Σε επίπεδα ρεκόρ πολλών ετών έχει εκτιναχθεί το κόστος δανεισμού επιχειρήσεων και νοικοκυριών στην ευρωζώνη, μετά τις μεγάλες αυξήσεις επιτοκίων από την Ευρωπαϊκή Κεντρική Τράπεζα. Παράλληλα, οι τράπεζες κλείνουν τις στρόφιγγες στην παροχή νέων δανείων, όπως αναφέρει η ΕΚΤ στη μηνιαία έκθεσή της για την ευρωπαϊκή οικονομία.
Είναι χαρακτηριστικό ότι, σε αυτόν τον κύκλο αύξησης επιτοκίων, ήδη το μέσο επιτόκιο δανεισμού των επιχειρήσεων στην ευρωζώνη έχει εκτιναχθεί από 1,83% σε 4,57%.
Ειδικότερα, όπως σημειώνεται στην έκθεση, τα τραπεζικά επιτόκια χορηγήσεων προς τις επιχειρήσεις και τα νοικοκυριά αυξήθηκαν περαιτέρω, φθάνοντας στα υψηλότερα επίπεδά από τον Δεκέμβριο του 2008 για τις επιχειρήσεις και από τον Ιούνιο του 2012 για τα νοικοκυριά. Τα αποτελέσματα της πολιτικής της ΕΚΤ μεταδίδονται στους όρους δανεισμού των τραπεζών, με τα επιτόκια χορηγήσεων να αυξάνονται και τα πιστοδοτικά κριτήρια να γίνονται αυστηρότερα.
Η άνοδος των επιτοκίων χορηγήσεων εξακολουθεί να είναι μεγαλύτερη για τις επιχειρήσεις από ό,τι για τα νοικοκυριά. Τα τραπεζικά επιτόκια των νέων δανείων προς τις Μη Χρηματοπιστωτικές Επιχειρήσεις (ΜΧΕ) αυξήθηκαν στο 4,57% τον Μάιο, το υψηλότερο επίπεδο από το τέλος του 2008. Αυτό συγκρίνεται με 4,39% τον Απρίλιο του 2023 και 1,83% τον Ιούνιο του 2022, πριν ξεκινήσει ο κύκλος σύσφιξης.
Τα τραπεζικά επιτόκια των νέων δανείων προς νοικοκυριά για αγορά κατοικίας αυξήθηκαν επίσης περαιτέρω τον Μάιο και διαμορφώθηκαν στο 3,58%, έναντι 3,48% τον Απρίλιο του 2023 και 1,97% τον Ιούνιο του 2022. Η αύξηση τον Μάιο οφείλεται στα υψηλότερα επιτόκια των στεγαστικών δανείων σταθερού και κυμαινόμενου επιτοκίου.
Τα αποτελέσματα της έρευνας καταναλωτικών προσδοκιών του Μαΐου 2023 δείχνουν ότι οι καταναλωτές αναμένουν ότι τα επιτόκια των στεγαστικών δανείων θα σταθεροποιηθούν περίπου στα τρέχοντα επίπεδα τους επόμενους 12 μήνες. Ωστόσο, ένα μεγάλο καθαρό ποσοστό των ερωτηθέντων στην έρευνα θεωρεί ότι τα πιστωτικά κριτήρια είναι αυστηρά και αναμένει ότι θα καταστεί δυσκολότερη η λήψη στεγαστικών δανείων κατά την ίδια περίοδο.
Η ΕΚΤ επισημαίνει ότι τα επιτόκια χορηγήσεων αυξήθηκαν ταχύτερα από ό,τι σε προηγούμενους κύκλους αύξησης, αντανακλώντας κυρίως τον ταχύτερο ρυθμό αύξησης των δικών της επιτοκίων, τα οποία ανέβηκαν κατά 425 μονάδες βάσης από τον Ιούλιο του 2022.
Αυτό αντανακλάται στις πρώτες ενδείξεις συγκράτησης του ρυθμού αύξησης των επιτοκίων χορηγήσεων το β ́ τρίμηνο του 2023 σε σύγκριση με το α ́ τρίμηνο του 2023 και το δ ́ τρίμηνο του 2022.
Πιο αυστηρά κριτήρια χορήγησης δανείων
Οι τράπεζες, όπως τονίζει η ΕΚΤ, υιοθετούν όλο και πιο αυστηρά κριτήρια για τη χορήγηση νέων δανείων. Σύμφωνα με τη σχετική έρευνα του Ιουλίου 2023 για τις τραπεζικές χορηγήσεις στη ζώνη του ευρώ, τα πιστοδοτικά κριτήρια για δάνεια προς επιχειρήσεις έγιναν αυστηρότερα το β' τρίμηνο του 2023, αν και το καθαρό ποσοστό των τραπεζών που ανέφεραν σύσφιξη ήταν μικρότερο από ό,τι το προηγούμενο τρίμηνο.
Η αυστηροποίηση των πιστοδοτικών κριτηρίων ήταν σύμφωνη με τις προσδοκίες των τραπεζών το προηγούμενο τρίμηνο, παραμένοντας πάνω από τον ιστορικό μέσο όρο από την έναρξη της έρευνας το 2003. Η σωρευτική καθαρή σύσφιξη από τις αρχές του 2022 ήταν σημαντική και τα αποτελέσματα της έρευνας παρείχαν πρώιμες ενδείξεις σχετικά με τη σημαντική εξασθένηση της δυναμικής των χορηγήσεων που παρατηρήθηκε από το περασμένο φθινόπωρο.
Στο πλαίσιο των τυπικών καθυστερήσεων στην επίδραση της μετάδοσης της νομισματικής πολιτικής στην οικονομία, οι κίνδυνοι που σχετίζονται με τις οικονομικές προοπτικές και την κατάσταση σε επιμέρους επιχειρηματικούς κλάδους, παρέμειναν οι κύριοι παράγοντες που συνέβαλαν στην αυστηροποίηση των πιστοδοτικών κριτηρίων για τα δάνεια προς τις επιχειρήσεις.
Η χαμηλότερη ανοχή κινδύνου των τραπεζών, το υψηλότερο κόστος κεφαλαίων και η επιδείνωση της κατάστασης των ισολογισμών συνέβαλαν επίσης στη σύσφιξη, αντανακλώντας υψηλότερους πιστωτικούς κινδύνους στο πλαίσιο της αύξησης των επιτοκίων και της υποτονικής οικονομικής ανάπτυξης.
Οι τράπεζες ανέφεραν επίσης ότι τα πιστοδοτικά κριτήρια για νέα δάνεια προς επιχειρήσεις είχαν γίνει αυστηρότερα σε όλους τους βασικούς τομείς της οικονομίας το πρώτο εξάμηνο του 2023, ειδικά για τα εμπορικά ακίνητα. Οι τράπεζες της ζώνης του ευρώ αναμένουν ότι τα πιστοδοτικά κριτήρια για τα δάνεια προς τις επιχειρήσεις θα γίνουν αυστηρότερα το γ ́ τρίμηνο του 2023.
Οι τράπεζες ανέφεραν περαιτέρω καθαρή αυστηροποίηση των πιστοδοτικών κριτηρίων για δάνεια προς νοικοκυριά το β ́ τρίμηνο του 2023. Σε σύγκριση με το προηγούμενο τρίμηνο, η καθαρή σύσφιξη ήταν λιγότερο έντονη για τα στεγαστικά δάνεια και πιο έντονη για την καταναλωτική πίστη.
Για τα στεγαστικά δάνεια, ήταν σε γενικές γραμμές συμβατά με τις προσδοκίες των τραπεζών το προηγούμενο τρίμηνο, ενώ για την καταναλωτική πίστη, ήταν σημαντικά υψηλότερα από ό,τι αναμενόταν. Οι υψηλότερες αντιλήψεις κινδύνου που σχετίζονται με τις οικονομικές προοπτικές και τις ειδικές καταστάσεις των δανειοληπτών, η χαμηλότερη ανοχή κινδύνου, καθώς και το υψηλότερο κόστος των κεφαλαίων, συνέβαλαν στη σύσφιξη.
Για το γ ́ τρίμηνο του 2023 οι τράπεζες της ζώνης του ευρώ αναμένουν ότι τα πιστοδοτικά κριτήρια για δάνεια προς νοικοκυριά για αγορά κατοικίας θα παραμείνουν αμετάβλητα.
Αναμένεται επίσης περαιτέρω καθαρή σύσφιξη όσον αφορά την καταναλωτική πίστη και τα λοιπά δάνεια προς τα νοικοκυριά, αν και σε μικρότερο βαθμό από ό,τι το β ́ τρίμηνο.
Μειώνεται η ζήτηση δανείων
Με τα επιτόκια να έχουν αυξηθεί σημαντικά και τις τράπεζες να κλείνουν τις στρόφιγγες, επιχειρήσεις και νοικοκυριά περιόρισαν τη ζήτηση νέων δανείων. Οι τράπεζες ανέφεραν ισχυρή μείωση της ζήτησης δανείων από επιχειρήσεις και νοικοκυριά το β ́ τρίμηνο του 2023, όπως σημειώνει η ΕΚΤ. Μάλιστα, η μείωση της ζήτησης δανείων από τις επιχειρήσεις ήταν η εντονότερη που παρατηρήθηκε από την έναρξη της έρευνας το 2003, ενώ η μείωση της ζήτησης δανείων από τα νοικοκυριά ήταν μικρότερη από την πολύ μεγάλη μείωση των δύο προηγούμενων τριμήνων.
Οι τράπεζες ανέφεραν ότι το γενικό επίπεδο των επιτοκίων ήταν ο κύριος παράγοντας που συνέβαλε στη μειωμένη ζήτηση δανείων από τις επιχειρήσεις, αντανακλώντας την αρνητική επίδραση της αύξησης των επιτοκίων στη ζήτηση δανείων και την οικονομική ανάπτυξη. Η μείωση των χρηματοδοτικών αναγκών για πάγιες επενδύσεις είχε επίσης ισχυρή αρνητική επίδραση στη ζήτηση δανείων, η οποία αντικατοπτρίζεται στην απότομη μείωση της ζήτησης για μακροπρόθεσμα δάνεια.
Η μείωση της ζήτησης στεγαστικών δανείων οφείλεται κυρίως στα υψηλότερα επιτόκια, στην εξασθένηση των προοπτικών της αγοράς κατοικίας και στη χαμηλή εμπιστοσύνη των καταναλωτών. Για το γ' τρίμηνο του 2023 οι τράπεζες αναμένουν περαιτέρω (καθαρή) μείωση της ζήτησης δανείων από τις επιχειρήσεις και της ζήτησης στεγαστικών δανείων, αν και πολύ μικρότερη από ό,τι το β ́ τρίμηνο.
