Τα θλιβερά ρεκόρ της ελληνικής αγοράς υγρών καυσίμων συνεχίζονται, καθώς και στα τελευταία στοιχεία που δημοσιοποίησε η Ευρωπαϊκή Επιτροπή, με στοιχεία από τις 5 Δεκεμβρίου, η αμόλυβδη βενζίνη στην Ελλάδα ήταν η ακριβότερη της Ευρώπης, όπως συστηματικά συμβαίνει εδώ και αρκετούς μήνες. Ισχυρές είναι πλέον οι ενδείξεις, ότι το μεγάλο κόλπο των συντελεστών της αγοράς είναι να μην περνούν στους καταναλωτές τη μεγάλη μείωση που έχει καταγραφεί στις διεθνείς τιμές του πετρελαίου, αλλά να κρατούν μεγάλο μέρος της για να ενισχύουν τα κέρδη τους, που έχουν εκτοξευθεί φέτος σε επίπεδα ρεκόρ.
Ειδικότερα, σύμφωνα με τα τελευταία στοιχεία του δελτίου καυσίμων της Κομισιόν, η αμόλυβδη βενζίνη στην Ελλάδα ήταν και πάλι η ακριβότερη της Ευρώπης, καθώς η μέση τιμή διαμορφώθηκε στα 1,957 ευρώ το λίτρο, με μικρή μείωση από την αμέσως προηγούμενη εβδομάδα (1,989 ευρώ).
Οι Έλληνες καταναλωτές πληρώνουν 15% ακριβότερα τη βενζίνη από τον μέσο όρο τιμών στην Ε.Ε. των 27 χωρών και 12% ακριβότερα από τη μέση τιμή στην ευρωζώνη των 19 χωρών, σύμφωνα με τα στοιχεία της Επιτροπής. Σε χώρες με υψηλά εισοδήματα και επίσης βαριά φορολόγηση των καυσίμων, όπως η Γερμανία και η Ολλανδία, οι καταναλωτές πληρώνουν την αμόλυβδη αρκετά φθηνότερα από την Ελλάδα, στα 1,8 ευρώ το λίτρο.
Το «φαινόμενο του πυραύλου και του φτερού»
Από τα στοιχεία για την εξέλιξη των τιμών στην ελληνική αγορά φέτος και την παράλληλη πορεία των διεθνών τιμών του πετρελαίου φαίνεται αρκετά καθαρά ότι στην Ελλάδα παρατηρείται το «φαινόμενο του πυραύλου και του φτερού», όπως το έχουν ονομάσει οι οικονομολόγοι:
- Οταν οι διεθνείς τιμές αυξάνονται, οι τιμές της εσωτερικής αγοράς εκτοξεύονται σαν... πύραυλοι
- Οταν όμως οι διεθνείς τιμές υποχωρούν, οι τοπικές τιμές μειώνονται με πολύ πιο αργούς ρυθμούς, που θυμίζουν την πτώση ενός φτερού.
Στις αρχές Ιουνίου, η τιμή του πετρελαίου brent, παγκόσμιου σημείου αναφοράς για το αργό πετρέλαιο, έπιασε το υψηλότερο σημείο της για το 2022, στα 122 δολ. το βαρέλι. Σε αυτή την ξέφρενη ανοδική κίνηση της τιμής του αργού, οι τιμές στην ελληνική αγορά, όπως είναι γνωστό, ανταποκρίθηκαν με... άκρως δυναμικό τρόπο, με αποτέλεσμα στις αρχές Ιουνίου η μέση τιμή στην Ελλάδα να εκτιναχθεί στα επίπεδα των 2,4 ευρώ το λίτρο.
Μετά την κορύφωση αυτή, η τιμή του brent βρέθηκε σε καθοδική πορεία, υποχωρώντας το τελευταίο διάστημα περισσότερο από 35%. Όμως, οι τιμές στην Ελλάδα έπεσαν με ρυθμό... φτερού, με μια μείωση από τον Ιούνιο της τάξεως του 16%.
Τα υπερκέρδη και η φορολογία
Με αυτούς τους πρόχειρους υπολογισμούς φαίνεται ότι οι συντελεστές της αγοράς καυσίμων, δηλαδή πρωτίστως οι δύο καθετοποιημένοι όμιλοι διυλιστηρίων (Motor Oil και ΕΛΠΕ) που ταυτόχρονα ελέγχουν τις μεγαλύτερες εταιρείες εμπορίας και μεγάλα και διαρκώς επεκτεινόμενα δίκτυα πρατηρίων στη λιανική, περνούν στους Έλληνες καταναλωτές φέτος λιγότερη από τη μισή μείωση των διεθνών τιμών.
Η τρέχουσα χρονιά είναι η καλύτερη στην ιστορία αυτών των δύο καθετοποιημένων ομίλων, που καταγράφουν ρεκόρ κερδοφορίας, ενώ το υπουργείο Οικονομικών υπολογίζει ότι θα εισπράξει περισσότερα από 600 εκατ. ευρώ από την επιβολή του έκτακτου ευρωπαϊκού φόρου στα υπερκέρδη τους.
Οι καταναλωτές, όμως, δεν φαίνεται ότι μπορούν σύντομα να προσβλέπουν σε πιο λογικές τιμές της βενζίνης στα πρατήρια. Πίσω από το φαινόμενο «πυραύλου - φτερού», όπως διαπιστώνεται στη διεθνή βιβλιογραφία για τον ανταγωνισμό, κατά κανόνα βρίσκονται συμπαιγνίες των συντελεστών της αγοράς για τη διαμόρφωση των τιμών, οι οποίες εμπίπτουν στην ελεγκτική αρμοδιότητα της Επιτροπής Ανταγωνισμού.
Η Επιτροπή έχει ήδη παρέμβει για το θέμα, αλλά, σε κάθε περίπτωση, οι ρυθμοί με τους οποίους κινείται δεν εγγυώνται γρήγορο αποτέλεσμα, ενώ έχει ήδη προχωρήσει σε πολλές παρεμβάσεις στο παρελθόν στην αγορά καυσίμων, χωρίς να επιτευχθεί ο (δύσκολος) στόχος της αποκατάστασης συνθηκών αποτελεσματικού ανταγωνισμού.
Η παρέμβαση της Επιτροπής Ανταγωνισμού
Στις 28 Νοεμβρίου, η Επιτροπή αποφάσισε να αξιοποιήσει το πιο ισχυρό, ίσως, θεσμικό «όπλο» της για την αγορά καυσίμων, δηλαδή την κανονιστική παρέμβαση σε ένα κλάδο της οικονομίας, που προβλέπεται από τον νόμο για τον ανταγωνισμό (ν. 3959/2011, άρθρο 11). Σε αυτή την απόφαση οδηγήθηκε η Επιτροπή επειδή, χαρτογραφώντας την αγορά από τα τέλη Μαρτίου, βρήκε... πυραύλους και φτερά. Όπως σημειώνει η Ε.Α.,
- Η χαρτογράφηση τκάλυψε επιλεκτικά την αμόλυβδη βενζίνη 95 οκτανίων, το πετρέλαιο κίνησης και το πετρέλαιο θέρμανσης και εξέτασε τη μετακύλιση τιμών (pass through) στην αλυσίδα παραγωγής και διανομής πετρελαιοειδών προϊόντων στην ελληνική αγορά. Συγκεκριμένα, εξετάστηκε κυρίως το φαινόμενο της ασυμμετρικής προσαρμογής των τιμών των καυσίμων σε μεταβολές του κόστους κτήσης προϊόντος μεταξύ των τριών σταδίων παραγωγής και διανομής (αναφερόμενο και ως φαινόμενο της «ρουκέτας και του φτερού» ή Rockets & Feathers).
- Η οικονομετρική ανάλυση εστίασε στο άμεσο αποτέλεσμα της μεταβολής του κόστους κτήσης προϊόντος στις τιμές. Το τελικό πόρισμα της ανάλυσης, η οποία περιορίστηκε στο νομό Αττικής, αγορά όπου υπάρχει περισσότερη ανταγωνιστική ένταση, δείχνει την ύπαρξη ασυμμετρίας και για τα τρία προϊόντα και στα τρία στάδια της αλυσίδας παραγωγής και διάθεσης (διύλιση, εμπορία, λιανική διάθεση).
- Από περαιτέρω οικονομετρική ανάλυση, φαίνεται πως για τα προϊόντα βενζίνη 95 και πετρέλαιο θέρμανσης υπάρχει ασύμμετρη μετακύλιση στις τιμές λιανικής (πρατηρίου) ύστερα από μια αλλαγή της τιμής των εταιρειών χονδρικής. Για τα εν λόγω προϊόντα, η ασυμμετρία εμφανίζεται ταυτόχρονα με την αλλαγή της τιμής χονδρικής (άμεσο αποτέλεσμα) και εξακολουθεί να υφίσταται σωρευτικά ύστερα από πέντε ημέρες (aggregate pass-through), παρόλο που βαίνει μειούμενη. Περαιτέρω, η ΓΔΑ εξέτασε τον τρόπο τιμολόγησης των τριών προϊόντων και άλλα στοιχεία που ενδέχεται να συνδέονται με την παρατηρούμενη ασυμμετρία.
Εκτός από τις κινήσεις τιμών, η Ε.Α. καταγράφει τη σημαντική αύξηση του κύκλου εργασιών και δεικτών κερδοφορίας των επιχειρήσεων διύλισης και χονδρικής εμπορίας, το, εκ πρώτης όψεως, ιδιαίτερα αυξημένο περιθώριο κέρδους των εταιρειών διύλισης το 2022 (σχεδόν διπλασιάζεται σε σχέση με το 2021) και την αύξηση του περιθωρίου διύλισης.
Στο πλαίσιο της κανονιστικής παρέμβασης, όπως τονίζει η Επιτροπή, «θα εξεταστούν εις βάθος οι συνθήκες ανταγωνισμού στις οικείες αγορές, προκειμένου να διευκρινιστούν τόσο αν η παρατηρούμενη ασυμμετρία, και γενικότερα η αύξηση της τιμής αυτών των προϊόντων την τελευταία διετία, οφείλονται στην απουσία συνθηκών αποτελεσματικού ανταγωνισμού, όσο και ζητήματα αναφορικά με το μηχανισμό τιμολογιακής πολιτικής, την τήρηση αποθεμάτων ασφαλείας και άλλων πιθανών φραγμών εισόδου και ανάπτυξης της αγοράς και τη διατήρηση υψηλού περιθωρίου κέρδους από τις επιχειρήσεις του κλάδου».
Όπως τονίζει η Επιτροπή, «η Ελλάδα συγκαταλέγεται στις ακριβότερες ευρωπαϊκές χώρες στις τιμές των υγρών καυσίμων προ φόρων (απλή αμόλυβδη βενζίνη και πετρέλαιο κίνησης), σε συνδυασμό με την ύπαρξη ασυμμετρικής προσαρμογής στη διαμόρφωση των τελικών τιμών των καυσίμων (τιμές αντλίας), ιδιαίτερα για βενζίνη 95 και πετρέλαιο θέρμανσης, και αύξησης του περιθωρίου κέρδους στα διάφορα στάδια της αξιακής αλυσίδας».
«Ζήσε Μάη μου...»
Οι απόψεις της Επιτροπής θα δημοσιοποιηθούν εντός 90 ημερών, δηλαδή στα τέλη Φεβρουαρίου, η δημόσια διαβούλευση θα διαρκέσει τουλάχιστον τριάντα ημέρες και, «εφόσον η ΕΑ διαπιστώσει ξανά ότι στον συγκεκριμένο κλάδο της οικονομίας δεν υπάρχουν συνθήκες αποτελεσματικού ανταγωνισμού, ανακοινώνει συγκεκριμένα μέτρα τα οποία θεωρεί ότι είναι τα απολύτως αναγκαία, πρόσφορα και σύμφωνα με την αρχή της αναλογικότητας, για τη δημιουργία συνθηκών αποτελεσματικού ανταγωνισμού. Η ΕΑ δημοσιοποιεί επαρκώς και με πρόσφορο τρόπο τις απόψεις της για τα μέτρα που ανακοινώνει και θέτει αυτές σε δημόσια διαβούλευση. Η δημόσια διαβούλευση διαρκεί τουλάχιστον τριάντα (30) ημέρες».
Με αυτά τα δεδομένα, η παρέμβαση της Επιτροπής θα ολοκληρωθεί τον Μάιο και ενδεχομένως να επιβληθούν πρόσθετα κανονιστικά μέτρα. Στο παρελθόν, η Επιτροπή έχει ασχοληθεί κατ' επανάληψη με την αγορά καυσίμων, προχωρώντας σε κανονιστική παρέμβαση το 2008 και εκδίδοντας δύο γνωμοδοτήσεις το 2012. Αυτά τα μέτρα έφεραν αρκετές αλλαγές στην αγορά, φαίνεται όμως ο ανταγωνισμός εξακολουθεί να μη λειτουργεί σωστά και τον λογαριασμό πληρώνουν οι καταναλωτές.
