Ελληνική προέλευση έχει μια από τις προσπάθειες που ερευνά το πρόβλημα της θαλάσσιας ρύπανσης από πλαστικά και στοχεύει στη δημιουργία τεχνολογικών λύσεων, ικανών να λειτουργήσουν σαν αντίμετρα για το πρόβλημα. Ο λόγος για το πρωτοποριακό "Plastic Litter Project 2019", που υλοποιεί η Ομάδα Θαλάσσιας Τηλεπισκόπησης του Τμήματος Ωκεανογραφίας και Θαλάσσιων Επιστημών του Πανεπιστημίου Αιγαίου, με στόχο -μεταξύ άλλων- τη δημιουργία ενός αλγόριθμου, που θα μπορεί να παρατηρεί τα πλαστικά τουλάχιστον στην επιφάνεια της θάλασσας, με τη χρήση δορυφορικών εικόνων.
"Αυτό που προσπαθούμε να κάνουμε, είναι να δούμε σε περιοχές όπου υπάρχει σύγκλιση θαλασσιών μαζών αν μπορούμε να εντοπίσουμε πλαστικά στο θαλάσσιο περιβάλλον, στην επιφάνεια. Εκείνο λοιπόν που κάνουμε είναι να δημιουργούμε τεχνητούς πλαστικούς στόχους, να τους τοποθετούμε στη θάλασσα και στη συνέχεια να περιμένουμε να περάσουν οι δορυφόροι οι οποίοι μπορούν να δουν το θαλάσσιο κομμάτι, να λαμβάνουμε δορυφορικές εικόνες και ταυτόχρονα να πετάμε με Μη Επανδρωμένα Εναέρια Συστήματα, τα γνωστά μας drones. Βλέπουμε πως και αυτά παρατηρούν τη θαλάσσια επιφάνεια" τονίζει ο επικεφαλής της Ομάδας Θαλάσσιας Τηλεπισκόπησης του Τμήματος Ωκεανογραφίας και Θαλάσσιων Επιστημών του Πανεπιστημίου Αιγαίου, επίκουρος καθηγητής Κωνσταντίνος Τοπουζέλης, μιλώντας στον ραδιοφωνικό σταθμό του ΑΠΕ-ΜΠΕ, "Πρακτορείο 104,9 FM".
"Στόχος μας είναι να μπορούμε να δημιουργήσουμε έναν αλγόριθμο, ο οποίος να μπορεί να παρατηρεί τα πλαστικά, τουλάχιστον στην επιφάνεια της θάλασσας και να μπορέσουμε να εντοπίζουμε τα πλαστικά με τη χρήση των δορυφορικών εικόνων στη θάλασσα. Αυτό που επιθυμούμε είναι να μπορέσουμε να βρούμε τις περιοχές στις οποίες υπάρχει σύγκλιση πλαστικών, υπάρχουν δηλαδή ρεύματα τα οποία κινούνται προς μια κατεύθυνση, φέρνουν κοντά τα πλαστικά και έτσι να δημιουργούνται μεγάλες επιφάνειες", αναφέρει ο επικεφαλής της ειδικής Ομάδας ενώ περιγράφει πως φέτος και σε σχέση με το προηγούμενο σχετικό πείραμα υπάρχει μια τροποιημένη σχεδίαση.
"Πέρυσι είχαμε δημιουργήσει τρεις μεγάλους στόχους των 100 τ.μ και το πείραμα είχε πολύ καλή εξέλιξη, μπορούσαμε να βγάλουμε πολύ σημαντικά συμπεράσματα. Ένα από αυτά είναι ότι για να βρούμε αυτά τα πλαστικά θα πρέπει η κάλυψη που έχουν στο pixel (σ.σ το εικονοστοιχείο) του δορυφόρου να είναι τουλάχιστον της τάξης του 50%. Αυτό που κάναμε δε φέτος είναι να μικρύνουμε τους στόχους πάρα πολύ. Έτσι έχουμε τέσσερις στόχους, οι οποίοι είναι το 1/4 του περυσινού, είναι δηλαδή 25 τ.μ" εξηγεί ο κ.Τοπουζέλης ενώ περιγράφει πως η Ομάδα Θαλάσσιας Τηλεπισκόπησης φέτος χρησιμοποιεί μεν και πάλι πλαστικές σακούλες όπως και πλαστικά μπουκάλια που τοποθετεί στους 'στόχους' της, έχει όμως επιχειρήσει το 2019 να προσθέσει στοιχεία αληθοφάνειας.
"Σχεδιάσαμε πολύ πιο δύσκολους στόχους, πιο μικρούς, τους βάζουμε δε μακριά τον έναν από τον άλλον, ενώ και έχουν διαφορετικές ιδιότητες. Θα μπορέσουμε έτσι να δούμε ποια είναι τα πλαστικά τα οποία θα μπορούν να εντοπίζονται και ποια είναι αυτά που δεν θα είναι αυτό εφικτό. Είναι δε και η πρώτη χρονιά φέτος που δημιουργήσαμε μεικτούς στόχους, που έτσι θα προσομοιάζουν την πραγματικότητα αφού οι στόχοι μας έχουν και πλαστικά, αλλά και φύλλα, ξύλα, φύκια, τα οποία συναντά κανείς στη θαλάσσια επιφάνεια" αναφέρει ο επίκουρος καθηγητής του Τμήματος Ωκεανογραφίας και Θαλάσσιων Επιστημών του Πανεπιστήμιο Αιγαίου.
Περιγράφει δε πως στο πρόγραμμα η συμμετοχή από πλευράς φοιτητών είναι πολυσχιδής. "Είμαι πολύ χαρούμενος διότι το πρόγραμμα ξεκίνησε από προπτυχιακούς του Τμήματος Ωκεανογράφιας και Θαλάσσιων Επιστημών και συμμετέχει μεγάλος αριθμός προπτυχιακών και μεταπτυχιακών ερευνητών, πλησιάζουμε δε τους 40-50 ανθρώπους" σημειώνει ο κ.Τοπουζέλης.
"Νομίζω πως είναι μια πολύ καλή ευκαιρία σε όλα τα επίπεδα να συμμετέχουν σε ένα πολύ ωραίο ερευνητικό πρόγραμμα και ακόμη και για εμάς, για να μπορούμε να δείξουμε πού μπορεί να φτάσει η τεχνολογία και να συμβάλλουμε στην προστασία του θαλάσσιου περιβάλλοντος" τονίζει.
Η πηγή της θαλάσσιας μόλυνσης και το πρόβλημα της Μεσογείου
"Το μεγάλο πρόβλημα, αυτό ουσιαστικά που πρέπει να αντιμετωπίσουμε είναι στην πηγή, δεν θα πρέπει εξαρχής να υπάρχουν αυτά τα πλαστικά για μπαίνουν στο θαλάσσιο περιβάλλον. Η ουσιαστική αντιμετώπιση του προβλήματος πρέπει να ξεκινήσει εκεί", τόνισε ο κ.Τοπουζέλης.
Εξήγησε δε, πως από τη στιγμή που ήδη "η ΕΕ και η Ευρωπαϊκή Επιτροπή έχουν οδηγίες τις οποίες καλούμαστε να υιοθετήσουμε", οδηγίες που απαγορεύουν και θα απαγορεύουν χρήση μερικών πλαστικών μιας χρήσης και την ίδια ώρα μπαίνουν πλέον "περιορισμοί στους καταναλωτές και στις χώρες" ενώ εφαρμόζεται και η αρχή "ο ρυπαίνων πληρώνει". Αυτό, κατά τον Έλληνα ερευνητή, σημαίνει πως "και οι εταιρίες που δημιουργούν αυτά τα πλαστικά θα παίρνουν μέρος της ευθύνης για την κατάσταση που δημιουργούν" και έτσι επιχειρείται να επιτευχθεί ο βασικός στόχος που είναι "να μην εισέρχονται πλαστικά στο θαλάσσιο περιβάλλον".
Κύριο ζήτημα για την ευρύτερη περιοχή όμως σύμφωνα με τον κ.Τοπουζέλη είναι η γεωγραφία. "Η Μεσόγειος είναι μια περίκλειστη θάλασσα, οπότε το μισό της κομμάτι μπορεί να περιορίζει τη χρήση των πλαστικών, αλλά το υπόλοιπο μισό δεν έχει τέτοιους περιορισμούς και άρα θα συνεχίσουμε να έχουμε ένα τέτοιο πρόβλημα" εξηγεί ο επίκουρος καθηγητής του Τμήματος Ωκεανογράφιας και Θαλάσσιων Επιστημών του Πανεπιστήμιο Αιγαίου.
Θα πρέπει σύντομα να καταλάβουμε ότι οτιδήποτε πλαστικό δημιουργείται στο τέλος φτάνει στο θαλάσσιο περιβάλλον
Το πρόβλημα πάντως που υπάρχει σε σημαντικό βαθμό, σύμφωνα με τον Έλληνα ειδικό επιστήμονα, είναι πως τα όποια πλαστικά διασπώνται σε πολύ μικρά κομμάτια, "κομμάτια που μεταφέρονται στους θαλάσσιους οργανισμούς" με την προσπάθεια του Πανεπιστημίου του Αιγαίου να αφορά στην παρούσα φάση τα μεγαλύτερα κομμάτια πλαστικού που μεταφέρονται στη θάλασσα, καθώς τα πάρα πολύ μικρά δεν είναι σήμερα εφικτό να εντοπιστούν.
"Προσπαθούμε να αντιμετωπίσουμε την κορυφή του παγόβουνου", εξήγησε ο κ.Τοπουζέλης αναφερόμενος στον νυν σχεδιασμό που αναζητεί και μελετά τα μεγάλα απορρίμματα στο πλαίσιο του Plastic Litter Project 2019, ένα "πρόβλημα που μπορούμε να αντιμετωπίσουμε", καταλήγει.
Μεγάλα προγράμματα για την παρακολούθηση των απορριμμάτων σε υδάτινους όγκους
Στο κατά πόσον σήμερα υπάρχει ετοιμότητα επιχειρησιακής λειτουργίας των τεχνολογιών που δοκιμάζονται, ο κ.Τοποζέλης εξηγεί πως οι δράσεις σήμερα βρίσκονται σε ερευνητικό-πειραματικό στάδιο, αν και "όλος ο πλανήτης βρίσκεται σε αυτή την κατάσταση", όπως τονίζει. Ο Έλληνας ειδικός επιστήμονας ανέφερε χαρακτηριστικά πως ο Ευρωπαϊκός Οργανισμός Διαστήματος εξελίσσει δύο πολύ μεγάλα πρότζεκτ.
Στο πρώτο από αυτά "βλέπουν την ανάλυση των απαιτήσεων που χρειάζονται για να δημιουργηθεί ένας δορυφόρος, ο οποίος θα μπορεί να κάνει αυτή τη δουλειά" ενώ το δεύτερο πρόγραμμα δουλεύει για τη μελέτη σκοπιμότητας, "αν όντως υπάρχει νόημα να δημιουργηθεί ένας τέτοιος δορυφόρος", όπως χαρακτηριστικά σημειώνει ο κ.Τοπουζέλης. Εξηγεί δε πως ταυτόχρονα χρηματοδοτείται μια τρίτη έρευνα, μέρος της οποίας σε συνεργασία με άλλα δύο μεγάλα ερευνητικά ινστιτούτα της Ιταλίας και της Ισπανίας όπως και με μια εταιρεία στην Αγγλία, είναι και το Τμήμα Ωκεανογράφιας και Θαλάσσιων Επιστημών του Πανεπιστήμιο Αιγαίου.
"Προσπαθούμε να δημιουργήσουμε αυτόν τον αλγόριθμο για εντοπισμό πλαστικών με χρήση δωρεάν δεδομένων από δορυφορικές εικόνες. Σε πρακτικό επίπεδο συνεργαζόμαστε με μια πολύ μεγάλη ΜΚΟ που ονομάζεται "The Ocean Cleanup" που έχει δημιουργήσει στον Ατλαντικό ένα τεράστιο φράγμα για να συλλέγει τα πλαστικά.
Αυτό το οποίο κάνουμε είναι να συνεργαζόμαστε σε επίπεδο δορυφορικών δεδομένων και drones, ώστε να μπορούμε να τα εντοπίζουμε και να ξέρουμε πόσα μπορούν να συλλέξουν αυτοί και κατά πόσο μπορούν να κατευθύνουν αυτό το πλωτό φράγμα σε μια κατεύθυνση που θα έχει δυνατότητα να συλλέξει περισσότερα πλαστικά" εξηγεί ο κ.Τοπουζέλης ερωτηθείς για το ενδεχόμενο να είναι εφικτή με ανθρώπινα μέσα η συλλογή των θαλάσσιων σκουπιδιών.
"Υπάρχουν μεγάλες προσπάθειες για να κατευθυνθούμε προς συλλογή πλαστικών, είμαστε σε μια διαδικασία που δουλεύουμε την τεχνολογία στα όριά της, για να δούμε τι μπορούμε να δούμε και πού μπορούμε να φτάσουμε, θέλω να πιστεύω ότι σε μερικά χρόνια θα είμαστε σε θέση να δουλεύουμε με τέτοιου τύπου επιχειρησιακά δεδομένα" τονίζει.
Τα χαρακτηριστικά του Αιγαίου και οι πιθανότητες να υπάρξει ευρύτερη εφαρμογή των νέων τεχνολογιών
Απαντώντας πάντως στο εάν και κατά πόσον το Αιγαίο Πέλαγος είναι -λόγω του "ημίκλειστου" χαρακτήρα του- ένας ευνοϊκότερο πεδίο εφαρμογής των νέων τεχνολογιών που εξελίσσονται σε πραγματικές συνθήκες, ο κ.Τοποζέλης εξήγησε πως και στην περίπτωση των ελληνικών θαλάσσιων όγκων αυτό για την ώρα δεν είναι τόσο απλό.
"Νομίζω ότι υπάρχουν περιορισμοί που δεν θα μας αφήσουν να το κάνουμε. Καταρχήν υπάρχει εισροή νερών από τα Δαρδανέλια, ενώ υπάρχει και η Τουρκία δίπλα μας, που κι αυτή έχει αρκετά σημαντικές μεγάλες πόλεις στα παράλια που είναι πηγές εν δυνάμει πλαστικών στο θαλάσσιο περιβάλλον", σημειώνει ο Έλληνας ειδικός που εξηγεί πως για την ελληνική πλευρά πληθυσμιακά η κατάσταση είναι διαχειρίσιμη.
"Εμείς στα νησιά μας έχουμε πολύ μικρούς πληθυσμούς, οπότε θα έχουμε μικρές ποσότητες πλαστικών. Δεν είναι τόσο απλό το να πούμε ότι θα μαζέψουμε ελληνικά απορρίμματα. Αυτό που μπορούμε να κάνουμε είναι να εντοπίσουμε μεγάλες περιοχές, όπως νότια της Ρόδου ή νότια της Πελοποννήσου και σε μερικά κομμάτια του Αιγαίου στα οποία ξέρουμε ότι υπάρχει σύγκλιση υδάτων και περιμένουμε να υπάρχει μεγάλη ποσότητα πλαστικών, εκεί ναι, μπορούμε να δούμε αν συγκεντρώνονται τα πλαστικά, σε τι ποσότητα και προφανώς να συλλέξουμε μια πολύ μεγάλη τους ποσότητα" υπογραμμίζει.
Ο κ.Τοποζέλης δεν διστάζει όμως να επαναλάβει πως όλα ξεκινούν από την ανθρώπινη δράση έστω και από εδώ και πέρα. "Αν το πρόβλημα αντιμετωπιστεί στην πηγή, όπως φαίνεται από τις δράσεις σε ευρωπαϊκό επίπεδο, και με την Ευρώπη προφανώς να πιέζει και άλλες χώρες να θέσουν περιοριστικούς παράγοντες (σ.σ στη χρήση πλαστικού) και από την άλλη αν ξεκινήσει μια διαδικασία συλλογής αυτών που υπάρχουν στο θαλάσσιο περιβάλλον, όπως και αν συνεχίσουμε με προσπάθειες ενημέρωσης κοινού στη μη χρήση πλαστικού μιας χρήσης, νομίζω ότι σε βάθος μερικών χρόνων θα μπορέσουμε να αντιμετωπίσουμε πρόβλημα" καταλήγει ο Έλληνας επιστήμονας.
Τεχνικά στοιχεία του προγράμματος στο https://mrsg.aegean.gr/?content=0&nav=65
