Γραφειοκρατική τυπική υποχρέωση έχει καταστεί η υποβολή δηλώσεων πόθεν έσχες, που θεσμοθετήθηκε ως εργαλείο για την ενίσχυση της διαφάνειας, την καταπολέμηση της διαφθοράς και την ενίσχυση της εμπιστοσύνης των πολιτών στους θεσμούς.
Δεκάδες χιλιάδες πολίτες κάθε κοινωνικοοικονομικής τάξης και επαγγέλματος καλούνται και εφέτος να δηλώσουν όλα τα περιουσιακά στοιχεία και πώς τα απέκτησαν, με τι χρήματα και από πού προερχόμενα. Ομως ελάχιστοι θα κληθούν τελικά να δώσουν εξηγήσεις για το «πόθεν» των χρημάτων και των περιουσιακών στοιχείων που προστέθηκαν την τελευταία χρονά στην οικογενειακή περιουσία τους.
Το σύστημα εστιάζει κυρίως στο «έσχες» – δηλαδή στο τι κατέχει κάποιος και όχι στο πώς τα απέκτησε. Η απουσία ουσιαστικού ελέγχου ως προς την προέλευση των κεφαλαίων περιορίζει τη χρησιμότητα του θεσμού.
Οι δηλώσεις ελέγχονται συχνά τυπικά, χωρίς πλήρη διασταύρωση με τραπεζικά δεδομένα, εφορία, υποθηκοφυλακεία ή λογαριασμούς εξωτερικού. Αυτό επιτρέπει την απόκρυψη περιουσιακών στοιχείων, ειδικά εφόσον δεν είναι στο όνομα του υπόχρεου.
Χωρίς έλεγχο
Ούτως ή άλλως οι δηλώσεις θα καταχωνιαστούν σε συρτάρια και σε σκονισμένα ράφια, όπου μένουν ξεχασμένες εκατοντάδες χιλιάδες φάκελοι με τις δηλώσεις προηγουμένων ετών
Η λίστα των υπόχρεων έχει διευρυνθεί τα τελευταία χρόνια και περιλαμβάνει πλήθος κατηγοριών από το δημόσιο, πολιτικό, δικαστικό και ιδιωτικό τομέα - από βουλευτές και υπουργούς, μέχρι δικαστικούς, δημοσιογράφους, κρατικούς λειτουργούς και μέλη ανεξάρτητων αρχών.
Στόχος του θεσμού είναι η ενίσχυση της διαφάνειας και η αποτροπή φαινομένων παράνομου πλουτισμού. Ωστόσο, η διαδικασία κάθε άλλο παρά άψογη είναι: Πίσω από το φαινομενικά αυστηρό πλαίσιο, κρύβονται σημαντικές παγίδες, παραθυράκια και ασάφειες. Παράλληλα, δεν υπάρχει κανένας μηχανισμός ουσιαστικού ελέγχου - γεγονός που καθιστά τον θεσμό παντελώς αναποτελεσματικό -έως και άχρηστο.
Ελέγχονται τυπικά - όχι κατ' ουσίαν - και δημοσιοποιούνται τα πόθεν έσχες των πολιτικών, τα οποία αποτελούν κάθε χρόνο αντικείμενο ευρύτατου σχολιασμού, αλλά και παρερμηνειών και παραπληροφόρησης.
Ανοιξε η πλατφόρμα
Η πλατφόρμα υποβολής δηλώσεων Πόθεν Έσχες (pothen.gr) άνοιξε και θα είναι ανοιχτή μέχρι τις 31 Οκτωβρίου. Προσφέρει διευκολύνσεις στους υπόχρεους, καθώς αντλεί απ ευθείας στοιχεία από τράπεζες και φορολογικές αρχές.
Η λίστα των υπόχρεων έχει διευρυνθεί σημαντικά τα τελευταία χρόνια και περιλαμβάνει πλήθος κατηγοριών από το δημόσιο, πολιτικό, δικαστικό και ιδιωτικό τομέα.
Υποχρεούνται να υποβάλουν δήλωση:
Μέλη της κυβέρνησης και της Βουλής
Δικαστικοί λειτουργοί
Στελέχη της Τοπικής Αυτοδιοίκησης
Ανώτατα στελέχη του Δημοσίου
Δημοσιογράφοι
Οικονομικοί διαχειριστές κομμάτων και ΜΚΟ
Στρατιωτικοί σε θέσεις ευθύνης
Εικονικές μεταβιβάσεις
Στις δηλώσεις πρέπει να αποτυπώνεται πλήρως η περιουσιακή κατάσταση του υποχρέου, καθώς και του/της συζύγου και των ανήλικων τέκνων.
Στην πραγματικότητα, οι υπόχρεοι έχουν τη δυνατότητα να κρύβουν περιουσιακά στοιχεία, τα οποία έχουν μεταβιβάσει εικονικά σε συγγενείς ή συνεργάτες. Το νομικό πλαίσιο δεν καλύπτει επαρκώς τέτοιες έμμεσες σχέσεις.
Ακόμα και όταν διαπιστώνονται ασάφειες ή αποκλίσεις, η διαδικασία είναι χρονοβόρα, με αποτέλεσμα να περνούν χρόνια μέχρι να υπάρξει αποτέλεσμα - αν υπάρξει.
Οι επανειλημμένες καταγγελίες για ανακριβείς δηλώσεις, καθώς και η περιορισμένη λογοδοσία που ακολουθεί, ενισχύουν το αίσθημα ατιμωρησίας και επιλεκτικής διαφάνειας.
Κοινοβουλευτικοί παράγοντες επισημαίνουν ότι για να αποκτήσει ουσία ο θεσμός του πόθεν έσχες, πρέπει να συνδυαστεί με
- Αυστηρότερους άμεσους ελέγχους
- Πραγματική διασταύρωση δεδομένων
- Δημοσιοποίηση των στοιχείων
- Αυτοματοποίηση και ψηφιοποίηση της διαδικασίας
