Ο τουρισμός είναι ήδη η "ατμομηχανή" της ελληνικής οικονομίας και θα συνεχίσει να αναπτύσσεται τα επόμενα χρόνια. Χρειάζεται όμως στρατηγικός σχεδιασμός, ώστε η ανάπτυξη να είναι βιώσιμη: Να προστατεύει το περιβάλλον, να προάγει την κοινωνική ευημερία και να σέβεται την ταυτότητα των προορισμών. Για την κατάσταση που επικρατεί τώρα στον κλάδο, για τις προτεραιότητες που θέτουν οι συλλογικοί φορείς του και για τις προοπτικές που διαμορφώνονται, μιλάει στο Sofokleousin.gr ο Γιώργος Βερνίκος Γενικός Γραμματέας του Συνδέσμου Ελληνικών Τουριστικών Επιχειρήσεων (ΣΕΤΕ)
ΣΥΝΕΝΤΕΥΞΗ στον Τάσο Τσομπανίδη
- Το 2023 ήταν η χρονιά των ρεκόρ για τον ελληνικό τουρισμό, κυρίως όσον αφορά τις αφίξεις και τη μέση κατά κεφαλή δαπάνη ανά επισκέπτη. Ως Γενικός Γραμματέας του ΣΕΤΕ θεωρείται ότι οι δείκτες αυτοί είναι αρκετοί για ν’ αξιολογήσουμε ότι βελτιώνεται διαχρονικά το αποτύπωμα του ελληνικού τουριστικού προϊόντος;
Πράγματι, το 2023 αποτελεί το νέο έτος αναφοράς για τις επιδόσεις του τουρισμού. Σύμφωνα με τα τελευταία διαθέσιμα στοιχεία της Τράπεζας της Ελλάδος, την περσινή χρονιά οι ταξιδιωτικές εισπράξεις παρουσίασαν αύξηση κατά 15,7% σε σύγκριση με το 2022 και διαμορφώθηκαν στα 20,4 δισ. ευρώ. Η δε εισερχόμενη ταξιδιωτική κίνηση αυξήθηκε κατά 17,6% και διαμορφώθηκε στα περίπου 33 εκατ. ταξιδιώτες, έναντι 27,8 εκατ. το 2022. Με βάση τα δεδομένα, η συμβολή του τουρισμού στην ελληνική οικονομία και την απασχόληση αναμένεται να διατηρήσει την ισχύ της.
Πέρα όμως από τα στοιχεία της ΤτΕ, είναι σημαντικές και οι επιδόσεις σε ποιοτικά κριτήρια, τα οποία ήδη παρακολουθούνται συστηματικά από το Ινστιτούτο του ΣΕΤΕ. Οπως προκύπτει από σχετική έρευνα, η εμπειρία των τουριστών στη χώρα παρέμεινε ιδιαίτερα υψηλή και ανταγωνιστική, ξεπερνώντας τον ευρωπαϊκό μέσο όρο, παρά την κάμψη που παραδοσιακά παρατηρείται στους μήνες αιχμής σε όλους τους προορισμούς διεθνώς.
Με το βλέμμα στραμμένο στο μέλλον και έχοντας υπόψη ότι η ενίσχυση της βιωσιμότητας του ελληνικού τουρισμού αποτελεί κεντρικό άξονα της στρατηγικής και των δράσεων των ΣΕΤΕ, ΙΝΣΕΤΕ και Marketing Greece, επανεξετάζουμε και δημιουργούμε δείκτες μέτρησης της επιτυχίας, ώστε να συμπεριληφθούν δείκτες βιωσιμότητας και ευημερίας της κοινωνίας.
- Πως αξιολογείτε τις επιδόσεις του θαλάσσιου τουρισμού στη χώρα μας κατά την τελευταία πενταετία και τι χρειάζεται να γίνει ώστε να διευρυνθεί το ανοδικό momentum στα επόμενα χρόνια;
Την τελευταία πενταετία ο θαλάσσιος τουρισμός στην Ελλάδα είναι ανοδικός και επωφελήθηκε τόσο από τον κορονοϊό, όσο και από τη μετακίνηση σκαφών από τη Δυτική Μεσόγειο προς την Ανατολική. Τα βασικά προβλήματα του θαλάσσιου τουρισμού είναι κυρίως οι θέσεις ελλιμενισμού και ο ανθρώπινος παράγοντας. Επίσης είναι σημαντική η οριστική τακτοποίηση του θέματος του ΦΠΑ.
- Είναι αλήθεια ότι ο κλάδος του ιστιοπλοϊκού και του ευρύτερου yachting απευθύνεται μόνο σε άτομα με εισόδημα ανώτερο του μέσου όρου; Θεωρείτε ότι η άποψη αυτή απεικονίζει τη σημερινή πραγματικότητα;
Οι προτεραιότητες του ΣΕΤΕ και οι πυλώνες ανάπτυξης
Οι τιμές ενοικίασης ενός ιστιοπλοϊκού σκάφους ξεκινάνε από τα 60 ευρώ την ημέρα το άτομο, οπότε είναι προσιτό στους πολλούς. Φυσικά, υπάρχουν σκάφη κάθε μεγέθους και πολυτέλειας, ώστε ν’ ανταποκρίνονται σε όλα τα επίπεδα ζήτησης.
- Κατά την άποψή σας, και συμμετέχοντας σε Συλλογικά Όργανα του τουρισμού, που πρέπει να στοχεύει η ελληνική φιλοξενία κατά την ερχόμενη πενταετία;
Αρχικά να διευκρινιστεί ότι στο ΣΕΤΕ δεν εστιάζουμε αποκλειστικά στην ελληνική φιλοξενία, δηλαδή στο ξενοδοχειακό, αλλά στο σύνολο της αλυσίδας αξίας του ελληνικού τουρισμού.
Υπό αυτό το πρίσμα, ο Σύνδεσμος έχει θέσει ήδη το πλαίσιο των προτεραιοτήτων του τομέα, δίνοντας έμφαση σε πέντε πυλώνες: Υποδομές, επενδύσεις και ανταγωνιστικότητα, διαχείριση προορισμών, αγορά εργασίας και βιωσιμότητα-κλιματική αλλαγή.
Αναφορικά με τις υποδομές, το ΙΝΣΕΤΕ έχει καταγράψει 2.000 προτάσεις για επενδύσεις, καθώς οι υφιστάμενες δεν επαρκούν για την μεσομακροπρόθεσμη ανάπτυξη.
Επιπλέον, η ενίσχυση της ανταγωνιστικότητας των επιχειρήσεων μέσω ενός στιβαρού επενδυτικού περιβάλλοντος και η επίλυση ζητημάτων χωροταξικού σχεδιασμού κρίνονται απαραίτητες.
Ιδιαίτερα σημαντική είναι η αποτελεσματική διακυβέρνηση των προορισμών μέσα από τους Οργανισμούς Διαχείρισης και Προώθησης (DMMOs), λαμβάνοντας υπόψη τις απόψεις του ιδιωτικού τομέα. Η διαχείριση τουριστικών ροών, οι συγκοινωνίες, η ανάδειξη υφιστάμενων και νέων προϊόντων αποτελούν άλλωστε καίρια ζητήματα.
Η αγορά εργασίας με την έλλειψη εργαζομένων στον τομέα, ένα παγκόσμιο φαινόμενο, θα πρέπει ν’ αντιμετωπιστεί με καινοτόμες λύσεις και προσαρμογή της επαγγελματικής εκπαίδευσης στις σύγχρονες τάσεις. Ο ανθρώπινος παράγοντας αποτελεί άλλωστε το ισχυρότερο ανταγωνιστικό πλεονέκτημα του ελληνικού τουρισμού.
Τέλος, o ΣΕΤΕ θέτει τα θέματα βιωσιμότητας στον πυρήνα των δράσεων και προτάσεών του. Βιώσιμη ανάπτυξη στον τουρισμό σημαίνει ότι ο τουρισμός αναπτύσσεται με τρόπο που προστατεύει το περιβάλλον, σέβεται την ταυτότητα των προορισμών, προάγει την κοινωνική ευημερία και υποστηρίζει την οικονομική ανάπτυξη. Τόσο στο ΣΕΤΕ, όσο και στο ΙΝΣΕΤΕ, ενημερώνουμε, αναπτύσσουμε εργαλεία και εκπαιδεύουμε τους ανθρώπους του ελληνικού τουρισμού σε αυτούς τους άξονες. Με συσσωρευμένη τεχνογνωσία και παρακολουθώντας τις διεθνείς εξελίξεις, εργαζόμαστε συστηματικά για την ταχύτερη προσαρμογή προορισμών και επιχειρήσεων κάθε μεγέθους σε μία πορεία με αμιγώς θετικό αποτύπωμα.
- Σας γνωστοποιήθηκε ποτέ επίσημο ενδιαφέρον από πλευράς Ελλήνων και ξένων θεσμικών για απόκτηση block μετοχών της εταιρείας μέσω Χρηματιστηρίου;
Βεβαίως, είμαστε πάντα σε συζητήσεις για συνεργασίες.
Η θητεία στην ΟΚΕ
- Ένας από τους συλλογικούς σας ρόλους ήταν και η θέση σας ως Προέδρου στην Οικονομική και Κοινωνική Επιτροπή. Ποιο είναι το αποτύπωμα και οι δράσεις αυτής της Επιτροπής ως προς την εξέλιξη της ελληνικής οικονομίας και εν γένει της κοινωνίας, ιδιαίτερα δε κατά τα δέκα περίπου χρόνια της οικονομικής κρίσης;
Υπήρξα Πρόεδρος της Οικονομικής και Κοινωνικής Επιτροπής της Ελλάδος από τον Οκτώβριο του 2015 ως το Φεβρουάριο του 2021. Στη διάρκεια της περιόδου αυτής παρήχθη σημαντικότατο έργο σε όλα τα μεγάλα θέματα που έχουν σχέση με την ανάπτυξη, τη δημοκρατία, την κοινωνική συνοχή.
Υπενθυμίζω ότι η ΟΚΕ είναι ένας συνταγματικός θεσμός, στον οποίο συμμετέχουν οι κοινωνικοί εταίροι, οι παραγωγικές τάξεις και η ευρύτερη κοινωνία των πολιτών, με σκοπό να εκφέρει τη Γνώμη της στα νομοσχέδια.
Ενδεικτικά, στη διάρκεια της τελευταίας περιόδου της προεδρίας μου συνθέσαμε τις απόψεις όλων των φορέων για μία εθνική οικονομική στρατηγική. Εξίσου σημαντικό ήταν και τα τρία διαδοχικά κύματα Γνωμών σε σχέση με την πανδημία και τις προτάσεις μας αναλυτικά για το Εθνικό Σχέδιο Ανάκαμψης και Ανθεκτικότητας. Το να συνθέτεις απόψεις από διαφορετικές Ομάδες και αντικρουόμενα συμφέροντα είναι μεγάλη πρόκληση και εμπειρία.
Σήμερα εκπροσωπώ τον τουρισμό –μέσω του ΣΕΤΕ- τόσο στην ελληνική ΟΚΕ, όσο και στην Ευρωπαϊκή ΟΚΕ. Αντιλαμβάνεστε ότι υπάρχει απίστευτος όγκος πληροφοριών και θεμάτων, που και μόνο η ταξινόμησή τους -πολύ περισσότερο δε η τοποθέτηση σε συγκεκριμένα θέματα- είναι μια διαδικασία πολύ χρονοβόρα και δύσκολη.
Στρατηγικές ανάπτυξης και ESG
- Τουρισμός και βιώσιμη ανάπτυξη, καθώς και υιοθέτηση των κριτηρίων ESG. Σε ποιο βαθμό πιστεύετε ότι έχει γίνει πρόοδος προς αυτή την κατεύθυνση και ποιοι είναι οι στόχοι που πρέπει άμεσα να υλοποιηθούν καθετοποιημένα απ’ όλες τις τουριστικές επιχειρήσεις;
Βρισκόμαστε στην αρχή μιας ουσιαστικής μετάβασης όχι μόνο του τουρισμού, αλλά ολόκληρης της οικονομίας, που πάνω απ’ όλα απαιτεί τη δέσμευση των διοικήσεων. Ο ΣΕΤΕ, συμβαδίζοντας με τις απαιτήσεις της εποχής και την ανάγκη μετασχηματισμού του τουριστικού τομέα, προχώρησε ως Σύνδεσμος στην υιοθέτηση στόχων με γνώμονα την προστασία της κοινωνίας, του περιβάλλοντος και τις ορθές πρακτικές εταιρικής διακυβέρνησης, με στόχο τη δημιουργία αξίας σε όλα τα ενδιαφερόμενα μέρη.
Στο πλαίσιο αυτό, έχουν αναγνωριστεί τα εσωτερικά και εξωτερικά ενδιαφερόμενα μέρη (Stakeholder Mapping) του και έχει υλοποιηθεί η Άσκηση Ανάλυσης Ουσιαστικότητας (Materiality Analysis). Τα αποτελέσματα της Ανάλυσης Ουσιαστικότητας αποτέλεσαν τη βάση τόσο για την υιοθέτηση Στρατηγικής Βιώσιμης Ανάπτυξης, όσο και για την εκπόνηση Σχεδίου Δράσης, σύμφωνα με τις προτεραιότητες των ενδιαφερόμενων μερών, τα κριτήρια ESG και τις αναδυόμενες τάσεις βιώσιμης ανάπτυξης, λαμβάνοντας υπόψη παγκόσμιες πρωτοβουλίες και πρότυπα.
Ως προς το σύνολο του τομέα αξίζει να αναφερθεί ότι τo 2023 πραγματοποιήθηκε πρωτογενής έρευνα της Deloitte και του ΙΝΣΕΤΕ, η οποία καταγράφει για πρώτη φορά στο σύνολο της αλυσίδας αξίας του τομέα, τους στόχους, τις προτεραιότητες και τις δράσεις των ελληνικών τουριστικών επιχειρήσεων ως προς τις αρχές βιωσιμότητας.
Σε αυτό το σημείο θα πρέπει να τονιστεί ότι υπάρχει ένα αρκετά μεγάλο χάσμα μεταξύ των μικρών και των πολύ μικρών επιχειρήσεων, με ετήσια έσοδα κάτω των €10 εκατ. και των μεγαλύτερων.
Σ’ αυτό το πλαίσιο, ο ΣΕΤΕ επεξεργάζεται μια ολοκληρωμένη στρατηγική με στόχο τη στήριξη της βιώσιμης μετάβασης για τη ραχοκοκαλιά της ελληνικής οικονομίας, τις μικρές και μεσαίες επιχειρήσεις (90% του ελληνικού επιχειρείν). Σε πρώτη φάση δίδεται έμφαση σε θέματα κατανάλωση ενέργειας, νερού, παραγωγής και διαχείρισης αποβλήτων σε εργασιακά θέματα και ειδικά θέματα με κοινωνικό αποτύπωμα.
Ο ξενοδοχειακός τομέας
- Πως εξηγείτε την ύπαρξη πολλών ξενοδοχείων με υπερβάλλουσες ζημιές και κόκκινα δάνεια, την ώρα που τα τουριστικά μεγέθη βαίνουν σε ιστορικά υψηλά; Τι χρειάζεται να γίνει για να υπερβούμε αυτή την εν μέρει αρνητική εικόνα του ελληνικού κλάδου ξενοδοχείων;
Σήμερα δεν υπάρχει καμία σχέση με το παρελθόν, τον τρόπο που γινόντουσαν οι χρηματοδοτήσεις, αλλά και συνολικά με τη λειτουργία των τραπεζών. Ο πήχης έχει ανέβει σημαντικά. Σε κάθε περίπτωση πάντως, η ανάπτυξη του ελληνικού τουρισμού δεν είναι ομοιόμορφη. Τα ξενοδοχεία 5 αστέρων και τα οικονομικά 3 αστέρων, καθώς και οι διεθνείς προορισμοί, είτε παραθεριστικοί, είτε η Αθήνα (city break), παρουσιάζουν τα μεγαλύτερα κέρδη. Αντιθέτως, τα 4 αστέρων ξενοδοχεία μεσαίας κατηγορίας, που δεν βρίσκονται σε διεθνείς προορισμούς, υστερούν σε κερδοφορία.
Παράλληλα, οι επιχειρήσεις του τομέα αντιμετωπίζουν σημαντικές προκλήσεις, όπως η αύξηση του ενεργειακού κόστους, η αύξηση του εργατικού κόστους λόγω της έλλειψης εργαζομένων και η αύξηση των επιτοκίων. Όλοι αυτοί οι παράγοντες οδηγούν σε συμπίεση των περιθωρίων κέρδους. Ταυτόχρονα, τυχόν λανθασμένες επιλογές και έλλειψη στρατηγικής μπορούν να επηρεάσουν αρνητικά την πορεία μίας επιχείρησης.
H ενίσχυση της ρευστότητας των επιχειρήσεων, η κατάρτιση και εκπαίδευση των εργαζομένων, η ανάπτυξη του χαρτοφυλακίου των ελληνικού τουριστικού προϊόντος και η υιοθέτηση βιώσιμων πρακτικών αποτελούν κατευθύνσεις, που μπορούν να συμβάλλουν στη βελτίωση των επιχειρηματικών επιδόσεων.
Τέλος, οι ίδιες οι επιχειρήσεις οφείλουν να προσαρμοστούν στις νέες συνθήκες και να υιοθετήσουν στρατηγικές, που θα τους επιτρέψουν να παραμείνουν ανταγωνιστικές.
Βραχυχρόνιες μισθώσεις, προστασία του τουριστικού προϊόντος
- Ποια είναι η άποψη σας για το διαμοιρασμό της φιλοξενίας μέσω του θεσμού του Airbnb, ιδιαίτερα μετά τον αναγκαστικό περιορισμό του σε βραχυχρόνιες μισθώσεις;
Ο ΣΕΤΕ αναγνωρίζει τη βραχυχρόνια μίσθωση ως αναπόσπαστο κομμάτι του τουριστικού μας προϊόντος, καλύπτοντας μάλιστα την αυξημένη ζήτηση για καταλύματα σε ορισμένους προορισμούς. Η ραγδαία ανάπτυξή της ωστόσο δημιούργησε χωρικές και κοινωνικές δυσλειτουργίες, όπως για παράδειγμα ανησυχία σε μόνιμους κατοίκους και ενοικιαστές για τις τιμές των ενοικίων και για τον περιορισμό του διαθέσιμου οικιστικού αποθέματος στις πόλεις.
Με τη σωστή ρύθμιση, όπως συμβαίνει άλλωστε σε όλες τις αγορές, η βραχυχρόνια μίσθωση θ’ ανταγωνίζεται με κανόνες τα καταλύματα, ενώ από την άλλη θ’ αμβλυνθούν οι κοινωνικές της επιπτώσεις.
Για την αντιμετώπιση των κοινωνικών επιπτώσεων, ο ΣΕΤΕ προτείνει την παραχώρηση στους ΟΤΑ Α’ βαθμού του δικαιώματος, ύστερα από απόφαση του Δημοτικού Συμβουλίου, να καθορίζουν τον μέγιστο αριθμό ακινήτων που δύναται να εγγράφονται στο Μητρώο Ακινήτων Βραχυχρόνιας Μίσθωσης ανά δημοτικό διαμέρισμα.
Προκειμένου να διασφαλιστεί δε η προστασία του τουριστικού προϊόντος, οι πολυκατοικίες ή συγκροτήματα κατοικιών που εκμισθώνονται με βραχυχρόνιες μισθώσεις οφείλουν να θεωρούνται τουριστικά καταλύματα και να διαθέτουν την απαραίτητη αδειοδότηση.
Παράλληλα, η βελτίωση του θεσμικού πλαισίου δεν αρκεί. Η τήρηση της τουριστικής νομοθεσίας, μέσω ενίσχυσης των ελεγκτικών μηχανισμών και εκτεταμένων ελέγχων, αποτελεί αδιαπραγμάτευτη προϋπόθεση για την προστασία του τουριστικού προϊόντος της χώρας.
Με άλλα λόγια, η ρύθμιση και ο έλεγχος των βραχυχρόνιων μισθώσεων, με συνδυασμό θεσμικών αλλαγών και αυστηρών ελέγχων, είναι απαραίτητη για την εξισορρόπηση των αναγκών του τουρισμού, της κοινωνίας και της προστασίας του αυθεντικού χαρακτήρα των ελληνικών προορισμών.
Θαλάσσιος τουρισμός
- Ποιες είναι οι διαφαινόμενες τάσεις στο ιστιοπλοϊκό yachting; Βλέπετε αυξανόμενο δυναμικό αγοράς στα mega yachts, κυρίως όσον αφορά την προσέλκυση πολύ υψηλών εισοδημάτων, αλλά και την ύπαρξη αντίστοιχου αριθμού σκαφών, καθώς και των συμπληρωματικών υποδομών για την λειτουργία τους;
Ο θαλάσσιος τουρισμός έχει διάφορες υποκατηγορίες. Τα ιστιοπλοϊκά, τα καταμαράν, τα σκάφη με πλήρωμα, τα motor yachts, τα μεσαία και τα μεγάλα, αλλά και πολλές άλλες υποκατηγορίες. Η καθεμία έχει τη δική της προσέγγιση και ανάγκες. Η Ελλάδα σήμερα αποτελεί κύριο προορισμό για τα mega yachts και υπάρχει δυναμική ανάπτυξης των καταμαράν.
- Πιστεύετε ότι η Πολιτεία κάνει αυτό που πρέπει ή χρειάζεται περαιτέρω στοχευμένες δράσεις, τόσο για την υποστήριξη του θεματικού θαλάσσιου τουρισμού έως και τη γενικότερη επιμήκυνση της μέσης παραμονής των τουριστών στην χώρα μας;
Όπως ήδη σας έχω αναφέρει, τόσο ο τουρισμός γενικότερα, όσο και ο θαλάσσιος τουρισμός εξελίσσονται θετικά στη χώρα μας. Βεβαίως και θα μπορούσαν να γίνουν περισσότερα και σας ανέπτυξα τη στρατηγική μας με άξονα τη βιώσιμη ανάπτυξη, τις υποδομές και τις εργασιακές σχέσεις. Φυσικά, οι προκλήσεις μπροστά μας είναι ατελείωτες: Από τη χωροταξία, τις θέσεις ελλιμενισμού, τις παρεμβάσεις στην προστασία του θαλάσσιου περιβάλλοντος, της αλιείας και πολλά άλλα.
Έχουμε ένα δικό μας τρόπο στην Ελλάδα, που προσπαθούμε πάντα να ισορροπήσουμε την ανάπτυξη με το περιβάλλον, το βραχυχρόνιο με το μακροχρόνιο όφελος.
*Ο Γιώργος Βερνίκος είναι Γενικός Γραμματέας του Συνδέσμου Ελληνικών Τουριστικών Επιχειρήσεων (ΣΕΤΕ), Πρόεδρος του Ινστιτούτου του ΣΕΤΕ (ΙΝΣΕΤΕ), Πρόεδρος της VERNICOS YACHTS, Επίτιμος Πρόεδρος της Ένωσης Πλοιοκτητών Ελληνικών Σκαφών Τουρισμού, Μέλος της Ευρωπαϊκής και Ελληνικής ΟΚΕ.
