Η εκρηκτική αύξηση του δημόσιου χρέους και η γήρανση του πληθυσμού έχουν οδηγήσει πολλές κυβερνήσεις να αναζητούν νέες πηγές χρηματοδότησης. Και πλέον, ένα τεράστιο «θησαυροφυλάκιο» προβάλλει στον ορίζοντα: τα αποθεματικά των συνταξιοδοτικών ταμείων!
Σύμφωνα με τα στοιχεία του Mercer CFA Institute Global Pension Index, τα περιουσιακά στοιχεία των συνταξιοδοτικών ταμείων στις χώρες του ΟΟΣΑ έχουν υπερτριπλασιαστεί από το 2003, φτάνοντας τα 63,1 τρισ. δολάρια το 2024. Ένα μέγεθος τόσο ελκυστικό, που μοιάζει αδύνατο να αγνοηθεί από κυβερνήσεις με περιορισμένη ρευστότητα.
Ωστόσο, όπως προειδοποιούν οικονομολόγοι και επενδυτικοί αναλυτές, η πολιτική παρέμβαση στη διαχείριση των αποθεματικών των συντάξεων εγκυμονεί σοβαρούς κινδύνους τόσο για τις αγορές, όσο και για τους ίδιους τους συνταξιούχους.
Το φαινόμενο του "εθνικισμού των συνταξιοδοτικών ταμείων"
«Οι κυβερνήσεις αντιμετωπίζουν πλέον έναν μεγάλο πειρασμό», τονίζει ο Sébastien Betermier, εκτελεστικός διευθυντής του International Centre for Pension Management (ICPM). «Τα ταμεία έχουν γίνει τεράστια, οι κυβερνήσεις βρίσκονται υπό δημοσιονομική πίεση και η ιδέα να κατευθύνουν αυτά τα κεφάλαια σε εθνικούς στόχους μοιάζει δελεαστική».
Η τάση αυτή, που ο Betermier αποκαλεί "pension fund nationalism" (εθνικισμό των συνταξιοδοτικών ταμείων), εκδηλώνεται ήδη σε πολλές χώρες.
Η Αυστραλία, για παράδειγμα, κάλεσε πρόσφατα τα συνταξιοδοτικά ταμεία της, συνολικής αξίας 4,3 τρισ. δολαρίων, να επενδύσουν περισσότερο σε εγχώρια έργα υποδομών και στέγασης.
Στην Ιαπωνία, βουλευτές του κυβερνώντος κόμματος ζήτησαν από το κρατικό συνταξιοδοτικό ταμείο να αυξήσει τις τοποθετήσεις του σε εγχώρια venture capital.
Παρόμοιες πιέσεις παρατηρούνται και στο Ηνωμένο Βασίλειο και τη Μαλαισία, όπου οι κυβερνήσεις επιδιώκουν να κατευθύνουν τις συνταξιοδοτικές αποταμιεύσεις προς «εθνικές προτεραιότητες».
Όπως σημειώνει ο καθηγητής του Πανεπιστημίου της Οξφόρδης, Gordon Clark, η πολιτικοποίηση των επενδυτικών αποφάσεων «είναι εξαιρετικά προβληματική», καθώς αλλοιώνει το επαγγελματικό πλαίσιο λειτουργίας των ταμείων.
Οι κίνδυνοι της πολιτικής παρέμβασης
Η Mercer προειδοποιεί πως οι περιορισμοί στις επενδυτικές πολιτικές των ταμείων μπορούν να οδηγήσουν σε έλλειψη διαφοροποίησης, στρεβλώσεις τιμών και φούσκες περιουσιακών στοιχείων, ενώ περιορίζουν και τη ρευστότητα.
Ακόμη πιο επικίνδυνο, όμως, είναι το ενδεχόμενο οι αποφάσεις να πάψουν να είναι οικονομικές και να γίνουν πολιτικές - δηλαδή να εξυπηρετούν την εκάστοτε κυβέρνηση, αντί τους ασφαλισμένους.
Τα παραδείγματα αφθονούν:
Νότια Κορέα (2015): Το κρατικό συνταξιοδοτικό ταμείο NPS, βασικός μέτοχος της Samsung C&T, κατηγορήθηκε ότι υπέκυψε σε πολιτικές πιέσεις, για να εγκρίνει μια συγχώνευση που ενίσχυε τον οικογενειακό έλεγχο της αυτοκρατορίας Samsung. Το αποτέλεσμα ήταν τεράστιες ζημιές και σκάνδαλο που συγκλόνισε τη χώρα.
Κίνα (2006): Περίπου 3,2 δισ. γουάν (400 εκατ. δολάρια) από το συνταξιοδοτικό ταμείο της Σαγκάης διοχετεύθηκαν παράνομα σε έργα ακινήτων και διοδίων για λόγους πολιτικού γοήτρου, οδηγώντας σε συλλήψεις και δραματική απώλεια εμπιστοσύνης του κοινού.
Αυτές οι περιπτώσεις δείχνουν πόσο εύκολα η πολιτική μπορεί να υπονομεύσει τη μακροπρόθεσμη απόδοση και τη φερεγγυότητα των ταμείων, αλλά και την εμπιστοσύνη των πολιτών.
Η εύθραυστη ισορροπία
Η επιτυχία των συνταξιοδοτικών συστημάτων βασίζεται σε μια λεπτή ισορροπία μεταξύ κινδύνου και απόδοσης.
Όπως προειδοποιεί ο Betermier, η πολιτική παρέμβαση «διαρρηγνύει ένα σύστημα, που έχει σχεδιαστεί για να αποδίδει σταθερά στο μακροπρόθεσμο ορίζοντα».
Οι πολιτικές τοποθετήσεις σε θέσεις-κλειδιά των ταμείων υπονομεύουν την επαγγελματική διαχείριση, ενώ οι εναλλαγές κυβερνήσεων μπορούν να επιφέρουν απότομες μεταστροφές επενδυτικής στρατηγικής, επιτείνοντας την αστάθεια.
Όπως σημειώνει η Mercer, «η μακροπρόθεσμη εμπιστοσύνη της κοινωνίας στο συνταξιοδοτικό της σύστημα είναι κρίσιμη. Και αυτή η εμπιστοσύνη διαβρώνεται όταν οι κυβερνήσεις, συνειδητά ή όχι, περιορίζουν την ελευθερία και την ασφάλεια των επενδύσεων».
Η άνοδος του «συνταξιοδοτικού εθνικισμού» είναι σύμπτωμα μιας εποχής δημοσιονομικής στενότητας.
Ωστόσο, οι ειδικοί προειδοποιούν: όσο πιο βαθιά βάζουν οι κυβερνήσεις το χέρι στα ταμεία των πολιτών, τόσο πιο εύθραυστο γίνεται το μέλλον των συντάξεων και τόσο πιο εύκολα μπορεί να μετατραπεί η ασφάλεια σε πολιτικό εργαλείο.
