Νέα τάξη πραγμάτων στη δημοσιονομική διαχείριση φέρνουν οι ευρωπαϊκοί κανόνες, που μεταφέρονται στην εθνική νομοθεσία με το νομοσχέδιο που έδωσε σήμερα σε διαβούλευση το υπουργείο Εθνικής Οικονομίας και Οικονομικών. Μεταξύ πολλών άλλων αυστηρών ρυθμίσεων, για πρώτη φορά απαγορεύεται ρητά δια νόμου το πρωτογενές έλλειμμα.
Το βασικό στοιχείο των νέων κανόνων είναι, βεβαίως, ότι πλέον η κυβέρνηση θα είναι υποχρεωμένη να συμφωνεί στόχους για τις καθαρές δαπάνες, από τους οποίους δεν θα επιτρέπεται να αποκλίνει σε μεσοπρόθεσμη βάση γιατί σε αυτή την περίπτωση θα ενεργοποιείται εναντίον της η διαδικασία του υπερβολικού ελλείμματος.
Πέραν αυτού, όμως, υπάρχουν και άλλες ρυθμίσεις που σε άλλες εποχές ίσως προκαλούσαν μεγάλες αντιδράσεις:
- Το πρωτογενές πλεόνασμα γίνεται υποχρεωτικό εκ του νόμου, δηλαδή η κυβέρνηση θα είναι υποχρεωμένη πάση θυσία να μπορεί να καλύπτει με κρατικά έσοδα τις δαπάνες του κράτους, εξαιρουμένων των τόκων. Όπως είναι γνωστό, όμως, ειδικά για την Ελλάδα η σχετική υποχρέωση, λόγω του υψηλού χρέους, προβλέπει ότι το πρωτογενές πλεόνασμα θα είναι τουλάχιστον 2% στο διηνεκές, ώστε να καλύπτει τις δαπάνες τόκων.
- Η υλοποίηση του προϋπολογισμού θα γίνεται με μεγάλη αυστηρότητα, καθώς τα υπουργεία και οι άλλοι φορείς της γενικής κυβέρνησης θα υποχρεούνται κάθε χρόνο να συνομολογούν μνημόνια με το υπουργείο Εθνικής Οικονομίας και Οικονομικών και θα τιμωρούνται σε περίπτωση που δεν θα εφαρμόσουν.
Οι γενικές αρχές
Το νομοσχέδιο καθορίζει τις γενικές αρχές που διέπουν τον δημοσιονομικό σχεδιασμό, τόσο σε ετήσιο όσο και σε πολυετή ορίζοντα, με σκοπό τη διατήρηση και ενίσχυση της δημοσιονομικής σταθερότητας. Οι βασικές αρχές περιλαμβάνουν:
- Τον έλεγχο της εξέλιξης του δημόσιου χρέους σύμφωνα με το Πρωτόκολλο αριθ. 12 και τους δημοσιονομικούς κανόνες του Κανονισμού (ΕΕ) 2024/1263.
- Την πρόληψη υπερβολικών δημοσιονομικών ελλειμμάτων, τηρώντας την τιμή αναφοράς του Πρωτοκόλλου αριθ. 12 και τους κανόνες του Κανονισμού (ΕΕ) 2024/1263.
- Τη διατήρηση του ρυθμού αύξησης των καθαρών δαπανών της Γενικής Κυβέρνησης εντός ορίων που διασφαλίζουν τη βιωσιμότητα του χρέους και τη διατήρηση του δημοσιονομικού ελλείμματος κάτω από την τιμή αναφοράς.
- Τη διασφάλιση πλεονασματικής θέσης του πρωτογενούς ισοζυγίου της Γενικής Κυβέρνησης.
Ο δημοσιονομικός σχεδιασμός είναι ενιαίος για όλη τη Γενική Κυβέρνηση, μεσοπρόθεσμος (με προβλέψεις για τουλάχιστον τέσσερα χρόνια) και διαφανής, με συγκεκριμένους ποσοτικούς στόχους. Υπόκειται επίσης σε ανεξάρτητη αξιολόγηση από το Δημοσιονομικό Συμβούλιο.
Κανόνας Καθαρών Δαπανών και Ρήτρες Διαφυγής
Ένας βασικός πυλώνας του νέου πλαισίου είναι ο «κανόνας καθαρών δαπανών». Σύμφωνα με αυτόν, η ποσοστιαία μεταβολή των καθαρών δαπανών της Γενικής Κυβέρνησης δεν πρέπει να υπερβαίνει τα μέγιστα όρια που καθορίζονται από το Συμβούλιο της Ευρωπαϊκής Ένωσης.
Το νομοσχέδιο προβλέπει επίσης «ρήτρες διαφυγής» για αποκλίσεις από τον κανόνα των καθαρών δαπανών και τη δημοσιονομική θέση του πρωτογενούς ισοζυγίου, υπό την προϋπόθεση ότι δεν τίθεται σε κίνδυνο η μεσοπρόθεσμη βιωσιμότητα των δημόσιων οικονομικών.
Οι ρήτρες αυτές ενεργοποιούνται σε περίπτωση σοβαρής οικονομικής ύφεσης στη ζώνη του ευρώ ή στην Ένωση (γενική ρήτρα διαφυγής), ή σε εξαιρετικές περιστάσεις που εκφεύγουν του ελέγχου της Κυβέρνησης και έχουν σημαντική δημοσιονομική επίπτωση (εθνικές ρήτρες διαφυγής).
Διορθωτικός Μηχανισμός
Για την αντιμετώπιση αποκλίσεων, προβλέπεται ένας διορθωτικός μηχανισμός. Αυτός ενεργοποιείται αυτόματα εφόσον υπάρχει σχετική σύσταση από το Συμβούλιο της Ευρωπαϊκής Ένωσης. Επιπλέον, ο Υπουργός Εθνικής Οικονομίας και Οικονομικών μπορεί να τον ενεργοποιήσει εάν παρατηρηθούν ή εκτιμηθεί ότι θα επέλθουν αποκλίσεις από την πορεία των καθαρών δαπανών ή την τιμή αναφοράς για το έλλειμμα της Γενικής Κυβέρνησης. Το Δημοσιονομικό Συμβούλιο μπορεί επίσης να συστήσει την ενεργοποίηση αυτού του μηχανισμού.
Σε περίπτωση ενεργοποίησης, ο Υπουργός Εθνικής Οικονομίας και Οικονομικών καταρτίζει σχέδιο διορθωτικών ενεργειών εντός δύο μηνών, το οποίο υποβάλλεται προς ψήφιση στη Βουλή, αφού έχει εγκριθεί από το Υπουργικό Συμβούλιο και έχει ληφθεί η γνώμη του Δημοσιονομικού Συμβουλίου. Το σχέδιο αυτό καθορίζει τη διορθωτική περίοδο, ετήσιους στόχους δημοσιονομικών δεικτών και το περιεχόμενο των παρεμβάσεων σε έσοδα και δαπάνες, με κοστολόγηση των παρεμβάσεων.
Ετήσιος και Πολυετής Δημοσιονομικός Σχεδιασμός
Το νομοσχέδιο εισάγει το Μεσοπρόθεσμο Δημοσιονομικό-Διαρθρωτικό Σχέδιο (Μ.Δ.Σ.), το οποίο καταρτίζεται από το Γενικό Λογιστήριο του Κράτους και υποβάλλεται στην Ευρωπαϊκή Ένωση. Το Μ.Δ.Σ. καλύπτει χρονικό διάστημα τεσσάρων ετών και οι στόχοι του για τον ρυθμό αύξησης των καθαρών δαπανών είναι δεσμευτικοί για τον Πολυετή Δημοσιονομικό Προγραμματισμό (Π.Δ.Π.) και τον ετήσιο Κρατικό Προϋπολογισμό.
Ο Πολυετής Δημοσιονομικός Προγραμματισμός (Π.Δ.Π.) περιλαμβάνει την πορεία των καθαρών δαπανών για τα επόμενα τέσσερα χρόνια, ετήσιους στόχους για το συνολικό και πρωτογενές ισοζύγιο της Γενικής Κυβέρνησης, καθώς και τους στόχους χρέους. Επίσης, καθορίζει ανώτατα όρια δαπανών ανά κατηγορία για τους φορείς της Κεντρικής Διοίκησης και στόχους ισοζυγίου για τους λοιπούς φορείς της Γενικής Κυβέρνησης. Ο Π.Δ.Π. και τα συνοδευτικά του κείμενα βασίζονται σε μακροοικονομικές και δημοσιονομικές προβλέψεις που αξιολογούνται από το Δημοσιονομικό Συμβούλιο.
Η κατάρτιση του Π.Δ.Π. γίνεται με οδηγίες από το Γενικό Λογιστήριο του Κράτους, το οποίο μπορεί να ζητά κάθε απαραίτητη πληροφορία από τους φορείς της Γενικής Κυβέρνησης. Εάν οι προβλέψεις των φορέων δεν είναι συμβατές με τις οδηγίες, επιδιώκεται συμφωνία, αλλιώς οι προβλέψεις διαμορφώνονται από το Γενικό Λογιστήριο του Κράτους.
Ο Π.Δ.Π. υποβάλλεται από τον Υπουργό Εθνικής Οικονομίας και Οικονομικών στο Υπουργικό Συμβούλιο για έγκριση, πριν την κατάθεση του σχεδίου του ετήσιου Κρατικού Προϋπολογισμού. Προβλέπεται επίσης η επικαιροποίηση του Π.Δ.Π. σε περίπτωση σημαντικών και απρόβλεπτων μεταβολών στις μακροοικονομικές ή δημοσιονομικές προβλέψεις, ή σε περίπτωση αλλαγής Πρωθυπουργού.
Οι στόχοι και τα ανώτατα όρια του Π.Δ.Π. είναι δεσμευτικοί κατά την κατάρτιση των ετήσιων Κρατικών Προϋπολογισμών και των προϋπολογισμών των φορέων της Γενικής Κυβέρνησης. Σε περίπτωση μη επίτευξης των στόχων ή υπέρβασης των ορίων, ο Υπουργός Εθνικής Οικονομίας και Οικονομικών υποβάλλει επικαιροποιημένο Π.Δ.Π. με γραπτή δήλωση που εξηγεί τους λόγους της απόκλισης. Εάν οι φορείς δεν αναπροσαρμόσουν τις προτάσεις τους, το Γενικό Λογιστήριο του Κράτους δύναται να τροποποιήσει την πρόταση.
Προϋπολογισμοί και Διαδικασίες
Ο Κρατικός Προϋπολογισμός και οι προϋπολογισμοί των λοιπών φορέων της Γενικής Κυβέρνησης αφορούν ετήσια διάρκεια, από 1η Ιανουαρίου έως 31η Δεκεμβρίου. Όλα τα δημόσια έσοδα και οι δαπάνες της Κεντρικής Διοίκησης εγγράφονται στον Κρατικό Προϋπολογισμό, ο οποίος περιλαμβάνει και τις υπό κατανομή πιστώσεις.
Το Γενικό Λογιστήριο του Κράτους εκδίδει εγκυκλίους που ορίζουν τους κανόνες και τις διαδικασίες για την κατάρτιση του Κρατικού Προϋπολογισμού και των λοιπών φορέων της Γενικής Κυβέρνησης, με τις προβλέψεις να είναι συνεπείς με τον εκάστοτε ισχύοντα Π.Δ.Π. Οι φορείς υποβάλλουν σχέδια προϋπολογισμών, και σε περίπτωση αποκλίσεων, αυτές αιτιολογούνται. Εάν οι αποκλίσεις δεν διορθωθούν, το Γενικό Λογιστήριο του Κράτους μπορεί να τροποποιήσει το σχέδιο.
Οι μακροοικονομικές προβλέψεις του προσχεδίου του ετήσιου Κρατικού Προϋπολογισμού αξιολογούνται από το Δημοσιονομικό Συμβούλιο. Ο Υπουργός Εθνικής Οικονομίας και Οικονομικών υποβάλλει στη Βουλή δήλωση συμμόρφωσης, επιβεβαιώνοντας ότι οι ετήσιοι προϋπολογισμοί των υποτομέων της Γενικής Κυβέρνησης είναι συμβατοί με τον Π.Δ.Π.
Πολυετείς υποχρεώσεις και μνημόνια συνεργασίας
Για πολυετείς υποχρεώσεις που βαρύνουν έτη πέραν του τρέχοντος, απαιτείται προηγούμενη έγκριση από τον Υπουργό Εθνικής Οικονομίας και Οικονομικών ή τον εποπτεύοντα Υπουργό, ανάλογα με το ύψος της υποχρέωσης. Αυτές οι υποχρεώσεις παρακολουθούνται για όλα τα έτη του Π.Δ.Π.
Συνάπτονται μνημόνια συνεργασίας μεταξύ του Υπουργείου Εθνικής Οικονομίας και Οικονομικών και φορέων της Κεντρικής Διοίκησης, καθώς και μεταξύ εποπτευόντων Υπουργείων και λοιπών φορέων της Γενικής Κυβέρνησης. Τα μνημόνια αυτά περιλαμβάνουν τριμηνιαίους στόχους εκτέλεσης του προϋπολογισμού, διορθωτικές παρεμβάσεις και άλλες δεσμεύσεις για τη χρηστή δημοσιονομική διαχείριση.
Δημοσιονομικές Αναφορές και Κυρώσεις
Το Γενικό Λογιστηρίου του Κράτους ορίζει και ρυθμίζει τις δημοσιονομικές αναφορές της Γενικής Κυβέρνησης, συλλέγοντας μηνιαία και τριμηνιαία στοιχεία από όλους τους φορείς. Η Ελληνική Στατιστική Αρχή μεριμνά για την έγκαιρη και τακτική δημοσίευση τριμηνιαίων δεδομένων για το χρέος και το έλλειμμα.
Σε περίπτωση υποεκτέλεσης των τριμηνιαίων στόχων δαπανών από φορείς της Κεντρικής Διοίκησης, προβλέπονται κυρώσεις, όπως η μη εξέταση αιτημάτων ενίσχυσης πιστώσεων. Επίσης, εάν δεν υποβληθούν έγκαιρα προβλέψεις ή σχέδια προϋπολογισμών, περικόπτεται ποσοστό από το Κίνητρο Επίτευξης Δημοσιονομικών Στόχων της οικονομικής υπηρεσίας του εποπτεύοντος Υπουργείου.
