Τα διεθνή media έχουν γεμίσει με φωτογραφίες των ανδρών που φέρονται να εμπλέκονται στις βομβιστικές επιθέσεις στις Βρυξέλλες. Μήπως όμως όλη αυτή η δημοσιογραφική ανάλυση παραβλέπει το ποιός άλλος ευθύνεται τελικά; Ως προς αυτό, διαφωτιστικά είναι τα ευρήματα έρευνας για την τρομοκρατία, τα οποία υποδεικνύουν ότι ίσως πρέπει να εστιάσουμε πέρα από τα άτομα και το αποτέλεσμα και να αναζητήσουμε τις αιτίες σε κοινωνίες, κοινότητες και πολιτισμούς.
Τα ευρήματα της μελέτης με τίτλο «Culture and Terrorism: The Role of Cultural Factors in Worldwide Terrorism (1970–2013)» (Πολιτισμός και Τρομοκρατία: Ο ρόλος των πολιτισμικών παραγόντων στην παγκόσμια τρομοκρατία), δημοσιοποίησαν πρόσφατα η Sofia Pinero Kluch της εδρεύουσας στην Ουάσινγκτον εταιρείας δημοσκοπήσεων Gallup και ο Alan Vaux, ψυχολόγος στο Southern Illinois University.
Η έρευνα προέκυψε μέσα από στοιχεία, που έδειξαν ότι η τρομοκρατία φαίνεται να πηγάζει πιο συχνά από συγκεκριμένες χώρες και κουλτούρες. Προέρχεται από συγκεκριμένες κοινότητες, ακόμα και αν το εκάστοτε άτομο-τρομοκράτης «εξάγεται» σε κάποια άλλη χώρα. Και αυτό φαίνεται να ισχύει και για τα γεγονότα στις Βρυξέλλες.
Για παράδειγμα, από τις πολλές χιλιάδες περιστατικών επιθέσεων αυτοκτονίας, το 70% συνέβη σε τρεις χώρες: το Ιράκ, το Πακιστάν και το Αφγανιστάν.
Η μελέτη χρησιμοποίησε το Gallup World Poll, μία ετήσια έρευνα σε 1.000 τυχαία επιλεγμένους ενήλικες σε τουλάχιστον 140 χώρες, που καλύπτει ένα εύρος παραγόντων για την ευημερία, τα οικονομικά, τις υποδομές, κοινωνικά και πολιτισμικά θέματα. Τα ευρήματα αυτά συνδυάστηκαν με στοιχεία για περισσότερες από 125.000 τρομοκρατικές επιθέσεις σε 208 χώρες ή περιοχές παγκοσμίως, για το διάστημα από το 1970 έως και το 2013.
Όπως επισημαίνουν οι συγγραφείς της μελέτης, το Ιράκ και το Πακιστάν έχουν υψηλές «βαθμολογίες» στον «κολλεκτιβισμό» στην έρευνα για το πώς πολιτισμοί διαφέρουν στο φάσμα «Ατομικισμός-κολεκτιβισμός», το οποίο αντανακλά σε ποιό βαθμό τα άτομα φροντίζουν τον εαυτό τους ή σέβονται την οικογένεια και άλλες ομάδες. Παρότι δεν υπάρχει επίσημη έρευνα για το Αφγανιστάν και το πόσο «κολεκτιβιστικό» είναι, θεωρείται πολύ πιθανό να κατατάσσεται εξίσου ψηλά σε αυτή τη διάσταση.
Προηγούμενες έρευνες για το εάν η τρομοκρατία συνδέεται με συγκεκριμένους πολιτισμούς, έχουν δείξει ότι οι πιο «κολεκτιβιστικές» κουλτούρες είναι από ανεκτικές έως υποστηρικτικές προς την τρομοκρατία, διότι μία τέτοια ηθική αντίληψη προωθεί τα ομαδικά συμφέροντα έναντι των ατομικών και ειδικά τις αξίες της αφοσίωσης, της τιμής, της αποφυγής της ντροπής και την ομαδική άποψη.
Προηγούμενη μελέτη για περισσότερα από 2.000 περιστατικά τρομοκρατίας, που συνέβησαν παγκοσμίως το διάστημα 1982 – 2006, διαπίστωσε ότι το 98% των επιθέσεων αυτοκτονίας προήλθε από χώρες που κατατάσσονται ψηλά σε «κολεκτιβισμό» και ότι καμία εκστρατεία επιθέσεων αυτοκτονίας δεν προήλθε από «ατομικιστικές» κοινωνίες.
Οι χώρες όπου ο πληθυσμός ήταν πιο απορριπτικός όσο αφορά στις επιθέσεις προς αμάχους ήταν οι Γερμανία, Αίγυπτος, Γαλλία, Εσθονία και Λιθουανία. Οι λιγότερο απορριπτικές στάσεις καταγράφηκαν σε Μπαγκλαντές, Νιγηρία, Πακιστάν, Ινδία και Σενεγάλη.
Διαπιστώθηκε λοιπόν, ότι η ανοχή ενός πληθυσμού απέναντι στην τρομοκρατία σχετίζεται σημαντικά με την κουλτούρα του. Η απόρριψη των επιθέσεων σε αμάχους συνδέεται άμεσα με τον περισσότερο «ατομικισμό». Τη σχέση «κολλεκτιβισμού» - τρομοκρατίας στηρίζουν τα ευρήματα και άλλων αντίστοιχων μελετών.
Περαιτέρω, τα ευρήματα δείχνουν ότι, πολιτισμοί όπου επικρατεί περισσότερο αποκέντρωση, ταλαιπωρία, θυμός και έλλειψη ελπίδας, συνδέονται όλοι με διάφορες μορφές τρομοκρατίας.
Χώρες όπου το μεγαλύτερο μέρος του πληθυσμού δεν έχει φωνή, είναι αποσυνδεδεμένο από κοινότητες, υποφέρει, είναι θυμωμένο και δεν έχει ελπίδα, είναι πιθανότερο να υποθάλπτουν κοινότητες και ομάδες σχετικά ανεκτικές προς την τρομοκρατία και άτομα που εμπλέκονται σε τέτοιες ενέργειες.
Αίσθηση προκαλεί επίσης το εύρημα, ότι χώρες όπου ισχύουν αυστηρές κοινωνικές νόρμες, που περιορίζουν την ικανοποίηση των βασικών αναγκών, τη διασκέδαση και την απόλαυση της ζωής, τείνουν να εμφανίζουν υψηλότερη συχνότητα σοβαρών τρομοκρατικών επιθέσεων, βομβιστικών επιθέσεων γενικά και βομβιστικών επιθέσεων αυτοκτονίας ειδικότερα.
Καμία γνωστή προηγούμενη έρευνα δεν έχει ελέγξει τη σχέση ανάμεσα στην «ικανοποίηση από τη ζωή» και την τρομοκρατία. Όπως προκύπτει, ο πουριτανικός προσανατολισμός –ο περιορισμός της ικανοποίησης του πληθυσμού και της απόλαυσης της ζωής- προάγει την τρομοκρατία.
Ίσως, όπως υποστηρίζουν οι ερευνητές, αυτό συμβαίνει διότι συσσωρεύονται παράπονα, χωρίς να υπάρχουν μέσα και προοπτικές επίλυσής τους. Οι άνθρωποι αυτοί ίσως βιώνουν μεγαλύτερη σύγχυση, που οδηγεί σε θυμό και άλλα αρνητικά συναισθήματα, ή ο πληθυσμός αισθάνεται λιγότερο συνδεδεμένος με αυτόν τον κόσμο που αποτυγχάνει να αναγνωρίσει τις ανάγκες του.
Σε άλλη δημοσκόπηση που πραγματοποίησαν οι συντάκτες της μελέτης, ρώτησαν πολίτες απ’ όλο τον κόσμο, ποιός πιστεύουν ότι βρισκόταν πίσω από την επίθεση της 11ης Σεπτεμβρίου 2001. Σε τρεις χώρες σημαντικά ποσοστά κατονόμασαν το Ισραήλ (Αίγυπτος 43%, Ιορδανία 31% και Παλαιστινιακά εδάφη 19%). Σε τέσσερις χώρες μεγάλα ποσοστά ερωτώμενων κατονόμασαν την κυβέρνηση των ΗΠΑ (Τουρκία 36%, Μεξικό 30%, Παλαιστινιακά εδάφη 27% και Γερμανία 23%).
Η έρευνα δείχνει ότι τα συναισθήματα γύρω από τις επιθέσεις της 11ης Σεπτεμβρίου συνδέονται άμεσα με τις νοοτροπίες και τις αντιλήψεις που επικρατούν ανά χώρα ως προς την τρομοκρατία, οι οποίες και καθιστούν κάποιες χώρες πρόσφορα εδάφη για την ανάπτυξη και υπόθαλψή της. Αυτό μπορεί να σημαίνει, ότι το να αναγνωριστούν οι κουλτούρες αυτές, θα μπορούσε να προλάβει μελλοντικές επιθέσεις.
Επομένως, αυτό που πρέπει να αντιμετωπιστεί δεν είναι απλώς οι άνθρωποι που καταλήγουν τρομοκράτες, αλλά τα ζητήματα και τα προβλήματα που καθιστούν διάφορες κοινότητες επωαστήρια της τρομοκρατίας.
Διαφορετικά, πιάνοντας μεμονωμένους τρομοκράτες, χωρίς να συλλαμβάνουμε τους λόγους –τα αίτια- που κρύβονται πίσω από αυτή την σταθερή ή αυξανόμενη «παραγωγή» τους, απλώς καθιστούμε τον κόσμο όλο και πιο ανασφαλή.
