Η πανδημική κρίση και το ξέσπασμα του πολέμου στην Ουκρανία αποτέλεσαν κομβικούς παράγοντες της όξυνσης των διεθνών ανταγωνισμών και της αμφισβήτησης του μονοπολικού κόσμου. Μπορεί οι προοπτικές της άτυπης διελκυστίνδας υπερδυνάμεων μεταξύ Ηνωμένων Πολιτειών και Κίνας να βρίσκεται στο διεθνές επίκεντρο τα τελευταία χρόνια, όμως η μετατόπιση του γεωπολιτικού ενδιαφέροντος στην περιοχή της Νοτιοανατολικής Ασίας αναδεικνύει την αυξανόμενη δυναμική και τις γεωπολιτικές φιλοδοξίες της Ινδίας.
Μίας προαλειφόμενης παγκόσμιας υπερδύναμης, με προοπτικές να αμφισβητήσει τόσο την κυριαρχία της Κίνας στην περιοχή όσο και να αποτελέσει παίκτη παγκόσμιου βεληνεκούς και καταλύτη εξελίξεων, προσπαθώντας να ισορροπήσει ανάμεσα στα μεγάλα μπλοκ του πλανήτη.
Γεωπολιτικές φιλοδοξίες και οικονομία που καλπάζει
Το ερώτημα εάν και πότε η Ινδία θα αποτελέσει την επόμενη παγκόσμια υπερδύναμη φτάνει ολοένα και πιο κοντά στην καταφατική απάντησή του, όπως αποτυπώνουν οι επιδιώξεις και οι επιδόσεις της στο γεωπολιτικό και στο οικονομικό πεδίο. Η Ινδία, μέλος της Ομάδας των (G20) και συνιδρύτρια της ομάδας χωρών των BRICS, εμφανίζεται και ως «γέφυρα» των αναπτυσσόμενων οικονομικών με τη Δύση. Η στάση της απέναντι στη Δύση και στη Ρωσία και τους συμμάχους τους μετά το ξέσπασμα του πολέμου στην Ουκρανία μπορεί να χαρακτηριστεί ως «προσεκτική», με επίσημη τήρηση ουδετερότητας, με στόχο τη διατήρηση ισορροπημένων σχέσεων και με τα δύο μπλοκ χωρών, αλλά και για να μην οδηγηθεί η Μόσχα ολοκληρωτικά προς το Πεκίνο.
Η πρόσφατη διεξαγωγή της συνόδου της G20 στο Νέο Δελχί υπό την προεδρία της Ινδίας, με την ηχηρή απουσία του Προέδρου της Κίνας Σι Τζινπινγκ, θεωρήθηκε ως «νίκη» του Πρωθυπουργού Ναρέντρα Μόντι, αφού η Ινδία εξασφάλισε ακόμη μεγαλύτερη προβολή ως ισχυρός γεωπολιτικός παίκτης. Ακόμη και η επιτυχής ινδική αποστολή στο φεγγάρι, με την προσγείωση του σκάφους Chandrayaan-3 στα τέλη Αυγούστου, μπορεί να θεωρηθεί κατά έναν τρόπο ως «γεωπολιτικό» επίτευγμα, με τη χώρα να μπαίνει δυναμικά στον ανταγωνισμό ισχύος στο διάστημα.
H άνθιση τηςοικονομίας της Ινδίας αποτελεί αδιαμφισβήτητο «καύσιμο» προς την επιτάχυνση των γεωπολιτικών της στόχων. Η οικονομία της ασιατικής χώρας είναι αυτή τη στιγμή η πέμπτη μεγαλύτερη στον πλανήτη (πίσω από ΗΠΑ, Κίνα, Ιαπωνία και Γερμανία), ενώ σύμφωνα με τη Goldman Sachs αναμένεται να είναι δεύτερη μέχρι το 2075, πίσω από την Κίνα. Σύμφωνα με τα πιο πρόσφατα στοιχεία, η οικονομία της Ινδίας εμφάνισε ανάπτυξη 7,8% το τρίμηνο Απριλίου - Ιουνίου 2023, σε σχέση με το 6,1% που παρουσίασε το αμέσως προηγούμενο τρίμηνο.Η καινοτομία και οι τεχνολογίες αποτελούν την «ατμομηχανή» της οικονομίας της, έχοντας ως σύμμαχο το δημογραφικό, με τον αυξανόμενο πληθυσμό να της παρέχει μία τεράστια δεξαμενή εργαζομένων, αν και το βασικό στοίχημα είναι η αύξηση της συμμετοχής του πληθυσμού αυτού στην αγορά εργασίας. Τον περασμένο Απρίλιο, ο ΟΗΕ ανακοίνωσε ότι ο πληθυσμός της Ινδίας ξεπερνά πλέον αυτόν της Κίνας (πάνω από 1,4 δισ. φθάνειο πληθυσμός των δύο χωρών της Ασίας, με αυτόν της Ινδίας να αναμένεται να συνεχίσει να αυξάνεται τις επόμενες δεκαετίες, ενώ της Κίνας, αντιθέτως, να ακολουθεί φθίνουσα πορεία).
Ο ανταγωνισμός με την Κίνα και το «αντίβαρο» των ΗΠΑ
Σε σχέση με την Κίνα, η Ινδία φαίνεται πως διατηρεί μία ιδιόμορφη σχέση συνεργασίας -ιδιαίτερα στο πλαίσιο της ομάδας χωρών των BRICS-αλλά και άτυπου ανταγωνισμού σε πολλαπλά επίπεδα. Ένας ανταγωνισμός που δεν περιορίζεται στα σύνορα της περιοχής της Νοτιοανατολικής Ασίας, αλλά επεκτείνεται ως το διακύβευμα της αντιπροσώπευσης του Παγκόσμιου Νότου.
Η σημασία της περιοχής της ΝΑ Ασίας έχει ενισχυθεί την τελευταία εικοσαετία με την οικονομική άνοδο της Κίνας και την εμπέδωσή της ως υπερδύναμης στο διεθνές στερέωμα, τάση που ενισχύεται με την γεωπολιτική ανάδυση της Ινδίας, αλλά και την «οπισθοχώρηση» των Ηνωμένων Πολιτειών από την εύθραυστη γειτονική περιοχή της Μέσης Ανατολής. Οι επιδόσεις των οικονομικών δείχνουν τη δυναμική της περιοχής: Σύμφωνα με το ΔΝΤ, την ώρα που οι αναπτυγμένες οικονομίες συνολικά αναμένεται να σημειώσουν ανάπτυξη 1,5% το 2023 και 1,4% το 2024 (κατά μέσο όρο), οι αναπτυσσόμενες οικονομίες της Ασίας υπολογίζεται να σημειώσουν ρυθμούς της τάξης του 5,3% και στο 5% αντίστοιχα. Η Κίνα αναμένεται να σημειώσει ανάπτυξη 5,2% φέτος και 4,5% το επόμενο έτος, ενώ η Ινδία 6,1% και 6,3% αντίστοιχα. Πρόσφατα, ο επικεφαλής της Αφρικανικής Ένωσης -η οποία εντάχθηκε στην Ομάδα των 20- Αζαλί Ασουμανί χαρακτήρισε την Ινδία ως «υπερδύναμη», η οποία αυτή τη στιγμή βρίσκεται «μπροστά από την Κίνα».
Πέρα από τη μάχη εντυπώσεων και επιρροής, Πεκίνο και Νέο Δελχί παρά την κοινή πορεία τους στους BRICS εμφανίζουν αρκετές διαφορές.Μεταξύ των δύο χωρών υπάρχουν σημαντικές τριβές γύρω από τα κοινά τους σύνορα στα Ιμαλάια, με πρόσφατη αντιπαράθεση να εκτυλίσσεται εξαιτίας κινεζικού χάρτη για τις επίμαχες περιοχές, μία αντιπαράθεση που περιλαμβάνει και αιματηρές συγκρούσεις το 2020.
Τον σινοϊνδικό ανταγωνισμό όμως τροφοδοτεί και ο αμερικανικός παράγοντας. Οι ΗΠΑ βλέπουν με ικανοποίηση τις φιλοδοξίες της Ινδίας στη Νότια Ασία, θεωρώντας την ασιατική χώρα το ιδανικό «αντίβαρο» απέναντι στις φιλοδοξίες και την επιρροή της Κίνας στην περιοχή.
Οι σχέσεις Ινδίας-ΗΠΑ, εξάλλου, έχουν εξελιχθεί σε μία στρατηγική εταιρική σχέση παγκόσμιου βεληνεκούς όπως επιβεβαιώνουν οι δημόσιες τοποθετήσεις αξιωματούχων των δύο χωρών. Είναι ενδεικτικό ότι οι διμερείς εμπορικές σχέσεις ανήλθαν στα 191 δισ. δολάρια το 2022, ποσό σχεδόν διπλάσιο σε σχέση με το 2014.Στον τομέα της άμυνας-ασφάλειας, η Ινδία συμμετέχει μαζί με τις ΗΠΑ, την Αυστραλία και την Ιαπωνία στην QUAD, ένα «διπλωματικό δίκτυο τεσσάρων Δημοκρατιών, που έχουν δεσμευθεί να υποστηρίζουν μία ελεύθερη, ανοιχτή, σταθερή και ευημερούσα περιοχή του Ινδο-Ειρηνικού, που θα είναι συμπεριληπτική και ανθεκτική», όπως ανέφερε χαρακτηριστικά το κοινό ανακοινωθέν της πρόσφατης συνάντησης των υπουργών Εξωτερικών των χωρών, στο περιθώριο της 78ης Γενικής Συνέλευσης του ΟΗΕ.
Στα παραπάνω, θα πρέπει να σημειωθεί και η συμμετοχή της Ινδίας στο νέο εμπορικό δρόμο που θα τη συνδέει μέσω της Μέσης Ανατολής, με την Ευρώπη μέσα από ένα δίκτυο σιδηροδρόμων και λιμανιών (India - Middle East - Europe Corridor - IMEC). Η ανακοίνωση αυτή, στο πλαίσιο της συνεδρίασης της G20, με παρουσία του Αμερικανού Προέδρου Τζο Μπάιντεν και των ηγετών της Ινδίας, της Σαουδικής Αραβίας και των Ηνωμένων Αραβικών Εμιράτων επί της ουσίας έρχεται ως παράγοντας «αμφισβήτησης» του κινεζικού «Δρόμου του Μεταξιού» (Belt & Road Initiative - ΒRI), παρά το γεγονός ότι το νέο πρότζεκτ είναι κατά πολύ μικρότερης κλίμακας σε σχέση με τοκινεζικό, στο οποίο έχουν βάλει τις υπογραφές τους από το 2013ως σήμερα σχεδόν 150 χώρες σε όλο τον πλανήτη.
Συμπερασματικά, η Ινδία, γνωρίζοντας τις προοπτικές της, επιλέγει συνειδητά να διατηρεί ισορροπημένες θέσεις τόσο απέναντι σε Δύση και ΗΠΑ όσο και στις αναπτυσσόμενες οικονομίες και την Κίνα. Η διατήρηση της ισορροπίας αυτής ασφαλώς δεν συνιστά εύκολο εγχείρημα. Απόψεις που διατυπώνονται καταδεικνύουν τις πιέσεις και από τις δύο πλευρές (Δύση και ΒRICS), κάνοντας λόγο για αναπόφευκτη επιλογή μπλοκ στο μέλλον. Στην παρούσα συγκυρία, πάντως φαίνεται μία ενίσχυση των σχέσεων με τη Δύση και ψύχρανση σε αυτές με την Κίνα.Θα καταφέρει Η Ινδία να τα έχει καλά με όλους προωθώντας τους στόχους της; Θα φανεί μεσοπρόθεσμα και μακροπρόθεσμα.
Βαγγέλης Βιτζηλαίος, Συντονιστής Κύκλου Διεθνών & Ευρωπαϊκών Αναλύσεων ΕΝΑ, Υποψήφιος Διδάκτωρ Διεθνούς Πολιτικής Οικονομίας, Πανεπιστήμιο Πειραιώς
Η ανάλυση περιλαμβάνεται στο 15ο Δελτίο Διεθνών & Ευρωπαϊκών Εξελίξεων του Ινστιτούτου ΕΝΑ
