Ρούχα της Λίθινης Εποχής - οι άμεσες, οι έμμεσες και οι καλλιτεχνικές μαρτυρίες» («Stone Age clothing - the hard, the soft, and the artistic evidence»). Τι εννοεί ο καθηγητής με τους παραπάνω όρους;
«Οι 'άμεσες' μαρτυρίες είναι διατηρημένα ρούχα. Αυτή είναι η σταθερή βάση που έχουμε για την προέλευση της ένδυσης. Τα παλαιότερα διατηρημένα ρούχα προέρχονται από το Ολόκαινο (ξεκινά πριν από 11.700 χρόνια), αλλά οι πλεγμένες φυτικές ίνες που κατά καιρούς διατηρούνται, υποδεικνύουν πολύ παλαιότερη προέλευση των ενδυμάτων. Οι 'έμμεσες' μαρτυρίες αφορούν το ευρύ φάσμα δεδομένων που υποδεικνύουν την παρουσία ρούχων σε πολύ παλαιότερες εποχές. Για παράδειγμα, ανάλυση των ιχνών χρήσης σε λίθινα εργαλεία δείχνει ότι η επεξεργασία του δέρματος και της γούνας μπορεί να είναι ηλικίας 400.000-700.000 ετών, ενώ οι άμεσες σωζόμενες μαρτυρίες είναι πολύ νεότερες. Άλλες 'έμμεσες' μαρτυρίες προέρχονται από μακρινές συγγενικές επιστήμες, όπως η γενετική, που υποδεικνύει ότι οι ψείρες των ρούχων εξελίχθηκαν πριν από περίπου 170.000 χρόνια. Στο πρώτο μέρος της διάλεξης θα υποστηριχθεί ότι δεν μπορεί να γίνει σαφής διάκριση μεταξύ των δύο κατηγοριών και θα τονιστεί ότι μόλις αρχίσει κανείς να συζητά την εγκυρότητα των 'έμμεσων' αποδεικτικών στοιχείων, η προέλευση των ενδυμάτων θα πρέπει να μεταφερθεί πολύ πίσω στον χρόνο, στο βάθος της ανθρώπινης ιστορίας μας», απαντά στην ερώτηση του ΑΠΕ-ΜΠΕ ο Olaf Joeris.
Και οι «καλλιτεχνικές» μαρτυρίες στις οποίες επίσης θα αναφερθεί; «Αυτές θα τις παρουσιάσω στο δεύτερο μέρος της ομιλίας, και είναι οι απεικονίσεις ενδυμάτων σε αντικείμενα και εικόνες από Παλαιολιθικές και Μεσολιθικές θέσεις της Ευρώπης. Θα υποστηριχθεί ότι τα ρούχα, που απεικονίζονται μόνο περιστασιακά σε αυτές τις κοινωνίες κυνηγών-τροφοσυλλεκτών, χρησιμοποιούνται για την εξατομίκευση αυτού που τα φορά παρά για την απεικόνιση των ίδιων των ρούχων. Αυτή η προοπτική προσφέρει νέες ερμηνείες των παλαιολιθικών ανθρώπινων απεικονίσεων, που δεν έχουν μέχρι τώρα συζητηθεί από την αρχαιολογική κοινότητα», εξηγεί ο ερευνητής.
Και τα πρώτα είδη ανθρώπων που φόρεσαν ρούχα; «Υπάρχουν καινούρια στοιχεία για διασταύρωση ανθρώπων σε όλη την Παλαιολιθική περίοδο. Τα γενετικά δεδομένα τονίζουν ότι μάλλον έχουμε να κάνουμε με διαφορετικούς πληθυσμούς παρά με διαφορετικά είδη. Δεν θα συσχέτιζα την πρώτη εμφάνιση ρούχων με ένα 'απολιθωμένο' είδος στην ανθρώπινη γενεαλογία μας. Αντίθετα. Η ανθρωπολογική μελέτη της ενδυμασίας αυτοχθόνων πληθυσμών κυνηγών-τροφοσυλλεκτών και η προσομοίωση μοντέλων για το κλίμα της Παλαιολιθικής εποχής συνδηλώνουν ότι το επίπεδο της ένδυσης συνδέεται στενά με τις κλιματικές συνθήκες σε μια δεδομένη περιοχή του πλανήτη. Σε γεωγραφικά πλάτη με ψυχρό κλίμα τα ρούχα θα ήταν πιο απαραίτητα από ό,τι σε άλλα με θερμό κλίμα», διευκρινίζει στο ΑΠΕ-ΜΠΕ ο Olaf Joeris, ο οποίος θα αναφερθεί και στα «γενικευτικά εξελικτικά μοντέλα» που χρησιμοποιούνται στη μελέτη της καταγωγής του ρουχισμού. Ποια είναι αυτά τα μοντέλα;
«Πρόκειται για μοντέλα που κάνουν διάκριση μεταξύ των παλαιότερων 'απλών' ενδυμάτων και πιο 'σύνθετων' ραμμένων ενδυμάτων που αποτελούνται από πολλά στρώματα και απαντώνται σε πιο πρόσφατες εποχές της προϊστορίας. Υποστηρίζω εμφατικά ότι τέτοια μοντέλα έχουν την τάση να υπεραπλουστεύουν και να δημιουργούν ψευδείς εικόνες για τη ζωή στο παρελθόν. Οι πρώτοι τύποι ρούχων δεν θα ήταν ρούχα με τη 'στενή' (αυστηρή) έννοια, αλλά κουβέρτες για να προσφέρουν προστασία τις κρύες νύχτες, ή/και τσάντες ή σακίδια για τη μεταφορά αντικειμένων ή τροφής. Για τη δημιουργία τους θα πρέπει να εμπλέκονται τεχνολογίες πανομοιότυπες με εκείνες που απαιτούνται για την παραγωγή ρούχων με τη 'στενή' έννοια», απαντά στην ερώτηση του ΑΠΕ-ΜΠΕ ο καθηγητής, ο οποίος αναφέρεται και στην πρωτοβουλία του Παλαιολιθικού Σεμιναρίου στην Ελλάδα.
«Η Ελλάδα έχει λιγοστά σημεία στον παλαιολιθικό χάρτη του Παλαιού Κόσμου. Αυτό δεν προκαλεί έκπληξη, δεδομένης της εντυπωσιακής παρουσίας κλασικών αρχαιοτήτων που διασώζονται. Ωστόσο αυτή η περιοχή της Ευρώπης είναι γεωγραφικά πολύ σημαντική για την Ευρωπαϊκή ιστορία και την κατανόηση του πρώιμου αποικισμού της Ευρώπης. Η ευαισθητοποίηση του κοινού για την προϊστορία των κυνηγών-τροφοσυλλεκτών στην Ελλάδα είναι επομένως απαραίτητη. Πρώτον, επειδή η ανθρώπινη συμπεριφορά μας εξελίχθηκε στο πολύ μακρινό παρελθόν και εξακολουθεί να επηρεάζει τις ζωές μας σήμερα και, δεύτερον, επειδή απαιτούνται ερευνητικές προσπάθειες και κονδύλια που αξίζει να διατεθούν στην Παλαιολιθική κληρονομιά. Κρίνοντας από το υλικό που είναι διαθέσιμο στο Διαδίκτυο, είμαι ενθουσιασμένος με την πρωτοβουλία του Παλαιολιθικού Σεμιναρίου, με το εύρος των θεμάτων που παρουσιάζονται και συζητούνται στο πλαίσιο του», καταλήγει στο ΑΠΕ-ΜΠΕ.
Σημειώνεται ότι οι διαλέξεις είναι ανοιχτές στο κοινό, με ελεύθερη είσοδο. Θα πραγματοποιηθούν όλες στο αμφιθέατρο του Ινστιτούτου της Δανίας στην Αθήνα. Χάρη στη χορηγία του Ιδρύματος Μποδοσάκη οι ομιλίες αυτές θα βιντεοσκοπηθούν και θα διατίθενται διαδικτυακά μαζί με το υλικό της παρουσίασής τους ελεύθερα προσβάσιμες σε όλους από το BLOD (Bodossaki Lectures on Demand). Πραγματοποιείται με την ευγενική υποστήριξη του Ινστιτούτου της Δανίας στην Αθήνα και της Airotel.
