Η Ιαπωνία βρίσκεται αντιμέτωπη με μία βαθιά κρίση στην καρδιά της μεταποιητικής της ταυτότητας, καθώς οι δασμοί που επέβαλε η κυβέρνηση Τραμπ, με αιχμή το 25% στις εισαγωγές αυτοκινήτων, απειλούν όχι μόνο τις μεγάλες αυτοκινητοβιομηχανίες, αλλά και τις χιλιάδες μικρές και μεσαίες επιχειρήσεις που τις προμηθεύουν.
Σύμφωνα με εκτενές ρεπορτάζ του Reuters, η κατάσταση δημιουργεί ένα πλέγμα πιέσεων που επαναφέρει μνήμες του εμπορικού πολέμου του ’70 και ’80, αλλά με μια κρίσιμη διαφορά: η σημερινή Ιαπωνία δεν έχει πια την εξαγωγική υπεροχή των περασμένων δεκαετιών και η διεθνής αγορά έχει αλλάξει ριζικά.
Η κυβέρνηση Ισίμπα έχει χαρακτηρίσει τους αμερικανικούς δασμούς «εθνική κρίση» για την τέταρτη μεγαλύτερη οικονομία του κόσμου. Ο ανώτατος διαπραγματευτής εμπορίου, Ριοσέι Ακαζάβα, ταξίδεψε στην Ουάσινγκτον για τρίτο γύρο συνομιλιών, σε μια προσπάθεια να αποτρέψει τις μόνιμες επιπτώσεις.
Όταν το "monozukuri" δεν αρκεί πια
Η εταιρεία Kyowa Industrial, με έδρα στην Τακασάκι, βόρεια του Τόκιο, αποτελεί χαρακτηριστικό παράδειγμα των δυσκολιών. Η μικρομεσαία αυτή επιχείρηση, με 120 εργαζόμενους, κατασκευάζει πρωτότυπα εξαρτήματα και αγωνιστικά μέρη και προμηθεύει σχεδόν όλους τους Ιάπωνες κατασκευαστές, αλλά και την General Motors, αλλά και τη Formula 1.
Παρ' ότι δεν εξάγει εξαρτήματα αυτοκινήτων απευθείας στις ΗΠΑ, η πρόεδρός της, Χιρόκο Σουζούκι, φοβάται ότι οι αυτοκινητοβιομηχανίες θα πιέσουν τους προμηθευτές να μειώσουν τις τιμές για να αντισταθμίσουν τις επιβαρύνσεις των δασμών.
Η Kyowa ξεκίνησε ήδη από το 2016 να διαφοροποιεί τη δραστηριότητά της, μπαίνοντας στον χώρο των νευροχειρουργικών εργαλείων. Όμως, ακόμη και αυτά επηρεάζονται πλέον από τους αμερικανικούς δασμούς, μια αναπάντεχη τροπή που θυμίζει στην Σουζούκι τη δεκαετία του 1980, όταν ο πατέρας της εγκατέλειψε την παραγωγή φτηνών εξαρτημάτων και στράφηκε σε πιο κερδοφόρα, εξειδικευμένα προϊόντα. Η ίδια δηλώνει στο Reuters πως εξετάζει πλέον το ενδεχόμενο μεταφοράς της παραγωγής στις ΗΠΑ, όπου το κόστος είναι υψηλότερο, ή στροφής προς την ασιατική αγορά, με διανομείς σε Χονγκ Κονγκ και Σιγκαπούρη.
Οικονομική ασφυξία στη βάση της αλυσίδας
Η πίεση που δέχονται εταιρείες σαν την Kyowa αποτυπώνει τη διαχρονική εξάρτηση της Ιαπωνίας από τη βαριά βιομηχανία και την αρχή του "monozukuri", του πολιτισμού της διαρκούς τελειοποίησης και της αποδοτικής παραγωγής που εδραιώθηκε μέσω της μεθοδολογίας της Toyota.
Όμως, η στροφή στα ηλεκτρικά οχήματα και τα έξυπνα αυτοκίνητα έχει αλλάξει τα δεδομένα: πλέον, το λογισμικό είναι το νέο πεδίο ανταγωνισμού, στον οποίο υπερέχουν εταιρείες όπως η Tesla και η BYD της Κίνας.
Η μετάβαση αυτή αφήνει πίσω χιλιάδες εταιρείες δεύτερης και τρίτης βαθμίδας (Tier 2 και Tier 3), πολλές από τις οποίες είναι μικρομεσαίες βιοτεχνίες, με ελάχιστη δυνατότητα αναδιάρθρωσης ή εξαγωγικής προσαρμογής. Όπως σημειώνει το Reuters, περίπου 68.000 εταιρείες αποτελούν την ευρύτερη εφοδιαστική αλυσίδα της ιαπωνικής αυτοκινητοβιομηχανίας. Και η Kyowa, με ετήσιο κύκλο εργασιών 2 δισ. γεν, είναι ήδη μεγαλύτερη από το 75% αυτών.
Αυτοκινητοβιομηχανίες με σιωπηλή στάση
Παρά τη σοβαρότητα της κατάστασης, οι μεγάλες αυτοκινητοβιομηχανίες εμφανίζονται διστακτικές στο να στηρίξουν τους προμηθευτές τους. Όπως αποκαλύπτει το Reuters, τον περασμένο μήνα Toyota, Nissan και Ford απέστειλαν επιστολές προς τις θυγατρικές τους στις ΗΠΑ και ορισμένους Ιάπωνες προμηθευτές, ζητώντας συνεργασία για την αντιμετώπιση των επιπτώσεων των δασμών, χωρίς όμως να περιλαμβάνουν σαφή μέτρα στήριξης.
Η Nissan ζήτησε να τηρηθούν οι ήδη συμφωνημένες τιμές, δηλώνοντας πως δεν υποχρεούται να απορροφήσει το κόστος των δασμών, αν και δεσμεύτηκε να καλύψει μέρος τους για έως τέσσερις εβδομάδες. Παράλληλα, επισήμανε ότι ενδέχεται να ζητήσει επιστροφή της ενίσχυσης αργότερα.
Η Toyota ανέφερε στην επιστολή της ότι κατανοεί το «οικονομικό βάρος και την πολυπλοκότητα» που αντιμετωπίζουν οι προμηθευτές και δεσμεύθηκε να συνεργαστεί «με καλή πίστη» για την εξεύρεση λύσεων. Η Ford, με τη σειρά της, δήλωσε ότι εξετάζει την αναδιάρθρωση διαδικασιών και πηγών προμήθειας.
Πολιτικές πιέσεις και αβεβαιότητα
Ο πρώην αξιωματούχος του αμερικανικού Υπουργείου Εμπορίου, Ντέιβιντ Μπόλινγκ, δήλωσε στο Reuters πως είναι απίθανο οι ΗΠΑ να υποχωρήσουν κάτω από το όριο του 10%, το οποίο ισχύει προσωρινά για 90 ημέρες και λήγει τον Ιούλιο. Η ιαπωνική πλευρά, δια στόματος Ακαζάβα, συνεχίζει να απαιτεί πλήρη κατάργηση των δασμών.
Την ίδια ώρα, η ιαπωνική οικονομία συρρικνώθηκε το πρώτο τρίμηνο του έτους και η κυβέρνηση της Ιαπωνίας επεξεργάζεται ήδη έκτακτα οικονομικά μέτρα για να απορροφήσει τους κραδασμούς. Όπως σημειώνει η πρώην σύμβουλος της Τράπεζας της Ιαπωνίας και καθηγήτρια στο Πανεπιστήμιο Κέιο, Σαγιούρι Σιράι, η εμμονή στους δασμούς ενδέχεται να επιφέρει μεγαλύτερο πλήγμα στις περιφερειακές οικονομίες, οι οποίες ήδη δοκιμάζονται από τη δημογραφική γήρανση.
Αναλυτές και κρατικοί αξιωματούχοι συμφωνούν ότι ο εμπορικός πόλεμος πρέπει να λειτουργήσει ως καμπανάκι για ριζικές αλλαγές στην ιαπωνική αυτοκινητοβιομηχανία. Η Τζούλι Μπουτ, αναλύτρια της Pelham Smithers Associates, δήλωσε στο Reuters ότι πρόκειται για «κατάσταση έκτακτης ανάγκης» που θα επισπεύσει συγχωνεύσεις και συνεργασίες.
Η ιαπωνική κυβέρνηση ενθαρρύνει μικρότερες εταιρείες να καινοτομήσουν και να συγκεντρωθούν σε μεγαλύτερα σχήματα, ώστε να αποκτήσουν κλίμακα. Η Ashikaga Bank, περιφερειακή τράπεζα που εξυπηρετεί πάνω από 200 επιχειρήσεις της αυτοκινητοβιομηχανίας, το 80% εκ των οποίων είναι Tier 2 ή χαμηλότερες, εκφράζει ανησυχία ότι οι υψηλότερες τιμές αυτοκινήτων θα πλήξουν τις πωλήσεις και κατά συνέπεια τους πελάτες της.
Για την Χιρόκο Σουζούκι (της Kyowa που αναφέρθηκε στην αρχή ως χαρακτηριστικό παράδειγμα), η κρίση έχει και προσωπική διάσταση. Με σπουδές στις ΗΠΑ και μεγάλη αγάπη για την αμερικανική κουλτούρα (θυμάται να ακούει ροκ στο ραδιόφωνο των αμερικανικών βάσεων και να βλέπει τους Aerosmith στην πρώτη τους συναυλία στην Ιαπωνία) η ίδια ελπίζει ακόμα πως οι δύο χώρες μπορούν να βρουν κοινό τόπο: «Η Ιαπωνία και η Αμερική έχουν μακρά ιστορία φιλίας. Ελπίζω να βρουν μια λύση».
