Τις αρχαιότερες στον κόσμο ενδείξεις ελεγχόμενης χρήσης φωτιάς για μαγείρεμα τροφής και συγκεκριμένα ψαριού πριν από 780.000 χρόνια - περίπου 600.000 χρόνια πιο παλιά από ό,τι είχε βρεθεί έως τώρα - ανακοίνωσαν Ισραηλινοί και άλλοι επιστήμονες ότι ανακάλυψαν στο βόρειο Ισραήλ, κοντά στην όχθη του ποταμού Ιορδάνη, σε μια περιοχή που κάποτε ήταν λίμνη.
Πρόκειται για ένα μεγάλο ψάρι του γλυκού νερού, κυπρίνο ή γριβάδι, μήκους τουλάχιστον δύο μέτρων. Η αρχαιότερη βέβαιη ένδειξη μαγειρέματος στη φωτιά μέχρι σήμερα χρονολογείτο προ περίπου 170.000 ετών.
Οι ερευνητές τριών ισραηλινών πανεπιστημίων (Εβραϊκού Ιερουσαλήμ, Μπαρ-Ιλάν, Τελ Αβίβ), σε συνεργασία με επιστήμονες από το Μουσείο Φυσικής Ιστορίας του Λονδίνου και το γερμανικό Πανεπιστήμιο Γιοχάνες Γκούτενμπεργκ του Μάιντς, με επικεφαλής την αρχαιολόγο Ιρίτ Ζοχάρ, έκαναν τη σχετική δημοσίευση στο περιοδικό για θέματα οικολογίας και εξέλιξης «Nature Ecology & Evolution». Η ανακάλυψη του ευρήματος - που πάντως ενέχει έναν βαθμό αμφιβολίας - έγινε στην αρχαιολογική περιοχή Γκεσέρ Μπενότ Γιαακόβ.
Το ερώτημα πότε οι πρόγονοι μας άρχισαν να χρησιμοποιούν φωτιά για να μαγειρέψουν, αποτελεί ζήτημα έντονου επιστημονικού διαλόγου και διαφωνιών εδώ και τουλάχιστον έναν αιώνα. Η νέα μελέτη αναδεικνύει, σύμφωνα με τους ερευνητές, «την τεράστια σημασία του ψαριού στη ζωή των προϊστορικών ανθρώπων για τη διατροφή τους και την οικονομική σταθερότητα».
Οι ερευνητές ανέλυσαν δόντια ψαριών που βρήκαν σε μεγάλες ποσότητες στη γειτονική αρχαία λίμνη Χούλα. Μελετώντας τη δομή των κρυστάλλων στο σμάλτο των δοντιών, κατέληξαν στο συμπέρασμα ότι τα δόντια είχαν εκτεθεί σε θερμοκρασίες 200 έως 500 βαθμών Κελσίου κατάλληλες για ένα καλό ψήσιμο (ο ακριβής τρόπος μαγειρέματος παραμένει άγνωστος) και όχι σε μια τυχαία φωτιά. Οι άνθρωποι που ζούσαν τότε στην περιοχή, ήταν πιθανώς Homo erectus.
Η μετάβαση από την ωμή στη μαγειρεμένη τροφή αποτέλεσε κομβικό σημείο στην ανθρώπινη εξέλιξη και συμπεριφορά. Το μαγείρεμα μειώνει την αναγκαία κατανάλωση ενέργειας που επιτρέπει τη διάσπαση και την πέψη της τροφής, με αποτέλεσμα να απελευθερώνεται ενέργεια για άλλες δραστηριότητες, μεταξύ άλλων για τις νοητικές λειτουργίες του εγκεφάλου.
Μερικοί επιστήμονες θεωρούν το μαγείρεμα, ιδίως των ψαριών, ένα «κβαντικό» άλμα στην ανθρώπινη γνωστική ανάπτυξη, τον βασικό καταλύτη για την εξέλιξη του εγκεφάλου των προγόνων μας. Κάποιοι φτάνουν στο σημείο να ισχυριστούν ότι η κατανάλωση ψαριού είναι αυτό που μας έκανε ανθρώπους. Ακόμη και σήμερα, συστατικά των ψαριών όπως τα ωμέγα-3 λιπαρά οξέα, ο ψευδάργυρος και το ιώδιο θεωρούνται ότι συμβάλλουν στην ανάπτυξη του εγκεφάλου.
Οι ερευνητές εκτιμούν επίσης ότι το ψάρεμα και το μαγείρεμα των ψαριών του ρηχού γλυκού νερού σε περιοχές της Μέσης Ανατολής βοήθησε σημαντικά την μαζική «έξοδο» των προγόνων μας από την Αφρική. Οι πρόγονοί μας πιστεύεται ότι έπιασαν τα πρώτα ψάρια πριν περίπου δύο εκατομμύρια χρόνια, ενώ έθεσαν υπό έλεγχό τους τη φωτιά πριν 1,7 εκατ. χρόνια.
Το πότε ακριβώς όμως άρχισαν να τα ψήνουν στη φωτιά, παραμένει ανοιχτό ερώτημα, καθώς είναι δύσκολο να αποδειχθεί ότι μια αρχαία φωτιά ανάφτηκε για μαγείρεμα και όχι μόνο για ζέσταμα των ανθρώπων. Ακόμη και η εύρεση καμένων απομειναριών ζώων σε μια εστία φωτιάς, δεν σημαίνει κατ' ανάγκη ότι προηγήθηκε μαγείρεμά τους, επειδή οι πρόγονοί μας μπορεί απλώς να τα έτρωγαν ωμά δίπλα στη φωτιά και μετά να πέταγαν τα απομεινάρια του φαγητού μέσα στα κάρβουνα.
Η διεύθυνση για την επιστημονική δημοσίευση:
https://www.nature.com/articles/s41559-022-01910-z
