Ακόμα κι αν είσαι ηλικιακά πολύ νέος-α, καλύτερα να συνεχίσεις να διαβάζεις. Γιατί το θέμα με το γήρας είναι ότι είναι ύπουλο. Δεν εμφανίζεται ξαφνικά μια μέρα φορώντας ένα μπλουζάκι που λέει: "Ήρθα να σου κάνω άνω - κάτω τη ζωή". Όχι, είναι πιο διακριτικό, σαν νίντζα με πόνους στις αρθρώσεις. Αλλά δεν έρχεται και με χάρη, σαν την Έλεν Μίρεν στη διαφήμιση γνωστής εταιρείας καλλυντικών. Γι' αυτό είναι σημαντικό να κινηθείς συνειδητά από νωρίς.
Για παράδειγμα, μία ωραία μέρα το σώμα σου έχει αποφασίσει ξαφνικά, χωρίς να σε ρωτήσει, ότι το να μένεις ξύπνιος μετά τις 10 είναι πράξη ανταρσίας. Και ενώ είχες συνηθίσει να ξυπνάς με "ένα τραγούδι στην καρδιά σου", τώρα μπορεί να ξυπνάς με λουμπάγκο, γαστροοισοφαγική παλινδρόμηση, ΄'ιλιγγο, ορμονικό πρήξιμο, εξάψεις ή ένα σφίξιμο στον προστάτη. Τα μαλλιά σου αντιστέκονται και στη βαρύτητα και στη μελανίνη, ενώ -ειδικά αν είσαι άνδρας- μπορεί να αρχίζουν να "τρέχουν", λες και έμαθαν για κάποιο καλύτερο πάρτι αλλού. Και τα κάποτε καλοσχηματισμένα, ίσως και γοητευτικά φρύδια σου τώρα κάνουν πρόβες για τον ρόλο του «θυμωμένου μάγου» σε κάποια ταινία φαντασίας. Πετάγονται προς κάθε κατεύθυνση, σαν να προσπαθούν να στείλουν σήμα κινδύνου σε άλλα, πιο συγκροτημένα φρύδια. .
Κάποια στιγμή ίσως έρχεται και μια αίσθηση ότι γίνεσαι σταδιακά "άσχετος", ότι δεν καταλαβαίνεις πια τον κόσμο. Όλα είναι σχεδιασμένα από και για κάποιον άλλο.
Τι πρέπει να κάνουμε; Να σηκώσουμε τους ώμους μας με παραίτηση; Αυτό δεν είναι σχέδιο, είναι μια πρόωρη νεκρολογία. Χρειαζόμαστε καθοδήγηση. Και αυτή τη φορά θα επιστρέψουμε στα βασικά. Θα πάρουμε μαθήματα από τον Κικέρωνα, τον αρχαίο Ρωμαίο πολιτικό και λόγιο!
Το μεγαλύτερο ταλέντο του Κικέρωνα ήταν η ρητορική. Αυτός ο τύπος μπορούσε να μιλάει ασταμάτητα. Είχε άποψη για τα πάντα. Κυριολεκτικά. Ονομάστε ένα θέμα, οποιοδήποτε θέμα, και ο Κικέρων είχε γράψει τουλάχιστον ένα δωδεκάτομο έργο γι’ αυτό. Φιλία; Βιβλίο. Πώς να πεις ένα αστείο; Βιβλίο. Πώς να θρηνήσεις; Βιβλίο. Πώς να κερδίσεις έναν καβγά; Το μαντέψατε – βιβλίο.
Οπότε ας αντλήσουμε μερικά πολύτιμα μαθήματα από το έργο του «Περί Γήρατος».
«Ένα καλό γήρας ξεκινάει από τη νεότητα»
Ας υποθέσουμε ότι έφτασες στην τρίτη πράξη της ζωής σου. Οι τίτλοι τέλους δεν έχουν πέσει ακόμα, αλλά μπορείς να ακούσεις την ορχήστρα να κάνει ζέσταμα. Αυτή η περίοδος θα είναι πολύ πιο εύκολη αν έχεις αναπτύξει καλές συνήθειες από νεαρή ηλικία.
Οι καλές συνήθειες όταν είσαι νέος είναι σαν ένα παράξενο είδος ταξιδιού στον χρόνο. Στέλνεις μικρά πακέτα φροντίδας στον μελλοντικό σου εαυτό.
Η αλήθεια είναι ότι κανείς δεν θέλει να ακούσει για καλές συνήθειες. Δεν είναι σέξι. Δεν είναι καν μέτρια ελκυστικές. Αλλά όποια ηλικία κι αν έχεις, αν δεν έχεις χτίσει αυτές τις συνήθειες ακόμα, ξεκίνα ΤΩΡΑ. Νομίζεις ότι είναι δύσκολο να πας στο γυμναστήριο τώρα; Περίμενε μέχρι τα γόνατά σου να κάνουν ήχους σαν να συνθλίβεται αργά ένα κομμάτι πλαστικό.
Πόσο συχνά ακούς ηλικιωμένους να λένε, «Α, είναι τόσο εύκολο για μένα να κάνω αλλαγές»; Δεν το ακούς. Οπότε ξεκίνα τώρα, πριν γίνει ακόμα πιο δύσκολο.
Τι άλλο μπορούμε να μάθουμε από τον Κικέρωνα – εκτός από το «Μην τα βάζετε με τον Μάρκο Αντώνιο»;
«Η προχωρημένη ηλικία μπορεί να είναι ένα θαυμάσιο μέρος της ζωής»
Το να μεγαλώνεις δεν είναι απλά μια αργή πορεία προς το αργό περπάτημα και τα διπλά γυαλιά. Η έρευνα δείχνει συνεχώς ότι οι ηλικιωμένοι είναι πιο ευτυχισμένοι. Γιατί; Διότι έχουν σταματήσει να νοιάζονται για όλα τα τελικά ασήμαντα που τους άγχωναν.
Μελέτες δείχνουν ότι καθώς μεγαλώνουμε, η νευρωτικότητα μειώνεται. Όταν είσαι νέος, ανησυχείς συνέχεια: «Αυτό το ρούχο με κάνει να φαίνομαι περίεργα;» «Λέω το σωστό πράγμα;». Αλλά όταν είσαι ηλικιωμένος; Είναι σαν να αναβάθμισαν το λειτουργικό σύστημα του εγκεφάλου σου, αλλά αντί να πάρεις ένα κομψό νέο περιβάλλον, απλώς απενεργοποιούν τις άχρηστες αρνητικές νοητικές ειδοποιήσεις που εμφανίζονταν παλιά.
Και ας μιλήσουμε για το καλύτερο κρυφό μυστικό της ηλικίας: το να είσαι «εκκεντρικός». Όταν είσαι νέος, όλοι σου λένε να συμπεριφέρεσαι σαν ενήλικας. Να είσαι ευγενικός, να χαμογελάς, να κρατάς τις απόψεις σου για τον εαυτό σου, να ακολουθείς το dress-code της περίστασης. Αλλά όταν είσαι ηλικιωμένος, λες: «Όχι, ήρθε η ώρα να αφήσω το Κράκεν να βγει».
Επιτέλους, μπορείς να πεις ό,τι θέλεις, μπορείς να φορέσεις ό, τι θέλεις και απλώς όλοι να πούνε «Ω, γιαγιά!», "Ώ: παππού!". Έχεις γίνει ξαφνικά ο αγαπημένος τους απρόβλεπτος χαρακτήρας.
Έχεις παίξει αρκετά το παιχνίδι για να συνειδητοποιήσεις ότι δεν χρειάζεται πια να παίξεις. Έχεις περάσει το σημείο που σε ενδιαφέρει να είσαι "cool", γιατί το "cool" είναι ένας κινούμενος στόχος, και ειλικρινά, έχεις κουραστεί να τρέχεις πίσω του με άβολα παπούτσια. Ποιον προσπαθείς να εντυπωσιάσεις, άλλωστε;
Ξέρεις για ποιόν άλλο λόγο είναι πιο ευτυχισμένοι οι ηλικιωμένοι; Διότι απαλλάσσονται από ανθρώπους που τους ενοχλούν. Όταν είσαι νέος, είσαι σχεδόν κοινωνικός «σωρευτής». Όλοι μπαίνουν στη ζωή σου. Αλλά καθώς μεγαλώνεις, ανακαλύπτεις το κουμπί «διαγραφή» για τις κακές σχέσεις.
«Η ηλικία δεν αποκλείει μια δραστήρια ζωή»
Ο χρόνος είναι ένας αήττητος παγκόσμιος πρωταθλητής που απατά, δαγκώνει και πολεμά βρώμικα. Πρέπει να παραμένουμε δραστήριοι για να αντισταθούμε στη φθορά του.
Μόλις σταματήσεις να κινείσαι, η βαρύτητα αρχίζει να έχει ιδέες. Δεν είναι μόνο μια δύναμη, είναι και ευκαιριακή. Η βαρύτητα σε βλέπει να κάθεσαι ακίνητος και σκέφτεται «θα τραβήξω όλα τα πράγματα σιγά-σιγά προς τα κάτω». Και δεν αναφέρομαι μόνο στο ότι το πίσω μέρος σου αρχίζει να κατεβαίνει νότια και να συγχωνεύεται με τους μηριαίους σου, σαν μια είδους ηπειρωτική διάσπαση σε χρώμα σάρκας. Το να παραμένεις δραστήριος πείθει επίσης το Σύμπαν να επεκτείνει το συμβόλαιό σου.
Δεν χρειάζεται να κάνεις κάτι ακραίο για να έχεις οφέλη. Στα 25 μπορεί να ανέβεις γρήγορα έναν λόφο απλώς γιατί είναι εκεί. Στα 75 ίσως ο μόνος λόγος που θα ανέβεις γρήγορα έναν λόφο να είναι αν σε κυνηγάει ένα πολύ μεγάλο ζώο- και ακόμα και τότε, μάλλον θα ξαπλώσεις και θα ελπίσεις ότι είναι φιλικό ζώο.
Όταν μεγαλώνεις, η άσκηση γίνεται κάτι τελείως διαφορετικό. Δεν θέλεις πια να σμιλεύσεις τους κοιλιακούς σου, θέλεις να μπορείς να πας έναν περίπατο ή να μπορείς να σκύψεις να πάρεις τα παπούτσια σου χωρίς να χρειαστείς βοήθεια. Δεν χρειάζονται υπερηρωικές πράξεις. Μιλάω για το ελάχιστο που χρειάζεται, για να μην γίνεις "ζελεδάκι" που τρέμει κάθε φορά που κάποιος αφήνει το φλιτζάνι του καφέ του με δύναμη.
Συνέχισε να κινείσαι. Τεντώσου, περπάτα, σήκωνε πράγματα.
Α, και πρέπει να συζητήσουμε και για τον εγκέφαλό σου. Ο Κικέρων το επεσήμανε αυτό ιδιαιτέρως.
«Ο Νους είναι ένας μυς που πρέπει να γυμνάζεται»
Δεν θέλω να σε τρομάξω, αλλά η γνωστική παρακμή είναι πραγματική και έρχεται, έναν νευρώνα τη φορά. Δεν θέλεις να γίνεις ένα από αυτά τα άτομα που προσπαθούν 20 λεπτά να καταλάβουν πώς θα δουλέψει το τηλεκοντρόλ, μόνο και μόνο για να ανακαλύψουν ότι... κρατούσαν ένα συρραπτικό όλη αυτή την ώρα.
Αν δεν κάνεις ενεργά πράγματα για να κρατήσεις τον εγκέφαλό σου αιχμηρό, τα εγγόνια σου θα σε βρουν να προσπαθείς να μαγειρέψεις σούπα στο πλυντήριο και να έχεις σοβαρή συζήτηση με την αντανάκλασή σου για το ποια μάρκα γατοτροφής να αγοράσεις για τον σκύλο σου. Και ίσως να μην έχεις καν σκύλο...
- Διάβαζε βιβλία που σε "τρομάζουν". Κάτι που σε κάνει να σκέφτεσαι «ποιος το έγραψε αυτό; Και γιατί με μισεί;»
- Παρακολούθησε ντοκιμαντέρ που κάνουν το κεφάλι σου να στροφάρει.
- Μάθε πώς να βρίζεις σε δέκα διαφορετικές γλώσσες (γιατί, ας είμαστε ειλικρινείς, αυτό πάντα είναι χρήσιμο).
Προκάλεσε τον εγκέφαλό σου σε μια μονομαχία κάθε μέρα. Γιατί όσο περισσότερο διατηρείς αυτές τις νοητικές ικανότητες, τόσο περισσότερο μπορείς να απολαύσεις τα χρυσά σου χρόνια. Και όχι, όχι «χρυσά» με την καταθλιπτική, παστέλ καρτούλα, αλλά με τον τρόπο που συνεχίζεις να δημιουργείς νέες αναμνήσεις, να μαθαίνεις, να ζεις.
Θες ακόμα και τα τελευταία χρόνια της ζωής σου να είναι τόσο πλούσια και γεμάτα σκανδαλιές, όσο τα πρώτα. Δεν θέλεις να καταλήξεις να μιλάς στην τοστιέρα για τον καιρό. Και σίγουρα δεν θέλεις να αρχίσει η τοστιέρα να σου απαντάει.
Ποια άλλη συμβουλή από 2.000 χρόνια πριν έχει αντέξει τη δοκιμασία του χρόνου;
«Καλλιέργησε τον "κήπο" σου»
Όταν ο Κικέρων είπε, «καλλιέργησε τον κήπο σου», δεν εννοούσε ότι πρέπει όλοι να τρέξουμε να αγοράσουμε φυτόχωμα.
Αυτό που εννοούσε είναι ότι χωρίς χόμπι, χωρίς δραστηριότητες, η ζωή γίνεται μια αργή και μακρά παρακμή προς το τίποτα. Και όχι το ποιητικό είδος του τίποτα, όπου κάθεσαι δίπλα σε μια λίμνη και στοχάζεσαι τη φύση της ύπαρξης. Όχι, μιλάω για το είδος του τίποτα, όπου εμφανίζεσαι στο σούπερ μάρκετ τρεις φορές την ημέρα απλώς για να μιλήσεις με τον ταμία.
Χρειάζεσαι ενδιαφέροντα και χόμπι για να είσαι ακόμα στο παιχνίδι..Ένα χόμπι είναι σαν άγκυρα για τη λογική σου. Πρέπει να είσαι παθιασμένος με κάτι.
Δε με νοιάζει αν είναι το πλέξιμο ή το να φτιάξεις μια ερασιτεχνική ροκ μπάντα που θα λέγεται «Οι Αρθριτικοί» — απλώς να είσαι παθιασμένος με κάτι. Βρες κάτι, οτιδήποτε, που να ανάβει φωτιά κάτω από την συρρικνωμένη σου πίσω πλευρά.
«Μην αντιστέκεσαι στο χαμόγελο: Είσαι όσο νέος όσο η θέλησή σου να ζήσεις»
Στην καρδιά του ζητήματος, η ηλικία είναι απλώς μια σειρά αριθμών. Δεν είναι η ηλικία σου, αλλά το πώς τη βιώνεις και την αντιλαμβάνεσαι. Αν βυθιστείς στο παρελθόν και αναστενάζεις για ό,τι έχασες, ο χρόνος μπορεί να φανεί αμείλικτος και αδιάφορος. Ωστόσο, αν δεις τον χρόνο ως κάτι που μπορείς να γεμίσεις με εμπειρίες και πάθη, η ζωή μπορεί να παραμείνει γεμάτη δυναμική.
Ο Κικέρων, όπως και άλλοι φιλοσόφοι, αν και μιλούσε για τη ζωή στην αρχαία Ρώμη, μας άφησε μια διαχρονική παρακαταθήκη: η ζωή δεν έχει νόημα αν δεν την ζεις πλήρως. Να έχεις σκοπούς, να κινείσαι, να γελάς, να δημιουργείς και να μαθαίνεις. Αυτή είναι η αληθινή τέχνη του να μεγαλώνεις όμορφα.
Αν νιώθεις ότι το σώμα σου δεν είναι σε φόρμα, φτιάξ' το! Αν νιώθεις ότι ο εγκέφαλός σου χρειάζεται ανανέωση, πάρε τα μέτρα σου. Και αν νομίζεις ότι ήρθε η ώρα να ξεκινήσεις κάτι νέο, κάν' το.
Όπως λέει και το ρητό, "Η ζωή είναι αυτό που φτιάχνεις από αυτήν", Και η ζωή σου -σε κάθε ηλικία- έχει πολλά να προσφέρει, αν το θελήσεις.
«Οι μεγαλύτεροι έχουν πολλά να διδάξουν τους νεότερους»
Τώρα μπορεί να σκέφτεσαι, «μα τί λες; Οι νεότεροι δεν θέλουν τη σοφία μας. Θέλουν απλώς τον κωδικό μας για το Netflix».
Κοίτα, κάποια στιγμή θα βρεθείς μπροστά σε έναν νέο άνθρωπο που θα χρειάζεται τη βοήθειά σου. Ένα 22χρονο με λαμπερό δέρμα και γόνατα που δουλεύουν. Ίσως ήρθε επειδή φαίνεσαι σαν να έχεις ζήσει αρκετά ή επειδή είσαι επαρκώς προσιτός-ή.
Σκέφτεσαι, «τι να τους διδάξω, τα χρόνια που ήμουν εγώ στην ηλικία τους ήταν τελείως διαφορετικός ο κόσμός» Αλλά οι νέοι χρειάζονται μέντορες. Και όλες οι έρευνες δείχνουν ότι είναι απαραίτητοι.
Όταν ανοίγεις το στόμα σου, αρχίζεις να συνειδητοποιείς πόσα ξέρεις. Ξέρεις ότι οι πιστωτικές κάρτες δεν είναι, στην πραγματικότητα, δωρεάν χρήματα και γιατί εκείνο το τατουάζ με το φλεγόμενο κρανίο δεν είναι η καλύτερη επιλογή για να εντυπωσιάσεις έναν υπεύθυνο προσλήψεων.
Και ενώ εξηγείς τα βασικά της λειτουργικής ενηλικίωσης, θα παρατηρήσεις κάτι ακόμα: είναι διασκεδαστικό. Είναι ενίσχυση του Εγώ με μια δόση αλτρουισμού. Άλλωστε, και οι έρευνες δείχνουν ότι το να είσαι μέντορας μπορεί να είναι πιο ικανοποιητικό από το να είσαι μαθητευόμενος. Σου θυμίζουν ότι έχεις ακόμα πράγματα να προσφέρεις, ότι δεν πέρασες τόσα στη ζωή σου για το τίποτα.
Και έτσι, οι αμφίβολες επιλογές και η ημιτελής σοφία σου μπορεί να βοηθήσουν κάποιον άλλο να επιβιώσει από τη δική του εντυπωσιακή σειρά αμφιβόλων επιλογών.
Πριν το καταλάβεις, έχεις ανταλλάξει σοφία με ενέργεια. Πίνεις τον νεανικό ζήλο για τη ζωή σαν βαμπίρ που βρήκε μια νέα φλέβα. Είναι σαν να παίρνεις μια γουλιά από την "Πηγή της Νεότητας" (εκτός αν έρθει μαζί με μια αδιάκοπη καταιγίδα από memes).
Ας αγκαλιάσουμε λοιπόν κάθε γκρίζα τρίχα, κάθε γραμμή γέλιου, κάθε ανεξήγητο νέο πόνο, γιατί όλα αυτά είναι απόδειξη ότι ξεπεράσαμε τις περισσότερες ανοησίες. Ο Κικέρων είχε δίκιο: Η γήρανση είναι μια τέχνη.
Το γήρας δεν είναι η τρομακτική παράσταση που νομίζουν όλοι. Σίγουρα, υπάρχουν οι τριγμοί και οι κρότοι και το γεγονός ότι άρχισες να κάνεις ακούσιους ήχους κάθε φορά που σηκώνεσαι από την καρέκλα, αλλά τι να κάνουμε; Αυτή είναι η μουσική υπόκρουση της σοφίας.
Συνοψίζοντας (για να μην ξεχνιόμαστε):
- Η ανάπτυξη καλών συνηθειών όταν είσαι νέος είναι σαν να προετοιμάζεσαι αργά για την κατάρρευση του πολιτισμού, μόνο που ο πολιτισμός είναι το σώμα σου. Αν ξεκινήσεις τώρα, όταν θα είσαι 85, θα μπορείς να κάνεις κάτι cool, όπως να θυμηθείς γιατί μπήκες σε ένα δωμάτιο.
- Σταμάτα να ανησυχείς για τα μικρά πράγματα (κάνε πως έχεις χάσει τα γυαλιά σου και δεν μπορείς να δεις τα μικρά πράγματα ούτως ή άλλως).
- Πρέπει να παραμένεις ενεργός. Γιατί; Επειδή αν δεν το κάνεις, το σώμα σου λέει: «Α, δεν με χρειάζεσαι πια; Ωραία, θα αποσυναρμολογηθώ, μία-μία άρθρωση».
- Η γήρανση μπορεί να είναι αναπόφευκτη, αλλά η πνευματική στασιμότητα είναι επιλογή. Κράτησε τον νου σου οξύ και ακόμα και σε "πολύ προχωρημένη" ηλικία θα μπορείς να λειτουργείς το κινητό σου, το στερεοφωνικό, το τηλεχειριστήριο και άλλες μικροσυκευές χωρίς να καλείς την ανιψιά σου πέντε φορές την εβδομάδα.
- Τα πάθη μας κάνουν ενδιαφέροντες και μας κρατούν ζωντανούς. Αποτρέπουν να γίνουμε το άτομο που νομίζει ότι το «ζωντανό» είναι απλώς το αντίθετο του «πεθαμένου».
Χρόνια πολλά και καλά σε όλους!
Α.Ν
