Παρά το γεγονός ότι οι αποδόσεις των τραπεζικών καταθέσεων στην Ελλάδα παραμένουν σε ιδιαίτερα χαμηλά επίπεδα, η συντριπτική πλειοψηφία των Ελλήνων καταθετών επιδεικνύει αξιοσημείωτη επιμονή στις καταθέσεις, αποφεύγοντας άλλες επενδυτικές εναλλακτικές.
Σύμφωνα με την έρευνα αγοράς που διεξήχθη στο πλαίσιο της ενδιάμεσης έκθεσης της Επιτροπής Ανταγωνισμού, το 74% των ερωτηθέντων δεν έχει προβεί σε καμία άλλη επενδυτική ή αποταμιευτική ενέργεια πέραν των καταθέσεων κατά την τελευταία πενταετία. Η στάση αυτή αντανακλά μια βαθιά ριζωμένη προτίμηση στην ασφάλεια και την εγγυημένη απόδοση, με το 73% των ιδιωτών να δηλώνει ρητά ότι προτιμά την ασφάλεια έναντι του ρίσκου για υψηλότερες αποδόσεις.
Τα ευρήματα δείχνουν ότι μόνο ένα μικρό μέρος των καταθετών στρέφεται σε άλλες μορφές επένδυσης:
- 10% επένδυσε σε μετοχές.
- 10% επέλεξε αμοιβαία κεφάλαια.
- 4% στράφηκε σε ομόλογα και άλλο 4% σε μικτά προϊόντα (συνδυασμός προθεσμιακής και επενδυτικού προϊόντος).
- Μικρότερα ποσοστά αφορούν τα έντοκα γραμμάτια (3%) και τα κρατικά ομόλογα (2%).
Πόσο χαμηλά είναι τα επιτόκια;
Η επιμονή των Ελλήνων στις καταθέσεις συμβαίνει σε ένα περιβάλλον όπου τα επιτόκια παραμένουν σε επίπεδα σημαντικά χαμηλότερα από τον μέσο όρο της Ευρωζώνης. Η έκθεση επισημαίνει ότι:
- Το ποσοστό μετακύλισης των αυξήσεων των επιτοκίων της ΕΚΤ στην Ελλάδα ανήλθε μόλις στο 10% (για την περίοδο Ιούνιο 2022 - Μάιο 2023), όταν ο ευρωπαϊκός μέσος όρος ήταν 20%.
- Τα επιτόκια των λογαριασμών ταμιευτηρίου (χωρίς περιορισμούς) είναι σχεδόν μηδενικά, κυμαινόμενα περί το 0,01% για τις συστημικές τράπεζες.
- Ακόμη και στις προθεσμιακές καταθέσεις, το επιτόκιο στην Ελλάδα για το 2023 ήταν περίπου μία ποσοστιαία μονάδα χαμηλότερο από τον ευρωπαϊκό μέσο όρο στην κατηγορία διάρκειας έως ένα έτος.
Περιορισμένες επιλογές και εμπόδια
Οι καταθέτες αντιμετωπίζουν ένα ολιγοπωλιακό τραπεζικό σύστημα, όπου οι τέσσερις συστημικές τράπεζες κατέχουν το 94-95% των καταθέσεων. Η υπερβάλλουσα ρευστότητα των τραπεζών αυτών (με δείκτη δανείων προς καταθέσεις στο 60% έναντι 110% στην Ευρωζώνη) σημαίνει ότι δεν έχουν κίνητρο να προσφέρουν υψηλότερα επιτόκια για να προσελκύσουν νέα κεφάλαια.
Επιπλέον, οι εναλλακτικές τοποθετήσεις συχνά φαίνονται σύνθετες ή δυσπρόσιτες:
Κόστος και πολυπλοκότητα: Η αγορά εντόκων γραμματίων ή ομολόγων απαιτεί διαδικασίες όπως η δημιουργία κωδικού στο Σύστημα Άυλων Τίτλων (ΣΑΤ), γεγονός που λειτουργεί αποτρεπτικά για πολλούς.
Ασύμμετρη πληροφόρηση: Η έλλειψη κινητικότητας των καταθετών συνδέεται με τον χρόνο που απαιτείται για την έρευνα αγοράς και τη δυσκολία σύγκρισης ανομοιογενών προϊόντων.
Μικρά υπόλοιπα: Το 70% των καταθετών διατηρεί υπόλοιπα κάτω των 1.000 ευρώ, κάτι που καθιστά το κέρδος από μια μετακίνηση σε άλλο προϊόν ή τράπεζα αμελητέο σε σχέση με τον κόπο της διαδικασίας.
Εναλλακτικά προϊόντα
Τα νοικοκυριά αρχίζουν να μειώνουν τις τοποθετήσεις των κεφαλαίων τους σε προθεσμιακές καταθέσεις λόγω των χαμηλών επιτοκίων. Η τάση αυτή, σύμφωνα με την Τράπεζα της Ελλάδος, δεν είναι συγκυριακή αλλά αποτελεί «στροφή» προς εναλλακτικά περιουσιακά στοιχεία, η οποία τροφοδοτείται από τη διατήρηση της ψαλίδας μεταξύ των χαμηλών επιτοκίων κατάθεσης και των υψηλότερων αποδόσεων των επενδυτικών προϊόντων.
Οι τράπεζες, επιδιώκοντας να διατηρήσουν την πελατειακή τους βάση χωρίς να προχωρήσουν σε γενναίες αυξήσεις στα επιτόκια προθεσμιακών καταθέσεων, προωθούν ενεργά εναλλακτικές λύσεις, όπως τα αμοιβαία κεφάλαια (Α/Κ), οι μετοχές και τα ομόλογα.
Ιδιαίτερη δυναμική εμφανίζουν τα Α/Κ «τακτής λήξης» (target maturity), το ενεργητικό των οποίων υπερδιπλασιάστηκε από το 2022, φτάνοντας τα 24 δισ. ευρώ τον Μάρτιο του 2025. Τα προϊόντα αυτά, διάρκειας δύο έως πέντε ετών, λειτουργούν στην πράξη ως υποκατάστατα των προθεσμιακών καταθέσεων, προσφέροντας δυνητικά υψηλότερες αποδόσεις αλλά με αυξημένο ρίσκο, διαχειριστικό κόστος και ποινές πρόωρης αποχώρησης.
Παράλληλα, τα Έντοκα Γραμμάτια Ελληνικού Δημοσίου (ΕΓΕΔ) κέρδισαν έδαφος μετά την απευθείας διάθεσή τους σε ιδιώτες, με τις συνολικές τοποθετήσεις των νοικοκυριών σε ΕΓΕΔ και Α/Κ να αγγίζουν το 2024 το 24% των προθεσμιακών τους καταθέσεων.
Αυτή η μετάβαση από τον «αποταμιευτή» στον «συντηρητικό επενδυτή» αντανακλά την προσπάθεια των πολιτών να προστατεύσουν τα κεφάλαιά τους από τον πληθωρισμό, σε ένα περιβάλλον όπου οι παραδοσιακές καταθέσεις παραμένουν καθηλωμένες σε χαμηλές αποδόσεις.
