Ο δημοσιονομικός χώρος δεν είναι τεχνικό ζήτημα, αλλά καθαρά πολιτική επιλογή - Αυτό που μένει είναι η πολιτική βούληση. Το ποιος θέλει να χρησιμοποιήσει τον δημοσιονομικό χώρο για κοινωνική δικαιοσύνη και το ποιος για να συντηρήσει την ανισότητα.
Η συζήτηση για το προσχέδιο του κρατικού προϋπολογισμού του 2026 και ο διάλογος στις συνεδριάσεις της Επιτροπής Οικονομικών Υποθέσεων της Βουλής αποκάλυψαν κάτι κρίσιμο: ο περίφημος "δημοσιονομικός κανόνας" δεν είναι αυτό που για μήνες παρουσιαζόταν ως άλλοθι. Ο "μανδύας" έπεσε. Ο δημοσιονομικός χώρος δεν είναι τεχνικό ζήτημα, αλλά καθαρά πολιτική επιλογή.
ΚΟΦΤΗΣ ΔΑΠΑΝΩΝ: Ο δημόσιος διάλογος για τον "κόφτη δαπανών", δηλαδή τον νέο ευρωπαϊκό δημοσιονομικό κανόνα, είχε επισκιαστεί από μια σκόπιμη παρανόηση: ότι πρόκειται για ένα άκαμπτο πλαφόν που δεν αφήνει χώρο για κοινωνική πολιτική. Η αλήθεια, όπως προκύπτει από τον Κανονισμό (Ε.Ε.) 1263/2024 και από όσα ειπώθηκαν στη Βουλή, είναι εντελώς διαφορετική.
Ο "κόφτης" δεν είναι ένα τυφλό ταβάνι δαπανών, αλλά ένας μηχανισμός που συνδέει τις καθαρές πρωτογενείς δαπάνες με τα έσοδα, τον ρυθμό ανάπτυξης και τα μέτρα διακριτής ευχέρειας (DRM). Δεν απαγορεύει τις αυξήσεις δαπανών, θέτει όμως μια αρχή: Δεν μπορείς να χρηματοδοτείς μόνιμες δαπάνες με πρόσκαιρα έσοδα.
Στην Επιτροπή Οικονομικών Υποθέσεων της Βουλής υπήρξε ένα ενδιαφέρον σημείο, η συζήτηση και η καθολική κατανόηση του τρόπου λειτουργίας του δημοσιονομικού κανόνα. Όλοι αναγνώρισαν ότι ο κανόνας αφήνει περιθώρια πολιτικών αποφάσεων. Ακόμη κι εκείνοι που σιώπησαν στις διαπραγματεύσεις του νέου Συμφώνου Σταθερότητας, παραδέχθηκαν ότι ο "κόφτης" δεν επιβάλλει το 1,7 δισ. ευρώ ως φυσικό όριο. Είναι η κυβέρνηση της Ν.Δ. που το επέλεξε, περιορίζοντας συνειδητά τον χώρο δαπανών μέσα από τις επιλογές της στα έσοδα.
Ο κανόνας, λοιπόν, δεν απαγορεύει. Επιτρέπει. Και αυτό αλλάζει ριζικά τη συζήτηση. Κανένας δεν μπορεί πλέον να κρύβεται πίσω από τον αλγόριθμο.
ΔΗΜΟΣΙΟΝΟΜΙΚΟΣ ΧΩΡΟΣ: Ο δημοσιονομικός χώρος δεν είναι ένα νούμερο που μας δίνουν οι Βρυξέλλες. Είναι πρωτίστως πολιτική και, βεβαίως, οικονομική εξίσωση. Δημιουργείται από το μείγμα ανάπτυξης, κανόνων και -κυρίως- εθνικών αποφάσεων για το ποιος πληρώνει και ποιος προστατεύεται.
Στον τύπο υπολογισμού του "κόφτη", τα Discretionary Revenue Measures (DRM) -τα μέτρα διακριτής ευχέρειας στα έσοδα- είναι το εργαλείο που δίνει στην κάθε κυβέρνηση τη δυνατότητα να διευρύνει τον δημοσιονομικό χώρο της.
Ενίσχυση προοδευτικής φορολογίας, κατάργηση προνομίων, δίκαιη κατανομή των βαρών. Οσα επιπλέον έσοδα προκύπτουν από τέτοια μόνιμα μέτρα, αναγνωρίζονται από την Ευρωπαϊκή Επιτροπή και μετατρέπονται σε δυνατότητα για υψηλότερες δαπάνες χωρίς παραβίαση του "κόφτη".
Πολλές ευρωπαϊκές χώρες αξιοποίησαν ήδη αυτή την πρόβλεψη. Η Σλοβενία, η Αυστρία, η Ιρλανδία επέβαλαν φόρους σε τράπεζες ή ενεργειακά υπερκέρδη και αύξησαν τον επιτρεπόμενο χώρο δαπανών τους. Ο κανόνας δεν τις εμπόδισε.
Στην Ελλάδα αντίθετα, τα DRM του 2025 είναι αρνητικά. Επιλέχθηκαν μειώσεις συντελεστών και εισφορών, οι οποίες περιόρισαν τα έσοδα και άρα τον χώρο κοινωνικής πολιτικής. Η κυβέρνηση της Ν.Δ. έδειξε τον "κόφτη", αλλά αυτό που καθόρισε το αποτέλεσμα ήταν οι ίδιες της οι αποφάσεις. Μετά τη συζήτηση στις αρμόδιες επιτροπές, το γεγονός αυτό δεν μπορεί να κρυφτεί. Δεν φταίει ο κανόνας, φταίει η πολιτική επιλογή να μην αξιοποιηθεί ο κανόνας υπέρ της κοινωνίας.
ΜΕΡΙΣΜΑΤΑ: Και κάπου εδώ, η συζήτηση φτάνει στον πυρήνα. Στη φορολόγηση των μερισμάτων. Σήμερα στην Ελλάδα τα εισοδήματα από μερίσματα φορολογούνται μόλις με 5%, ενώ η φορολόγηση μισθών και συντάξεων φτάνει σε συντελεστές το 44%. Το 5% δεν αποτελεί "κίνητρο επενδύσεων", όπως λέγεται, αλλά θεσμικό προνόμιο μιας μικρής μειοψηφίας πολύ πλούσιων πολιτών. Τα στοιχεία είναι αποκαλυπτικά. Περίπου 1.500 φυσικά πρόσωπα δηλώνουν μερισματικά εισοδήματα 4 δισ. ευρώ και πληρώνουν, λόγω του 5%, φόρο που αντιστοιχεί σε ένα ελάχιστο ποσοστό των απολαβών τους. Την ίδια στιγμή, ο δημόσιος λόγος αναπαράγει τη φράση "αυτές είναι οι δυνατότητες της οικονομίας" για αξιοπρεπείς συντάξεις ή για πραγματικές αυξήσεις στους μισθούς.
Η δική μας πρόταση είναι καθαρή. Εξευρωπαϊσμός της φορολόγησης μερισμάτων. Δηλαδή, προοδευτική ένταξη των υψηλών μερισματικών εισοδημάτων στην κλίμακα, προστασία των μικρομετόχων και κατάργηση της "ασυλίας" του 5%. Είναι μια επιλογή δικαιοσύνης και ευρωπαϊκής κανονικότητας.
Και υπάρχει κάτι ακόμη. Μια τέτοια μεταρρύθμιση δεν θα ήταν μόνο δίκαιη, αλλά και απολύτως συμβατή με το νέο πλαίσιο. Τα μόνιμα πρόσθετα έσοδα από τα μεγάλα μερίσματα αναγνωρίζονται ως DRM (μέτρα διακριτικής ευχέρειας), άρα διευρύνουν θεσμικά τον δημοσιονομικό χώρο. Δηλαδή, η δίκαιη φορολόγηση των μερισμάτων θα μπορούσε να χρηματοδοτήσει ακριβώς αυτά που σήμερα "δεν χωράνε": τη 13η σύνταξη, τις στοχευμένες αυξήσεις, τις κοινωνικές δαπάνες.
Η συζήτηση στη Βουλή για το προσχέδιο του προϋπολογισμού έκανε σαφές ένα πράγμα: ότι δεν υπάρχουν πια "τεχνικές δικαιολογίες". Ο "κόφτης" δεν είναι ανυπέρβλητο εμπόδιο. Ο κανόνας δεν επιβάλλει λιτότητα. Ο δημοσιονομικός χώρος δεν είναι προνόμιο των πλουσίων χωρών.
Αυτό που μένει είναι η πολιτική βούληση. Το ποιος θέλει να τον χρησιμοποιήσει για κοινωνική δικαιοσύνη και το ποιος για να συντηρήσει την ανισότητα.
Μετά τον μανδύα του κανόνα, μένουν γυμνές οι επιλογές. Κι εκεί κρίνεται πια η ουσία της πολιτικής. Η συζήτηση για τον προϋπολογισμό του 2026 αποκτά νέο ενδιαφέρον.
