Προβαλλόμενος, στη δημόσια σφαίρα ως «επανάσταση» στην εργασία λόγω της ελευθερίας κι ευελιξίας που θεωρείται ότι παρέχει, ο ψηφιακός νομαδισμός αποτελεί ένα θέμα που προκαλεί και το ακαδημαϊκό ενδιαφέρον, τη μελέτη και την έρευνα.
Κείμενο εργασίας της Σοφίας Κατράνα, ΜΒΑ Ψηφιακό Επιχειρείν, Πανεπιστήμιο Δυτικής Αττικής για το Ινστιτούτο Εναλλακτικών Πολιτικών ΕΝΑ.
Στο πλαίσιο αυτό εξετάζεται, εάν ο ψηφιακός νομαδισμός συνιστά μια «αυθεντική» επιβίωση του νομαδικού φαινομένου στο σύγχρονο κόσμο ή αν, περισσότερο, αποτελεί προσαρμογή της εργασίας σε συνθήκες νεοφιλελεύθερης απορρύθμισης.
Το προφίλ του ψηφιακού νομάδα
Σύμφωνα με τον Orel (2019), τρεις ήταν οι παράγοντες που ευνόησαν τον ψηφιακό νομαδισμό: α) η ρευστότητα της εργασίας (fluidity of work), β) η ευελικτοποίηση του χώρου εργασίας (flexibilisation of the workspace) και γ) η αναζήτηση ισορροπίας ανάμεσα στη δουλειά και τον ελεύθερο χρόνο (work-leisure balance).
Ο υψηλός ανταγωνισμός της αγοράς απαιτούσε την ανάπτυξη σύνθετων προϊόντων και υπηρεσιών σε όλο και μικρότερο χρονικό διάστημα. Αυτό που χρειάζονταν λοιπόν οι επιχειρήσεις, ήταν ένα ευέλικτο εργατικό δυναμικό, το οποίο θα τους επέτρεπε να το προσαρμόζουν ανάλογα με τις ανάγκες τους.
Αυτή η ζητούμενη ευελιξία της αγοράς εργασίας των αναπτυγμένων οικονομιών, δημιούργησε ένα ευάλωτο και αβέβαιο για το μέλλον του εργατικό δυναμικό. Παράλληλα με αυτό, δημιουργήθηκε κι ένα εργατικό δυναμικό που εκούσια επέλεξε αυτήν την ευελιξία.
Με τη χρήση δε της τεχνολογίας αυτά τα άτομα μπορούσαν να δουλέψουν «οπουδήποτε και οποτεδήποτε», ακόμη και από το σπίτι τους. Καθώς όμως η δουλειά από το σπίτι, είχε συγκεκριμένες δυσκολίες (π.χ. έλλειψη κοινωνικών επαφών ή υποδομών), σύντομα άρχισαν να ψάχνουν για εναλλακτικούς χώρους. Σε αυτήν την ανάγκη ανταποκρίθηκαν οι συνεργατικοί χώροι. Σκοπός τους ήταν να παράσχουν σε αυτούς τους εργαζόμενους νομάδες, ένα περιβάλλον ανάμεσα σε γραφείο και καφετέρια, που θα τους επέτρεπε να επικοινωνήσουν μεταξύ τους και να βελτιώσουν τη δουλειά τους. Στην αναζήτησή τους για τον ιδανικό τόπο εργασίας, άρχισαν να ταξιδεύουν και να αλλάζουν συχνά τόπο διαμονής, κάνοντας ασαφή τα όρια ανάμεσα σε δουλειά και ελεύθερο χρόνο, αφού παράλληλα έψαχναν και για νέες τοποθεσίες, νέες δραστηριότητες και νέα άτομα.
Σύμφωνα με μια εμβληματική έρευνα (Reichenberger, 2018) για τις στάσεις των ψηφιακών νομάδων, αυτό που είχε μεγαλύτερη σημασία για τους ίδιους, ήταν η ελευθερία να μπορεί να δουλέψει κάποιος από οπουδήποτε. Η ελευθερία αναφερόταν ως το σημαντικότερο κίνητρο από όλους τους ερωτηθέντες: ελευθερία να επιλέγουν και να οργανώνουν τη δουλειά τους όπως, όποτε και όπου θέλουν.
Τα εκτεταμένα ταξίδια δεν ήταν κριτήριο για να χαρακτηριστεί κάποιος ψηφιακός νομάδας, αρκούσε να μπορεί να δουλεύει ανεξαρτήτως τοποθεσίας, ακόμη και αν αυτή ήταν το σπίτι του. Άρα τα ταξίδια ήταν συνέπεια και όχι προϋπόθεση.
Σημαντικό κίνητρο ήταν επίσης το ότι μπορούσαν να ζουν και να δουλεύουν σε διάφορα μέρη του κόσμου, γνωρίζοντας διαφορετικές κουλτούρες, τρόπους ζωής, αξίες, πρότυπα και απόψεις, πέρα από τον δυτικό τρόπο ζωής, που έχει ως μοναδικό σκοπό την κατανάλωση. Το να μπορείς να δουλέψεις όπου θέλεις και να κάνεις αυτό που θέλεις, είχε ως αποτέλεσμα μία ολιστική μορφή ελευθερίας, που ωφελούσε περαιτέρω την παραγωγικότητα, τη δημιουργικότητα και αυτό-βελτίωση
Ψηφιακοί νομάδες και ευέλικτος καπιταλισμός
Διαβάζοντας τις συνεντεύξεις των ψηφιακών νομάδων της έρευνας, πραγματικά γοητεύεται κάποιος από τον τρόπο ζωής τους και την ελευθερία που τον χαρακτηρίζει. Κάνουν όμως αυτοί οι άνθρωποι κάτι νέο και ριζοσπαστικό για τους εαυτούς τους, που παράλληλα εκφράζει την αρχέγονη νομαδική ορμή του ανθρώπου ή απλά είναι το πρώτο κομμάτι ενός παζλ, που όταν ολοκληρωθεί, θα έχουμε μία τελείως νέα εικόνα της εργασίας και κατ’ επέκταση της οικονομίας;
Για τον Richard Sennett (2010), η εικόνα είναι ξεκάθαρη: όλα τα παραπάνω είναι συστατικά ενός νέου καπιταλισμού, τον οποίο ονομάζει ευέλικτο. Ο «ευέλικτος καπιταλισμός» επιτίθεται στη γραφειοκρατία, ένα από τα βασικά χαρακτηριστικά του καπιταλισμού, κατά τον M. Weber και δίνει έμφαση στην ευελιξία. Οι εργαζόμενοι καλούνται να ενεργούν με ευστροφία, να είναι «ανοιχτοί» στις γρήγορες αλλαγές και να επωμίζονται συνεχώς κινδύνους, με το πρόσχημα ότι έτσι, θα έχουν μεγαλύτερη ελευθερία να διαμορφώσουν τη ζωή τους. Η πραγματικότητα όμως, συχνά, είναι τελείως διαφορετική: οι κανόνες του παρελθόντος απλώς αντικαθίστανται με νέες μορφές ελέγχου, οι οποίες είναι δύσκολο να κατανοηθούν πλήρως (Sennett, 2010, σ. 15), τουλάχιστον προς το παρόν, και στις οποίες οι σύγχρονοι εργαζόμενοι προσπαθούν να προσαρμοστούν ώστε να επιβιώσουν στη σύγχρονη οικονομία.
Όλο το κείμενο εργασίας: bit.ly/3J8qeeO.
