Το σκάνδαλο της Folli Follie ήταν πολύ κακή αφορμή για να συζητηθεί ένα χρόνιο πρόβλημα της ελληνικής επιχειρηματικότητας: το χαμηλό επίπεδο της εταιρικής διακυβέρνησης.
Η περιπέτεια της πολυεθνικής, που αντλεί έσοδα από δεκάδες χώρες, αλλά διοικείται συγκεντρωτικά και με αδιαφάνεια από την οικογένεια των ιδρυτών της είναι, ασφαλώς, μια ακραία περίπτωση: η κακή ποιότητα εταιρικής διακυβέρνησης κατέληξε σε πρακτικές που ελέγχονται ποινικά και σε βαρύτατες απώλειες για τους μετόχους μειοψηφίας και τους πιστωτές του ομίλου.
Πέρα από αυτή την ακραία υπόθεση, όμως, το ζήτημα της εταιρικής διακυβέρνησης είναι πολύ ευρύτερο και αγγίζει μεγάλο πλήθος ελληνικών εταιρειών, που ακόμη και όταν γίνονται ισχυρές επιχειρηματικές οντότητες, με δραστηριότητες εντός και εκτός συνόρων και διαχειρίζονται ξένα κεφάλαια μετόχων και πιστωτών εξακολουθούν να διοικούνται με βάση τα πρότυπα των μικρών οικογενειακών επιχειρήσεων, όπου κατά κανόνα αυτός που ρισκάρει το (μικρό) κεφάλαιό του είναι και το απόλυτο αφεντικό, ενώ τα όρια μεταξύ οικογενειακού και επιχειρηματικού ταμείου είναι δυσδιάκριτα.
Δεν υπάρχει αμφιβολία ότι το οικογενειακό μοντέλο διοίκησης των εταιρειών έχει βαθιές ρίζες στην ιστορία και την κουλτούρα της χώρας. Η οικογένεια υπήρξε ανέκαθεν το κύτταρο της επιχειρηματικής δραστηριότητας, ενώ ακόμη και τεράστιες επιχειρηματικές αυτοκρατορίες στηρίχθηκαν σε οικογενειακά – προσωποκεντρικά μοντέλα διοίκησης.
Στο διεθνή χώρο, όμως, εδώ και αρκετές δεκαετίες όλες οι επιχειρήσεις που θέλουν να ξεφύγουν από τα όρια του μικρομεσαίου και να αναπτυχθούν χρησιμοποιώντας τα… λεφτά των άλλων έχει γίνει δεκτό ότι πρέπει να διοικούνται με κανόνες διαφάνειας και επαρκούς εσωτερικού ελέγχου. Ακόμη και ο μυθικός Στιβ Τζομπς της Apple τέθηκε (μάλλον κακώς…) εκτός διοικητικού συμβουλίου της εταιρείας που δημιούργησε, όταν ήλθε σε σύγκρουση με το διοικητικό συμβούλιο.
Ασφαλώς δεν είναι καπρίτσιο των ανεπτυγμένων καπιταλιστικών οικονομιών ότι επιβάλλονται σε ιδιωτικές εταιρείες αυστηροί κανόνες εταιρικής διακυβέρνησης. Ο έλεγχος και η διαφάνεια είναι προαπαιτούμενο για να τοποθετούν μέτοχοι και ομολογιούχοι τα κεφάλαιά τους σε εταιρείες με προοπτικές ανάπτυξης, χωρίς να ανησυχούν ότι θα ξυπνήσουν ένα πρωί χωρίς να γνωρίζουν πώς τα κεφάλαιά τους εξανεμίσθηκαν.
Σε πρόσφατη ομιλία του σε εκδήλωση του Χρηματιστηρίου, ο αναπληρωτής καθηγητής Harvard Business School, Γεώργιος Σεραφείμ, ένας από τους «γκουρού» των θεμάτων εταιρικής διακυβέρνησης, έδειξε με απλά και κατανοητά παραδείγματα πώς η ποιοτική εταιρική διακυβέρνηση αυξάνει τη χρηματιστηριακή αξία των επιχειρήσεων που υιοθετούν τις καλύτερες πρακτικές, σε σχέση με όσες μένουν πίσω.
Τι χρειάζεται, λοιπόν, για να εξυψωθεί το επίπεδο της εταιρικής διακυβέρνησης και να αποκτήσει η ελληνική επιχειρηματικότητα οντότητες που σέβονται απόλυτα τα κεφάλαια μετόχων και δανειστών, λειτουργώντας με εγγυήσεις ελέγχου και διαφάνειας;
Δεν πρόκειται για ένα πρόβλημα που σχετίζεται με κάποιου είδους οπισθοδρομικότητα του θεσμικού πλαισίου. Η Ελλάδα έχει υιοθετήσει το διεθνές πλαίσιο για την καλή διοίκηση των επιχειρήσεων, ενώ και με τις τελευταίες αλλαγές στο νόμο περί Α.Ε. μπορεί κανείς να πει ότι διαθέτει σύγχρονο θεσμικό πλαίσιο. Ειδικά για όσες εταιρείες λειτουργούν εντός των αγορών ομολόγων και μετοχών οι απαιτήσεις είναι πολύ υψηλές.
Το ζητούμενο είναι, μέσα από τις προκλήσεις που αντιμετωπίζουν όλες οι επιχειρήσεις, ύστερα από οκτώ χρόνια κρίσης, να γίνουν βήματα προόδου στη διαμόρφωση μιας νέας κουλτούρας για τη διοίκηση των μεγάλων επιχειρηματικών οντοτήτων.
Αλλιώς, η έλλειψη καλής εταιρικής διακυβέρνησης θα αποτελεί μόνιμο εμπόδιο στην οικονομική ανάπτυξη: δεν μπορούμε από τη μια να αναγνωρίζουμε ότι μόνο με μεγάλες τοποθετήσεις ξένων κεφαλαίων στην οικονομία θα καλυφθεί το επενδυτικό κενό της κρίσης και, από την άλλη, να λέμε στους ξένους κεφαλαιούχους «ελάτε να τοποθετήσετε τα χρήματά σας σε “μαύρα κουτιά”». Δεν μπορούμε να υποσχόμαστε άλλο μεγάλες αποδόσεις στους επενδυτές και, ταυτόχρονα, να βλέπουν ότι ακόμη και μεγάλοι επιχειρηματικοί όμιλοι διοικούνται από τους ιδρυτές τους και τα μέλη των οικογενειών σαν να επρόκειτο για συνοικιακές ταβέρνες ή περίπτερα.
Η «Ελλάδα Α.Ε.» οφείλει να προσαρμοσθεί, έστω και με καθυστέρηση, στις απαιτήσεις της εποχής. Οι μεγάλες επιχειρηματικές μονάδες είναι οι ηγέτες της αναπτυξιακής προσπάθειας και πρέπει να διοικούνται με βάση τις καλύτερες διεθνείς πρακτικές.
