Μια σημαντική ένεση ρευστότητας και κερδών από το Δημόσιο παίρνει η Εθνική Τράπεζα με την ακύρωση της συμφωνίας ανταλλαγής επιτοκίων (interest rate swap - IRS), που είχε γίνει στο τέλος του 2008, με σκοπό να αναδιαρθρωθούν οι υποχρεώσεις του κράτους για τα παλαιά και... αμαρτωλά, κατά πολλούς, swaps με την Goldman Sachs και να γίνει μια τιτλοποίηση, η έκδοση "Titlos", που θα έδινε πολύτιμη ρευστότητα στην τράπεζα.
Η τιτλοποίηση ακυρώθηκε, στα τέλη του 2017, αλλά έμειναν στο ενεργητικό της τράπεζας οι συμφωνίες με το Δημόσιο, που αποτέλεσαν "βαρίδι", καθώς τα εξαιρετικά χαμηλά επιτόκια του ευρώ έφερναν συνεχώς ζημιές στην Εθνική από την ανταλλαγή επιτοκίων. Επιπλέον, τα swaps αποτελούν συμφωνία εκτός αγοράς και δέσμευαν δισεκατομμύρια στον ισολογισμό της τράπεζας, χωρίς να μπορούν να χρησιμοποιηθούν για άντληση ρευστότητας από την ΕΚΤ (όσο διαρκούσε το μνημόνιο και ήταν αποδεκτά τα κρατικά ομόλογα για αναχρηματοδότηση) ή από τη διατραπεζική αγορά.
Η ακύρωση του swap συζητείται από το 2017 και είχαν ενημερωθεί σχετικά οι ευρωπαϊκές αρχές, αλλά μόλις τώρα οι δύο πλευρές κατέληξαν σε μια συμφωνία, η οποία δεν θα έχει στοιχεία παράνομης κρατικής ενίσχυσης της τράπεζας.
Η συμφωνία λύνει τα δύο βασικά προβλήματα που είχε η Εθνική, καθώς η τράπεζα αντικαθιστά στο χαρτοφυλάκιο της τα swaps με τρεις σειρές ομολόγων του Ελληνικού Δημοσίου, τα οποία θα μπορέσει να χρησιμοποιήσει για τη χρηματοδότησή της από τη διατραπεζική και, αργότερα, από την ΕΚΤ, όταν θα επανέλθει η αξιολόγηση του Δημοσίου στην επενδυτική κατηγορία. Αυτό είναι το κέρδος ρευστότητας της τράπεζας, αλλά θα υπάρξει και ένα μπόνους κερδοφορίας, αφού θα σταματήσει η "αιμορραγία" από τις πληρωμές επιτοκίων του swap, που θα συνεχιζόταν, όσο παραμένουν εξαιρετικά χαμηλά τα επιτόκια του ευρώ (το 12μηνο Euribor είναι αρνητικό, στο -0,1%).
Από την άλλη, όμως, για να είναι ισορροπημένη η συναλλαγή και να μην τεθεί θέμα παράνομης κρατικής ενίσχυσης από την Κομισιόν, η Εθνική δέχεται ένα σημαντικό κούρεμα της απαίτησής της, που ξεπερνά τα 700 εκατ. ευρώ. Όπως ανακοίνωσε η τράπεζα, η αρχική αξία του swap, το 2008, ήταν 5,5 δισ. ευρώ, η τρέχουσα αναπόσβεστη αξία ήταν 4,038 δισ. ευρώ, ενώ η αξία των τριών σειρών ομολόγων που λαμβάνει είναι 3,314 δισ. ευρώ:
Το ποσό των 3,314 δισ. ευρώ αντιστοιχεί στην τρέχουσα αξία των swaps, που είναι αρκετά χαμηλότερη από την αναπόσβεστη αξία στα βιβλία της τράπεζας, εξαιτίας, όπως προαναφέραμε, τον πολύ χαμηλών επιτοκίων του ευρώ, που καθιστούν σήμερα ζημιογόνα την ανταλλαγή επιτοκίων με το Δημόσιο. Η τράπεζα υποστηρίζει ότι δεν επιβαρύνεται, καθώς ο κίνδυνος επιτοκίου είχε πλήρως και αποτελεσματικά αντισταθμιστεί, αν και αυτό το hedging, όπως παραδέχεται και η τράπεζα, είχε αρκετά υψηλό κόστος.
Όπως υποστηρίζει η Εθνική,
- Η συναλλαγή με τον Οργανισμό Διαχείρισης Δημοσίου Χρέους έχει οφέλη και για τα δύο αντισυμβαλλόμενα μέρη. Με την συναλλαγή αυτή η Ελληνική Δημοκρατία επιτυγχάνει τη μείωση του δημοσίου χρέους κατά €724 εκατομμύρια περίπου, αυξάνοντας τη συνεισφορά των υποχρεώσεων σταθερού επιτοκίου στο χαρτοφυλάκιο του Δημοσίου Χρέους κατά περίπου 2,5%, χωρίς επιβάρυνση για την Ελληνική Δημοκρατία, σε μία χρονική περίοδο ιστορικά χαμηλών επιτοκίων αναφοράς.
- Η συναλλαγή αυτή ωφελεί την Εθνική Τράπεζα καθώς τα εν λόγω ΟΕΔ θα αποφέρουν ετήσια επιτοκιακά έσοδα ύψους €110 εκ. περίπου, εξαλείφοντας συγχρόνως την ανάγκη της αντιστάθμισης του IRS (μαζί με το σημαντικό ανάλογο κόστος). Επίσης, απλοποιεί τη δομή του ενεργητικού της τράπεζας, εξασφαλίζοντας τη μείωση του κόστους χρηματοδότησης και ενισχύοντας περαιτέρω το δείκτη ρευστότητας LCR (σ.σ.: δείκτης κάλυψης ρευστότητας).
- Η εν λόγω συναλλαγή εντάσσεται στα πλαίσια του στρατηγικού σχεδιασμού της Τράπεζας με στόχο την άμεση και αποτελεσματική εκμετάλλευση της υψηλής ρευστότητάς της, τη σημαντική ενίσχυση των καθαρών επιτοκιακών εσόδων και της αποδοτικότητας των ιδίων κεφαλαίων του Ομίλου.
Οι ζημιές
Η συμφωνία με το Δημόσιο είχε φέρει μεγάλα "χτυπήματα" στην Εθνική τα τελευταία χρόνια, καθώς πληρώνονταν από το Δημόσιο τόκοι με βάση το Euribor, που ήταν πολύ χαμηλό, λόγω της μείωσης των επιτοκίων της ΕΚΤ και του προγράμματος ποσοτικής χαλάρωσης.
Είναι χαρακτηριστικό ότι, το τρίτο τρίμηνο του 2016, η Εθνική «έγραψε» μεγάλη ζημιά, ύψους 70 εκατ. ευρώ, όπως είχε παραδεχθεί τότε ο CFO του ομίλου, Γιάννης Κυριακόπουλος, μιλώντας σε αναλυτές: «Είχαμε ένα χτύπημα σχεδόν 70 εκατ. ευρώ στο εισόδημα από αγοραπωλησίες χρεογράφων. Αυτός είναι ο λόγος που έχουμε εμφανίσει αρνητικά αποτελέσματα από αγοραπωλησίες χρεογράφων».
Το swap προέβλεπε ότι το Δημόσιο πλήρωνε τόκους στην Εθνική με επιτόκιο Euribor 6μήνου πλέον 6,6%, δηλαδή περίπου 6,4% (το 6μηνο Euribor είναι περίπου -0,20%), ενώ λάμβανε από την Εθνική σταθερό επιτόκιο 4,5%. Δηλαδή, το κόστος δανεισμού του Δημοσίου ήταν χαμηλότερο από 2%, ξεπερνώντας κατά πολύ το κόστος χρηματοδότησης της συναλλαγής από την Εθνική.
Θεωρητικά, πάντως, η τράπεζα θα μπορούσε στο μέλλον να εγγράψει μεγάλα κέρδη από το deal, το οποίο κανονικά έληγε στις 20 Σεπτεμβρίου του 2039. Σε αυτή την περίοδο, λογική προσδοκία θα ήταν να ανεβούν πάλι σε κανονικά επίπεδα τα επιτόκια και η συναλλαγή να γίνει άκρως επικερδής για την τράπεζα.
Το κυριότερο πρόβλημα, όπως προαναφέρθηκε, ήταν ότι η τράπεζα δέσμευε ένα τεράστιο ποσό χωρίς να μπορεί να λάβει αναχρηματοδότηση από την ΕΚΤ ή την αγορά, με αποτέλεσμα να περιορίζεται υπερβολικά η ρευστότητά της.
Η ιστορία του swap
Η τιτλοποίηση, το 2008, των παλιών swaps της Goldman Sachs, που είχαν περάσει νωρίτερα στην Εθνική για να αναδιαρθρωθούν, είναι μια από τις πιο σκοτεινές ιστορίες του ελληνικού banking και της διαχείρισης του δημοσίου χρέους.
Η τιτλοποίηση, μέσω του οχήματος ειδικού σκοπού Titlos Plc., έγινε όταν είχαν αρχίσει, στα τέλη του 2008, οι πιέσεις στα ελληνικά ομόλογα. Η τότε διοίκηση Αράπογλου προχώρησε στη συναλλαγή για να δημιουργήσει νέους τίτλους στη βάση των παλιών swaps, τους οποίους θα μπορούσε να αξιοποιήσει για να αντλήσει ρευστότητα από την Ευρωπαϊκή Κεντρική Τράπεζα.
Πράγματι, οι τίτλοι, συνολικής ονομαστικής αξίας 5,1 δισ. ευρώ και τότε τρέχουσας αξίας 5,5 δισ. ευρώ (η έκδοση έγινε σε τιμή υπέρ το άρτιο) έγιναν αρχικά δεκτοί από την ΕΚΤ και η Εθνική έλαβε τεράστια ρευστότητα, την οποία αξιοποίησε κατάλληλα στην αγορά ομολόγων και στη διατραπεζική, προκειμένου να αποκρούσει τις πιέσεις.
Η συνέχεια, όμως, δεν ήταν εξίσου καλή: στους κόλπους της ΕΚΤ ξέσπασε μεγάλη αναστάτωση, όταν έγινε αντιληπτό ότι η Εθνική είχε πάρει ρευστότητα παράτυπα.
Οι τίτλοι της “Titlos” δεν βασίζονταν σε γνωστές υποχρεώσεις του Δημοσίου (ομόλογα που είχαν εκδοθεί στην αγορά, με αριθμό σειράς - ISIN), αλλά σε συναλλαγές που είχαν γίνει εκτός αγοράς, για τις οποίες μάλιστα η ελληνική κυβέρνηση (το 2008) είχε ψευδώς απαντήσει στην Eurostat ότι... δεν υπήρχαν.
Αν επιτρεπόταν στην Εθνική να αντλεί ρευστότητα με βάση τίτλους, που είχαν δημιουργηθεί στη βάση συναλλαγών εκτός αγοράς, η Φρανκφούρτη φοβήθηκε ότι θα άνοιγε το «κουτί της Πανδώρας» στην ευρωζώνη, αφού οι επενδυτικές τράπεζες θα άρχιζαν μαζικά τα swaps με τις κυβερνήσεις, οι συναλλαγές θα τιτλοποιούνταν και θα κατέληγαν στην ΕΚΤ για αναχρηματοδότηση.
Ήταν μια από τις σπάνιες περιπτώσεις διεθνώς, όπου γελοιοποιήθηκαν οι διαδικασίες αναχρηματοδότησης των τραπεζών από την κεντρική τράπεζα, καθώς η ΕΚΤ αναχρηματοδότησε "ανύπαρκτο" χρέος και κλονίσθηκε η εμπιστοσύνη στο Ευρωσύστημα. Δεν είναι τυχαίο ότι προκλήθηκε τεράστιο ενδιαφέρον διεθνώς.
Το “Bloomberg” έφθασε στο σημείο να ζητήσει τη δημοσιοποίηση δύο ειδικών μελετών που συνέταξαν στελέχη της ΕΚΤ για το θέμα αυτό και, γενικότερα, για τα κρυφά χρέη της Ελλάδας, προσφεύγοντας στο Ευρωπαϊκό Δικαστήριο, το οποίο τελικά επέτρεψε στην ΕΚΤ να κρατήσει τις μελέτες μυστικές, για να μη διαταραχθεί η χρηματοπιστωτική σταθερότητα.
Τα λεφτά επιστράφηκαν...
Η δυσάρεστη για την Εθνική κατάληξη της υπόθεσης ήταν ότι οι τίτλοι τέθηκαν εκτός μηχανισμού αναχρηματοδότησης της ΕΚΤ και υποχρεώθηκε να επιστρέψει τη ρευστότητα που είχε λάβει. Η υπόθεση έγινε μέρος του σκανδάλου των κρυφών χρεών και ελλειμμάτων του ελληνικού Δημοσίου, που κλόνισε πολύ σοβαρά την εμπιστοσύνη των αγορών στην Ελλάδα.
