Το Διεθνές Νομισματικό Ταμείο βρέθηκε σε μία πρωτόγνωρη κατάσταση με το ξέσπασμα της κρίσης στην Ευρωζώνη, προερχόμενο από μία περίοδο αναζήτησης νέου ενεργού ρόλου στο διεθνές χρηματοπιστωτικό σκηνικό, που ακολούθησε μία μακρά περίοδο επικρίσεων για τα Προγράμματά του, με κύριο χαρακτηριστικό τη λιτότητα.
Του ΒΑΓΓΕΛΗ ΒΙΤΖΗΛΑΙΟΥ*
Η προοπτική της συμμετοχής του Διεθνούς Νομισματικού Ταμείου στη διαχείριση της ευρω-κρίσης από τη μία πλευρά, αποτέλεσε ευκαιρία για τη βελτίωση της εικόνας του ως διεθνούς θεσμού και την επιβεβαίωση του ρόλου του ως βασικού πυλώνα ασφάλειας και σταθερότητας του παγκόσμιου χρηματοπιστωτικού συστήματος. Από την άλλη, όμως, επεφύλασσε νέους κινδύνους για την αξιοπιστία του ως οργανισμού, εξαιτίας των πολλαπλών αβεβαιοτήτων που περιελάμβαναν οι ιδιαίτερες, θεσμικά, συνθήκες μιας μεγάλης κλίμακας νομισματικής ένωσης, όπως της Ευρωζώνης.
Η έλλειψη σχεδίου αντιμετώπισης κρίσεων από την Ευρωπαϊκή Ένωση και την Ευρωζώνη, καθώς και η έλλειψη στρατηγικής του Ταμείου για εμπλοκή σε νομισματικές ενώσεις και συνεργασία με τους περιφερειακούς θεσμούς οδήγησε σε μια θεσμικά πολύπλοκη κατάσταση και συνεργασία το ΔΝΤ, το οποίο, υπό το βάρος των πολιτικών πιέσεων από την ευρωπαϊκή πλευρά και της πιθανής συστημικής απειλής από το ενδεχόμενο παγκόσμιας μετάδοσης της κρίσης της Ευρωζώνης, προχώρησε σε σημαντικές υποχωρήσεις, που εκ του αποτελέσματος, κλόνισαν περαιτέρω την αξιοπιστία του αντί να την ενισχύσουν.
Οι δομικές ελλείψεις της Ευρωζώνης αναδείχθηκαν ιδιαίτερα από το ζήτημα του ελληνικού χρέους τόσο κατά την αρχή της κρίσης το 2010 όσο και στο τέλος της το 2018 με την έξοδο της Ελλάδας από τα Προγράμματα Δημοσιονομικής Προσαρμογής.
Το Ταμείο, υπηρετώντας την εντολή που έχει από τα κράτη-μέλη του θα συνεχίσει να συμμετάσχει ενεργά στην Ευρωζώνη, ωστόσο, είναι ανοιχτός ο βαθμός εμπλοκής του. Η ίδρυση ενός Ευρωπαϊκού Νομισματικού Ταμείου ως μετεξέλιξη του ESM θα κρίνει το μελλοντικό ρόλο του ΔΝΤ στην Ευρώπη, εάν δηλαδή θα συνεχίσει να συμμετέχει χρηματοδοτικά σε Προγράμματα στήριξης ή θα περιοριστεί στις αρμοδιότητες του τεχνικού συμβούλου της Ευρώπης και του παρατηρητή των εξελίξεων.
Το ΔΝΤ μέσω της ηγεσίας του παραδέχθηκε λανθασμένες επιλογές και χειρισμούς κατά την εμπλοκή του στην Ευρωζώνη τόσο στο ζήτημα της επιβολής υπερβολικής λιτότητας όσο και προς την εφαρμογή των κανόνων του καταστατικού του, αποτυπώνοντας τα διδάγματα αυτά σε μία νέα στρατηγική για ενδεχόμενη συμμετοχή του σε διαχείριση κρίσεων χωρών-μελών νομισματικών ενώσεων καθώς και για τους όρους συνεργασίας με τους θεσμούς της ένωσης αυτής. Η στρατηγική αυτή θέλει να διασφαλίσει με πολλαπλές δικλείδες ασφαλείας ότι το Ταμείο δεν θα εγκλωβιστεί ξανά μεταξύ ενδεχόμενων θεσμικών κενών και πολιτικών πιέσεων, ακολουθώντας το modus operandi που προβλέπει το καταστατικό του.
Παράλληλα, οι επικρίσεις που δέχθηκε το Ταμείο για τους χειρισμούς του στην κρίση της ζώνης του ευρώ, σε συνδυασμό και με την κριτική που του ασκήθηκε για τις προ ετών επιλογές του στην Αργεντινή και στις χώρες της Νοτιοανατολικής Ασίας, έχουν προκαλέσει αλλαγές στην ατζέντα του διεθνούς θεσμού. Πλέον, το ΔΝΤ, σε μία προσπάθεια να αντικρούσει την αντιστοίχιση και τον εναγκαλισμό του με την πολιτική που πρεσβεύει η Συναίνεση της Washington - με τις πολιτικές λιτότητας και το νεοφιλελευθερισμό - έχει στραφεί σε τομείς πολιτικής με κοινωνικό πρόσημο (ανισότητες, φύλο, Στόχοι Βιώσιμης Ανάπτυξης ΟΗΕ) σε μία προσπάθεια βελτίωσης της εικόνας του.
Τέλος, η εισαγωγή περαιτέρω στοιχείων κοινωνικής διάστασης στην ατζέντα του ΔΝΤ συνιστά και ένα είδος αλλαγής στην οικονομική σκέψη του διεθνούς οργανισμού, που ερμηνεύεται ως απομάκρυνση από το Washington Consensus και επανα-προσέγγιση της κεϋνσιανής λογικής.
Το κατά πόσο όντως βρίσκεται σε εξέλιξη η μετάβαση αυτή, είναι νωρίς για να εκτιμηθεί. Το μόνο σίγουρο είναι ότι το Ταμείο βρίσκεται εκ νέου σε μία φάση νέων αλλαγών στο εσωτερικό του, με την εμπλοκή του στην Ευρωζώνη να συμβάλλει σημαντικά στην εξέλιξη αυτή. Η αλλαγή στην ηγεσία του, με την αποχώρηση της Christine Lagarde για την ΕΚΤ, καθώς και το νέο πρόσωπο που θα τη διαδεχθεί στη θέση του Γενικού Διευθυντή, επίσης, θα αποτελέσουν σημαντική μεταβλητή της εξίσωσης για την επόμενη ημέρα του Ταμείου.
* O Βαγγέλης Βιτζηλαίος είναι Συντονιστής της Ομάδας Ευρωπαϊκών Εξελίξεων του Ινστιτούτου Εναλλακτικών Πολιτικών (ΕΝΑ) - Το συγκεκριμένο άρθρο συμπυκνώνει τα συμπεράσματα σχετικής μελέτης του
