Η Ρώμη και η παγκόσμια Καθολική κοινότητα εισήλθαν σε περίοδο αναμονής και περισυλλογής μετά τον θάνατο του Πάπα Φραγκίσκου, του πρώτου Λατινοαμερικανού ποντίφηκα, τη Δευτέρα του Πάσχα. Η εκλογή του διαδόχου του, που θα αποτελέσει τον 268ο Πάπα της Ρωμαιοκαθολικής Εκκλησίας, δεν αναμένεται πριν περάσουν αρκετές εβδομάδες, καθώς η Αγία Έδρα ακολουθεί με ακρίβεια ένα απαράβατο τελετουργικό, που καθορίζει τις κινήσεις των ημερών που ακολουθούν την κοίμηση ενός Πάπα.
Παρότι η περίοδος πένθους ορίζεται επισήμως σε εννέα ημέρες (novendiales), αυτή δεν αρχίζει αμέσως. Τυπικά, η σωρός του εκλιπόντος Πάπα μεταφέρεται στο Βατικανό συνήθως τέσσερις έως έξι ημέρες μετά τον θάνατό του, για να τεθεί σε λαϊκό προσκύνημα στη Βασιλική του Αγίου Πέτρου. Ο Πάπας Φραγκίσκος όμως είχε ζητήσει η σωρός του να μεταφερθεί σε άλλη εκκλησία, έξω από τον χώρο του Βατικανού και μία πολύ πιο λιτή τελετή για το λαϊκό προσκήνυμα.
Η ταφή ακολουθεί λίγο αργότερα, και μόνο όταν όλα έχουν τελεστεί κατά το προβλεπόμενο πρωτόκολλο, συγκαλείται το κονκλάβιο των καρδιναλίων που θα εκλέξει τον νέο Πάπα.
Μόνο οι καρδινάλιοι κάτω των 80 ετών έχουν δικαίωμα συμμετοχής στη διαδικασία. Πρόκειται για τους λεγόμενους εκλέκτορες καρδιναλίους, οι οποίοι συγκεντρώνονται μυστικά στην Καπέλα Σιστίνα, πίσω από κλειστές πόρτες, με σκοπό να εκλέξουν, με πλειοψηφία δύο τρίτων, τον νέο επίσκοπο Ρώμης.
Η ιστορική μνήμη του 2013 και τα μαθήματα της αιφνιδιαστικής παραίτησης
Η τελευταία φορά που ο κόσμος στράφηκε με προσμονή προς την καμινάδα της Καπέλα Σιστίνα δεν οφειλόταν σε θάνατο, αλλά σε παραίτηση: στις 28 Φεβρουαρίου 2013, ο Πάπας Βενέδικτος ΙΣΤ’ παραιτήθηκε επικαλούμενος «έλλειψη σωματικής και πνευματικής δύναμης» λόγω ηλικίας. Ήταν ο πρώτος Ποντίφηκας που παραιτήθηκε εδώ και έξι αιώνες — από την εποχή του Γρηγορίου ΙΒ΄ το 1415 — και ο πρώτος που το έπραξε χωρίς εξωτερική πίεση μετά τον Σελεστίνο Ε΄, το 1294.
Η διαδικασία που ακολούθησε υπήρξε αλγεινή, αλλά όχι χρονοβόρα. Το κονκλάβιο ξεκίνησε δύο εβδομάδες μετά την παραίτηση και χρειάστηκε μόλις 24 ώρες για να ολοκληρωθεί: στις 13 Μαρτίου 2013, ο καπνός που αρχικά εμφανίστηκε μαύρος, ένδειξη αποτυχίας ψήφου, γρήγορα μετατράπηκε σε λευκό.
Η αντίδραση ήταν άμεση. Οι κάμερες των διεθνών ειδησεογραφικών δικτύων, στημένες έξω από το Βατικανό, κατέγραψαν σκηνές πλήθους να συρρέει αυθόρμητα στην πλατεία του Αγίου Πέτρου. Δημοσιογράφοι και κάτοικοι της Ρώμης έτρεχαν κυριολεκτικά για να προλάβουν τη στιγμή της αναγγελίας.
Όμως, η έκπληξη δεν είχε τελειώσει. Το όνομα του νέου Πάπα — Χόρχε Μάριο Μπεργκόλιο — δεν συγκαταλεγόταν σε καμία «βραχεία λίστα». Η ανάδειξη του Αρχιεπισκόπου του Μπουένος Άιρες αιφνιδίασε ακόμη και τους βετεράνους ανταποκριτές θρησκευτικού ρεπορτάζ, όπως την Lauren Green του Fox News και τον Ben Wedeman του CNN, που θυμούνται, μιλώντας στο The Hollywood Reporter, πως αντέδρασαν λέγοντας απλώς: «Ποιος είναι αυτός;»
Ο Μπεργκόλιο επέλεξε το όνομα Φραγκίσκος, παραπέμποντας στον άγιο της φτώχειας, της ταπεινότητας και της ειρήνης. Ήταν μια επιλογή που, όπως αποδείχθηκε, προανήγγειλε μια διαφορετική ποιμαντορία.
Το κονκλάβιο που έρχεται: τι περιμένουμε
Η διάρκεια του προσεχούς κονκλαβίου είναι αβέβαιη, αλλά οι περισσότεροι αναλυτές συμφωνούν ότι, με βάση τα δεδομένα της σύγχρονης εποχής, δεν θα ξεπεράσει τις τέσσερις ημέρες. Πολλοί στρέφουν το βλέμμα τους στον Καρδινάλιο Πιέτρο Παρολίν, νυν Γραμματέα του Κράτους του Βατικανού και στενό συνεργάτη του Πάπα Φραγκίσκου. Ωστόσο, αν η ιστορία του 2013 μάς δίδαξε κάτι, είναι ότι ο επόμενος Πάπας μπορεί να μην ανήκει στους προβλεπόμενους ή δημοφιλείς υποψήφιους – τους λεγόμενους papabili.
Παρά το αυστηρό απόρρητο της διαδικασίας, η πληροφορία ενίοτε διαρρέει. Όπως παραδέχεται η Green, «οι καρδινάλιοι έχουν κινητά τηλέφωνα – είναι κι αυτοί άνθρωποι».
Η παγκόσμια προσμονή για τον λευκό καπνό
Στις εβδομάδες που ακολουθούν, όλα τα βλέμματα θα είναι στραμμένα προς την καμινάδα της Καπέλα Σιστίνα. Ο μαύρος καπνός (παραγόμενος από ψηφοδέλτια που καίγονται με μίγμα νιτρικού καλίου, ανθρακενίου και θείου) σημαίνει αποτυχία επίτευξης πλειοψηφίας. Ο λευκός καπνός (αποτέλεσμα καύσης με χλωρικό κάλιο, λακτόζη και ρητίνη χλωροφορμίου) είναι η πολυπόθητη επιβεβαίωση: habemus papam.
Κι όπως κάθε φορά, τα διεθνή ειδησεογραφικά δίκτυα θα βρίσκονται σε κατάσταση ύψιστης ετοιμότητας για να μεταδώσουν την ανακοίνωση του νέου ηγέτη των 1,3 δισεκατομμυρίων Ρωμαιοκαθολικών παγκοσμίως.
Σε μια εποχή ταχύτητας και υπερπληροφόρησης, η Καθολική Εκκλησία παραμένει πιστή σε μια διαδικασία αιώνων — τελετουργική, μυστική, αινιγματική. Και ο κόσμος, πιστός ή όχι, περιμένει τον λευκό καπνό.
