Μία στις 250 γυναίκες ηλικίας κάτω των 30 ετών (μεταξύ αυτών και ποσοστό έως 2,5% των κοριτσιών εφηβικής ηλικίας) και τουλάχιστον 1 στις 100 στις ηλικίες 30-39 ετών παρουσιάζουν πρώιμη ωοθηκική ανεπάρκεια ή αλλιώς πρόωρη εμμηνόπαυση. Η κατάσταση μπορεί να εκδηλωθεί οποιαδήποτε στιγμή της ζωής τους, πριν ή αφότου αποκτήσουν παιδιά ή ενόσω ακόμα προγραμματίζουν την οικογένειά τους.
Όποτε κι αν εμφανιστεί, ο ψυχικός και σωματικός της αντίκτυπος είναι μεγάλος. Τα κορίτσια και οι γυναίκες που την εκδηλώνουν, την βιώνουν σαν ένα σιωπηλό πένθος που πλήττει την αυτοεκτίμησή τους, όπως είχε δείξει πριν από λίγα χρόνια βρετανική μελέτη που δημοσιεύθηκε στο επιστημονικό έντυπο Climacteric, την Επιθεώρηση της Διεθνούς Εταιρείας Εμμηνόπαυσης (IMS). Συχνά μάλιστα αποτελεί αληθινό σοκ που συνοδεύεται από πολλές αρνητικές εκβάσεις για την ψυχική υγεία, με υψηλότερα ποσοστά κατάθλιψης, αγχωδών διαταραχών και διαταραγμένης εικόνας σώματος, σύμφωνα με κάποια ακόμα μελέτη που είχε δημοσιευθεί στο ίδιο περιοδικό. Χώρια τα σωματικά συμπτώματα που εξαντλούν τις ασθενείς.
Κοινό εύρημα των μελετών για τον ψυχοσωματικό αντίκτυπο της πρόωρης εμμηνόπαυσης είναι ότι οι γυναίκες θα ήθελαν περισσότερη ενημέρωση για την κατάστασή τους. Ο μαιευτήρας-χειρουργός γυναικολόγος Δρ. Ιωάννης Βασιλόπουλος, MD, MSc, ειδικός στην Υποβοηθούμενη Αναπαραγωγή και ιδρυτικό μέλος του Institute of Life-ΙΑΣΩ, δίνει τις απαντήσεις στα συνηθέστερα ερωτήματα των ασθενών.
Τι είναι η πρώιμη ωοθηκική ανεπάρκεια;
Είναι η απώλεια της ωοθηκικής λειτουργίας σε γυναίκες ηλικίας κάτω των 40 ετών. Οι γυναίκες που πάσχουν από αυτήν δεν έχουν ωορρηξία κάθε μήνα. Αυτό μπορεί να οφείλεται στο ότι έχουν μικρότερο από τον φυσιολογικό αριθμό ωοθυλακίων ή δυσλειτουργία των ωοθηκών.
Ποιος είναι φυσιολογικά ο ρόλος των ωοθηκών;
Οι ωοθήκες παράγουν τις ορμόνες του γυναικείου φύλου (οιστρογόνα και προγεστερόνη), σε αντίδραση με άλλες ορμόνες (την FSH και την LH) οι οποίες παράγονται από έναν αδένα του εγκεφάλου που λέγεται υπόφυση. Όλες αυτές οι ορμόνες αλληλεπιδρούν φυσιολογικά κάθε μήνα στο πλαίσιο του εμμήνου κύκλου, που οδηγεί στην ωρίμανση ενός ωοθυλακίου και στην απελευθέρωση του ωαρίου που φιλοξενεί. Στην πρώιμη ωοθηκικών ανεπάρκεια οι ωοθήκες παύουν να παράγουν φυσιολογικά επίπεδα οιστρογόνων και μπορεί να μην παράγουν ωάρια.
Ποια είναι τα συμπτώματα της ωοθηκικής ανεπάρκειας;
- Άστατη έμμηνος ρύση (κυρίως διαφορά στη διάρκεια της αιμορραγίας, αλλαγή στη ροή του αίματος ή και αμμηνόρροια για τουλάχιστον 3 μήνες στη σειρά)
- Εξάψεις
- Νυκτερινές εφιδρώσεις
- Μείωση της ερωτικής επιθυμίας
- Οξυθυμία
- Πόνος κατά το σεξ
- Λέπτυνση και ξηρότητα του κόλπου
Ωστόσο μερικές γυναίκες εξακολουθούν να έχουν φυσιολογική έμμηνο ρύση και κανένα σύμπτωμα. Σε τέτοιες περιπτώσεις η διάγνωση γίνεται με ειδικές ορμονικές εξετάσεις.
Σε τι διαφέρει η πρώιμη ωοθηκική ανεπάρκεια από την κλιμακτήριο;
Η μέση ηλικία της εμμηνόπαυσης είναι τα 51 έτη, ενώ της πρώιμης ωοθηκικής ανεπάρκειας τα 27. Επιπλέον, όταν η γυναίκα έχει εμμηνόπαυση, δεν διαθέτει πλέον ωοθυλάκια από τα οποία θα απελευθερωθούν ωάρια και έτσι δεν έχει πια έμμηνο ρύση. Στην πρώιμη ωοθηκικών ανεπάρκεια, όμως, μπορεί να έχει ακόμα ωοθυλάκια τα οποία όμως δυσλειτουργούν ή δεν είναι επαρκή. Έτσι, εξακολουθεί να έχει έμμηνο ρύση αλλά αυτή είναι άστατη (η διαταραχή της εμμήνου ρύσεως είναι ένα από τα βασικά ύποπτα συμπτώματα της πρόωρης εμμηνόπαυσης). Βέβαια, η άστατη έμμηνος ρύση μπορεί να έχει και άλλες αιτίες, γι’ αυτό και απαιτείται ενδελεχής διερεύνηση.
Τι προκαλεί την πρώιμη ωοθηκική ανεπάρκεια;
Σύμφωνα με το Αμερικανικό Κολλέγιο Μαιευτήρων & Γυναικολόγων (ACOG), στο 80-90% των περιπτώσεων δεν ανευρίσκεται συγκεκριμένη αιτία και γι’ αυτό χαρακτηρίζεται ως ιδιοπαθής (δηλαδή αγνώστου αιτιολογίας). Στο 4% των περιπτώσεων υπάρχουν ενδείξεις ότι είναι αυτοάνοση κατάσταση, δηλαδή προκαλείται από υπερλειτουργία του ίδιου του ανοσοποιητικού συστήματος της γυναίκας. Στις υπόλοιπες περιπτώσεις η αιτία μπορεί να είναι:
- Χημειοθεραπεία ή ακτινοθεραπεία για καρκίνο
- Ορισμένες χρωμοσωμικές ανωμαλίες
- Ενδοκρινικές παθήσεις, όπως ο υποπαραθυρεοειδισμός και ο υποαδρεναλισμός.
- Εγχειρήσεις στην πύελο (π.χ. υστερεκτομή με αφαίρεση των ωοθηκών)
- Ορισμένα διηθητικά ή λοιμώδη ιογενή νοσήματα
Σημειώνεται ότι επειδή η αυτοανοσία είναι σημαντικός παράγοντας πρώιμης ωοθηκικής ανεπάρκειας, οι γυναίκες με οικογενειακό ιστορικό αυτοανοσίας (κυρίως υποθυρεοειδισμό, λεύκη, ρευματοειδή αρθρίτιδα, ψωρίαση, ελκώδη κολίτιδα ή νόσο του Crohn) πρέπει πριν την ηλικία των 35 ετών να υποβάλλονται σε εξέταση ωοθηκικής εφεδρείας (ΑΜΗ) και να προβαίνουν σε κρυοσυντήρηση ωαρίων.
Πώς γίνεται η διάγνωση;
Οι γυναίκες με πρώιμη ωοθηκική ανεπάρκεια υποβάλλονται σε ορμονικές εξετάσεις που συνήθως δείχνουν ότι έχουν πολύ αυξημένα επίπεδα FSH και χαμηλά επίπεδα οιστραδιόλης (είναι οιστρογόνο). Το εύρημα αυτό πρέπει να επιβεβαιωθεί σε δύο διαφορετικές αιματολογικές εξετάσεις που πρέπει να γίνουν με διαφορά τουλάχιστον 4 εβδομάδων η μία από την άλλη. Αν η γυναίκα εξακολουθεί να έχει έμμηνο ρύση, η εξέταση πρέπει να γίνει την 2η έως 4η ημέρα της περιόδου. Υποβάλλεται επίσης στην εξέταση αίματος ΑΜΗ για την ωοθηκική εφεδρεία και σε υπερηχογράφημα ωοθηκών.
Θα χρειαστώ άλλες εξετάσεις;
Στο πλαίσιο της διερεύνησης γίνονται εξετάσεις θυρεοειδούς και σακχαρώδη διαβήτη, διότι μερικές φορές η πρώιμη ωοθηκική ανεπάρκεια σχετίζεται με αυτά τα νοσήματα. Μπορεί επίσης να γίνουν εξετάσεις των χρωμοσωμάτων (έλεγχος καρυότυπου), καθώς και μέτρηση οστικής πυκνότητας (η έλλειψη των οιστρογόνων μπορεί να οδηγήσει στην οστεοπόρωση).
Ποιες είναι οι θεραπευτικές επιλογές;
Η κύρια θεραπεία είναι ορμονική, διότι πρέπει να γίνει υποκατάσταση των ορμονών που φυσιολογικά θα παρήγαγαν οι ωοθήκες έως την εμμηνόπαυση. Η ορμονοθεραπεία καταπραΰνει τα συμπτώματα και υποστηρίζει την οστική, καρδιαγγειακή και σεξουαλική υγεία της ασθενούς.
Θα μπορέσω να αποκτήσω παιδί;
Η γονιμότητα των ασθενών μπορεί σε μερικές περιπτώσεις να διατηρηθεί. Yπολογίζεται ότι ποσοστό 5-10% των γυναικών μένουν έγκυοι με φυσικό τρόπο, δίχως υποβοήθηση, ενώ οι υπόλοιπες χρειάζονται υποβοήθηση, συνήθως εξωσωματική με δανεικά ωάρια. Ειδικά οι γυναίκες ηλικίας κάτω των 35 ετών μπορούν να δοκιμάσουν mini IVF (ή εξωσωματική σε φυσικό κύκλο) πριν προχωρήσουν στη χρήση δανεικών ωαρίων. Και στις γυναίκες με πρώιμη ωοθηκική ανεπάρκεια, όμως, ο σημαντικότερος παράγοντας γονιμότητας είναι η ηλικία.
Μπορεί να υπάρξουν συνέπειες για την υγεία μου;
Τα χαμηλά επίπεδα οιστρογόνων μπορεί να οδηγήσουν στην πρόωρη οστεοπόρωση και να αυξήσουν τον καρδιαγγειακό κίνδυνο. Επομένως, η γυναίκα πρέπει να υιοθετεί υγιεινές συνήθειες (π.χ. να μην καπνίζει, να τρέφεται υγιεινά, να γυμνάζεται). Επειδή εξάλλου η πρώιμη ωοθηκική ανεπάρκεια έχει και σημαντικό ψυχικό αντίκτυπο, είναι σημαντικό για τις ασθενείς να μιλούν ανοικτά για το πρόβλημά τους και να ζητούν βοήθεια από τον κοινωνικό τους περίγυρο ή και τους ειδικούς.
