Σχεδόν οκτώ χρόνια μετά την ψήφισή του νόμου Χαρδούβελη για τον αναβαλλόμενο φόρο, ενός νόμου που έδωσε «φιλί της ζωής» στα κεφάλαια των ελληνικών τραπεζών, αλλά μπορεί και να μετατραπεί σε μηχανισμό κρατικοποίησής τους, το υπουργείο Οικονομικών ετοιμάζεται να ενεργοποιήσει τον νόμο για να υποστηριχθεί κεφαλαιακά η Attica Bank.
Οι υπόλοιπες τράπεζες παρακολουθούν πολύ στενά το θέμα, ιδιαίτερα μετά την προτροπή του Διεθνούς Νομισματικού Ταμείου στην κυβέρνηση να χρησιμοποιήσει αυτό το εργαλείο σε όσες τράπεζες δεν καταφέρουν να βρουν κεφάλαια από την αγορά.
Διαδοχικές κυβερνήσεις έστελναν «σήμα» στην αγορά ότι δεν είναι επιθυμητή, ούτε και άμεσα αναγκαία, η κρατικοποίηση τραπεζών μέσω της μετατροπής των αναβαλλόμενων φορολογικών πιστώσεων (DTC) σε μετοχές, με αντίστοιχη εισφορά κεφαλαίων από το Δημόσιο. Είναι χαρακτηριστικό ότι, μέχρι σήμερα, δεν έχει εκδοθεί η υπουργική απόφαση, με την οποία θα αποσαφηνίζεται πώς ακριβώς θα γίνεται αυτή η μετατροπή του DTC σε μετοχές.
Η υπουργική απόφαση εξετάζεται αυτές τις ημέρες και αναμένεται σύντομα να δημοσιευθεί, καθώς είναι αναγκαία για την ανακεφαλαιοποίηση της Attica Bank. Δεδομένου ότι σε τέτοιες σύνθετες υπουργικές αποφάσεις μπορεί να κρύβουν παγίδες, ενώ πρόκειται για μια απόφαση που δυνητικά αφορά το σύνολο των ελληνικών τραπεζών, το υπουργείο Οικονομικών κάνει πολύ προσεκτικά βήματα, ενώ έχει ζητήσει και τη συνδρομή εξωτερικών συμβούλων.
Το θέμα γίνεται ακόμη σοβαρότερο, μετά τις αποφάσεις που έλαβε η κυβέρνηση πρόσφατα να απορρίψει ("να βάλει στο ράφι", όπως έγραψε το ΔΝΤ στα συμπεράσματα της τελευταίας έκθεσής του για την Ελλάδα) την πρόταση που είχε κάνει ο διοικητής της Τράπεζας της Ελλάδος, Γιάννης Στουρνάρας για την ίδρυση μιας bad bank, στην οποίοι οι τράπεζες θα εισέφεραν όχι μόνο προβληματικά δάνεια, αλλά και DTC, ώστε να μειωθεί γρήγορα η συμμετοχή των αναβαλλόμενων φορολογικών πιστώσεων στα κεφάλαια των τραπεζών και να σταματήσει να υπάρχει η απειλή ενδεχόμενης κρατικοποίησης, που αποθαρρύνει τους επενδυτές.
Έτσι, ουσιαστικά σήμερα δεν υφίσταται ένας μηχανισμός γρήγορης απομάκρυνσης του DTC από τους τραπεζικούς ισολογισμούς, ώστε να βελτιωθεί η ποιότητα των κεφαλαίων και να εκλείψει πλήρως ο κίνδυνος κρατικοποίησης. Με βάση τα τελευταία δημοσιευμένα στοιχεία (για το α' τρίμηνο 2021), το DTC έχει φθάσει στο 74,7% των κεφαλαίων πρώτης βαθμίδας (CET1) της Εθνικής Τράπεζας, στο 66,6% για τη Eurobank, στο 64,1% για την Πειραιώς και μόνο στην Alpha Bank είναι αρκετά χαμηλότερο, στο 38,7%.
Το Διεθνές Νομισματικό Ταμείο στις τελευταίες συστάσεις του προς την κυβέρνηση, όπου τονίζει ότι πρέπει να υπάρχει μια εναλλακτική στρατηγική, για την περίπτωση όπου κάποιες τράπεζες δεν καταφέρουν να συγκεντρώσουν από την αγορά όσα κεφάλαια θα απαιτηθούν για την εξυγίανση των χαρτοφυλακίων με τις τιτλοποιήσεις του σχεδίου «Ηρακλής». Μια λύση που προτείνεται από το Ταμείο είναι, ουσιαστικά, η κρατικοποίηση: σε όσες τράπεζες χρειάζονται κεφάλαια και δεν τα βρίσκουν από την αγορά, να τα εισφέρει το Δημόσιο μετατρέποντας το DTC σε μετοχές.
Το τελευταίο διάστημα, οι ανησυχίες για το DTC είχαν εξασθενήσει, καθώς οι τράπεζες (τρεις στις τέσσερις συστημικές έως τώρα, με εξαίρεση την Εθνική, που χρησιμοποιεί τα αποθέματα κερδών από ομόλογα) βρήκαν τη μέθοδο για να αποφεύγουν τη μετατροπή των αναβαλλόμενων φορολογικών πιστώσεων σε μετοχές στις χρήσεις που εμφανίζουν ζημιές. Η μέθοδος της διάσπασης δραστηριοτήτων (hive-down) επέτρεψε ακόμη και σε χρήση με ζημιές να μην χρειασθεί η έκδοση μετοχών υπέρ του Δημοσίου.
Όπως εξηγεί σε ανάλυση που δημοσίευσε πρόσφατα ο καθηγητής Γκ. Χαρδούβελης, ο οποίος ήταν και ο εισηγητής του νόμου για το DTC, προς το παρόν, οι τράπεζες δεν έχουν υποχρεωθεί να εκδώσουν μετοχές υπέρ του Δημοσίου, παρότι είχαν μεγάλες απώλειες από τις τιτλοποιήσεις, επειδή έκαναν χρήση του μέτρου της διάσπασης των τραπεζικών δραστηριοτήτων (όλες πλην της Εθνικής).
Το hive down εφευρέθηκε, όπως σημειώνει ο κ. Χαρδούβελης, το 2018 και προβλέπει ότι μια τράπεζα διασπάται σε δύο οντότητες ("NewCo" και "HoldCo"). Η νέα εταιρική οντότητα, NewCo έχει όλες τις τραπεζικές δραστηριότητες, την τραπεζική άδεια και τα εποπτικά κεφάλαια από DTC. Όταν ολοκληρωθεί η τιτλοποίηση, η προκύπτουσα ζημία από την πώληση των δανείων επιβαρύνει τη HoldCo και όχι τη NewCo και, έτσι, δεν ενεργοποιείται ο νόμος για το DTC και δεν εκδίδονται μετοχές υπέρ του Δημοσίου. Όμως, όπως τονίζει ο κ. Χαρδούβελης, αυτή η λύση μπορεί να αξιοποιηθεί μόνο μία φορά. Τα επόμενα χρόνια, εάν εμφανίσει νέες ζημιές η NewCo αυτές θα οδηγήσουν σε έκδοση μετοχών υπέρ του Δημοσίου.
Οι τραπεζικές διοικήσεις γνωρίζουν το πρόβλημα και γίνεται ήδη προσπάθεια να βρεθεί μια νέα λογιστική λύση που θα τις προστατεύσει από την ενεργοποίηση του νόμου για το DTC στο μέλλον. Προς το παρόν, όμως, δεν φαίνεται να έχει «περπατήσει» μια λύση τέτοιου είδους και οι τράπεζες παραμένουν, θεωρητικά τουλάχιστον, εκτεθειμένες στον κίνδυνο κρατικοποίησης μέσα από τον μηχανισμό του DTC.
