Καθώς η βία μεταξύ του Ισραήλ και της Χεζμπολάχ έχει κλιμακωθεί δραματικά, οι άμαχοι πληρώνουν ένα πολύ βαρύ τίμημα. Εκατοντάδες άνθρωποι στο νότιο Λίβανο έχουν χάσει τις ζωές τους και χιλιάδες έχουν τραυματιστεί από ισραηλινές αεροπορικές επιδρομές, ενώ η Χεζμπολάχ έχει εκτοξεύσει εκατοντάδες ρουκέτες και άλλα πυρομαχικά στο Ισραήλ. Περισσότεροι από 160.000 άνθρωποι έχουν εκτοπιστεί εκατέρωθεν των συνόρων από τις μάχες.
Σε ένα τόσο χαοτικό περιβάλλον, τι είναι υποχρεωμένες βάσει του Διεθνούς Δικαίου να κάνουν και οι δύο πλευρές, για να αποτρέψουν απώλειες αμάχων;
Τι υποχρεούνται να κάνουν και οι δύο πλευρές
Ο νόμος περί ένοπλων συγκρούσεων είναι πολύ ξεκάθαρος: Πρέπει να στοχεύουν μόνο στρατιωτικούς στόχους και στρατιωτικό προσωπικό. Απαγορεύεται να στοχεύουν πολίτες.
Ακόμη και όταν εξαπολύουν επιθέσεις εναντίον νόμιμων στρατιωτικών στόχων, όλα τα μέρη σε μια ένοπλη σύγκρουση έχουν την υποχρέωση να ελαχιστοποιήσουν, όσο το δυνατόν περισσότερο, τον κίνδυνο παράπλευρης ζημίας για τους πολίτες.
Εάν σε οποιοδήποτε σημείο του σχεδιασμού ή της εκτέλεσης μιας επίθεσης καταστεί σαφές ότι πρόκειται να προκληθεί δυσανάλογη ζημία πολιτών, τότε η επίθεση θα πρέπει να ακυρωθεί ή να δοθούν οι κατάλληλες προειδοποιήσεις.
Ωστόσο, το θέμα των προειδοποιήσεων είναι περίπλοκο. Δεν υπάρχει αυστηρή υποχρέωση προειδοποίησης αμάχων στο Δίκαιο των συγκρούσεων. Αντίθετα, υπάρχει η απαίτηση να προειδοποιούνται οι πολίτες, "εάν το επιτρέπουν οι περιστάσεις".
Έτσι, για παράδειγμα, εάν είναι απαραίτητο κάποιος να επιτεθεί αμέσως σε μια συγκεκριμένη τοποθεσία, επειδή είναι η μόνη ευκαιρία που θα είχε να στοχεύσει έναν ηγέτη των ανταρτών ή νόμιμο "στόχο υψηλής αξίας", δεν υπάρχει υποχρέωση προηγούμενης προειδοποίησης.
Η άλλη περιπλοκή είναι ότι, ενώ οι Ισραηλινές Αμυντικές Δυνάμεις ήταν ιστορικά πολύ καλές στην παροχή προειδοποιήσεων μέσω μαζικών email και ρίψεων φυλλαδίων, εξακολουθούν να υπάρχουν φυσικοί περιορισμοί σε μέρη όπως η Γάζα και ο νότιος Λίβανος, που είναι πυκνοκατοικημένα και αρκετά περιορισμένα γεωγραφικά.
Άλλωστε, ο βαθμός στον οποίο οι άνθρωποι μπορούν πραγματικά να φύγουν όταν τους έχει δοθεί μια προειδοποίηση είναι συζητήσιμος. Πόσο αποτελεσματική μπορεί να είναι μια προειδοποίηση αν δεν υπάρχει πουθενά να πάνε;
Διάκριση μεταξύ πολιτικών και στρατιωτικών στόχων
Όλα τα μέρη σε μια σύγκρουση δεσμεύονται από την ίδια υποχρέωση, η οποία είναι να κάνουν διάκριση μεταξύ αμάχων και στρατιωτικών.
Τούτου λεχθέντος, ο νόμος περί ένοπλης σύγκρουσης επιτρέπει όντως κάποιες παράπλευρες απώλειες – οι οποίες ορίζονται ως αναπόφευκτες τυχαίες απώλειες αμάχων. Τα μέρη σε σύγκρουση πρέπει να το λάβουν υπόψη σε μια αξιολόγηση αναλογικότητας.
Αυτό θέτει υποχρεώσεις στα μέρη μιας σύγκρουσης να επιλέξουν ίσως διαφορετικό χρόνο ή μέθοδο πολέμου, ώστε να κάνουν τις επιθέσεις πιο συγκεκριμένες.
Υπάρχουν ορισμένες εναέριες επιθέσεις με μη επανδρωμένα αεροσκάφη και επιθέσεις με πυραύλους που μπορεί να είναι εξαιρετικά ακριβείς. Για παράδειγμα, υπάρχουν βλήματα που μπορούν να χρονομετρηθούν, ώστε να εκραγούν μόνο μέσα σε ένα συγκεκριμένο διαμέρισμα. Δεν γκρεμίζουν ολόκληρο το κτίριο.
Εκεί που αρχίζουν τα προβλήματα είναι οι βομβαρδισμοί ολόκληρων κτιρίων για να στοχευθεί ένα άτομο πραγματικά υψηλής αξίας. Δικαιολογεί αυτό έναν πολύ μεγαλύτερο αριθμό απωλειών αμάχων;
Ένα μέρος του Ισραηλινού Στρατού χρησιμοποιεί αυτή την αιτιολόγηση, επειδή η Χαμάς και η Χεζμπολάχ είναι μη κρατικές ομάδες και δεν εμπλέκονται σε δομημένες στρατιωτικές τακτικές.
Δεσμεύεται η Χεζμπολάχ από τους ίδιους κανόνες;
Η Χεζμπολάχ δεσμεύεται απολύτως από τους ίδιους κανόνες με τα κράτη. Σχεδόν όλοι οι κανόνες του Δικαίου των ένοπλων συγκρούσεων είναι γενικοί. Αυτό σημαίνει ότι όλοι δεσμεύονται από το νόμο, ακόμα κι αν δεν έχουν υπογράψει μια συνθήκη όπως η Σύμβαση της Γενεύης.
Αυτό σημαίνει, για παράδειγμα, ότι η Χεζμπολάχ πρέπει να αποτρέψει θύματα τόσο μεταξύ Λιβανέζων πολιτών, όσο και Ισραηλινών. Σύμφωνα με το νόμο, η Χεζμπολάχ όχι μόνο υποχρεούται να κάνει διάκριση μεταξύ αμάχων και στρατιωτικών στις ενεργές επιθέσεις τους, αλλά επίσης δεν επιτρέπεται να προστατεύει τα στρατιωτικά της μέσα, τοποθετώντας τα σε πυκνοκατοικημένες περιοχές.
Επίσης, πρέπει να κάνει ό,τι μπορεί, για να απομακρύνει τους αμάχους, από περιοχές όπου πρόκειται να γίνουν στρατιωτικές επιθέσεις.
Και πάλι, μέρος της επιπλοκής είναι ότι αυτοί είναι πολύ κλειστοί χώροι. Έτσι, το ερώτημα γίνεται, "πόσο μακριά πρέπει να είναι οι άμαχοι";
Αυτό δεν αφορά μόνο τη Γάζα, τον Λίβανο ή το Ισραήλ – είναι ένα ερώτημα για τα περισσότερα μέρη που έχουν πυκνά δομημένες περιοχές. Ο αστικός πόλεμος είναι ένας από τους πραγματικά δύσκολους τομείς για τον νόμο αυτή τη στιγμή.
Οι τακτικές που χρησιμοποιούν η Χαμάς και η Χεζμπολάχ δεν είναι κάτι καινούργιο. Υπήρχε πάντα περιφρόνηση του νόμου και βαρβαρότητα σε πολλές από τις δραστηριότητές τους.
Οι νόμοι παραβιάζονται πάντα σε περιόδους ένοπλων συγκρούσεων. Αλλά αυτά που έχουμε δει πρόσφατα -από όλες τις πλευρές- ήταν εντελώς πρωτόγνωρα.
Φωτογραφία: Image by freepik
