Μια ιδέα που ξεπήδησε από το μάρκετινγκ της γαλλικής αλυσίδας Carrefour, εν μέσω πιέσεων της γαλλικής κυβέρνησης για συγκράτηση του πληθωρισμού, επιχειρείται να εφαρμοσθεί… αλά ελληνικά, με τρόπο που έχει προκαλέσει αναταραχή σε αλυσίδες και προμηθευτές, ενώ ακόμη δεν έχει ξεκαθαρισθεί αν πρόκειται για μια πρωτοβουλία που συνάδει με τον δίκαιο ανταγωνισμό, που απαγορεύει «δια ροπάλου» τις συνεννοήσεις μεταξύ επιχειρήσεων για τις τιμές.
Στα τέλη του καλοκαιριού, η γαλλική Carrefour ανακοίνωσε ότι «παγώνει» ως το τέλος Νοεμβρίου, για 100 ημέρες, τις τιμές σε 100 δημοφιλή προϊόντα ιδιωτικής ετικέτας, για να προστατεύσει, όπως ανακοίνωσε η αλυσίδα, την αγοραστική δύναμη των Γάλλων καταναλωτών.
Στη γαλλική «λίστα των 100» περιλήφθηκαν προϊόντα τροφίμων, νωπά και συσκευασμένα, είδη καθαριότητας, ρούχα, ακόμη και ηλεκτρικές συσκευές. Όλα τα προϊόντα φέρουν το brand της Carrefour, συνεπώς δεν χρειάσθηκαν ιδιαίτερες συνεννοήσεις με προμηθευτές.
Ανάλογη πρωτοβουλία για πάγωμα τιμών σε 120 δημοφιλή προϊόντα είχε αναλάβει τον Μάιο η επίσης γαλλική αλυσίδα Lececlerc, ενώ και στη Βρετανία οι αλυσίδες Asda και Morrisons είχαν ανακοινώσει μειώσεις τιμών σε βασικά προϊόντα τον Απρίλιο.
Η εφαρμογή ανάλογου μέτρου αλά ελληνικά, με τη μορφή της λίστας των 50 βασικών αγαθών από περίπου 30 κατηγορίες, για τα οποία θα πρέπει οι τιμές να παγώσουν ή να ελαχιστοποιηθούν οι ανατιμήσεις, έχει τεράστιες διαφορές, που δημιουργούν μύρια όσα προβλήματα, όπως λένε στελέχη της αγοράς.
Το βασικότερο πρόβλημα είναι ότι δεν αποτελεί πρωτοβουλία μίας ή περισσότερων αλυσίδων, όπως συνέβη στο εξωτερικό, αλλά εμφανίζεται ως πρωτοβουλία της κυβέρνησης που μάλιστα θα επιβληθεί με νόμο στις περισσότερες μεγάλες αλυσίδες, δηλαδή σε όσες έχουν τζίρο άνω των 70 εκατ. ευρώ.
Πρόκειται, όπως λένε στην αγορά, για μια εκσυγχρονισμένη εκδοχή των «συμφωνιών κυρίων» που έγιναν στα τέλη της δεκαετίας του ’90 επί ημερών Μ. Χρυσοχοΐδη στο υπουργείο Εμπορίου και οι οποίες βοήθησαν να υποχωρήσει ο πληθωρισμός για να μπει η Ελλάδα στην ευρωζώνη, αλλά, όπως όλοι γνωρίζουν, το συμπιεσμένο ελατήριο των τιμών εκτινάχθηκε αμέσως μόλις έγινε η μετάβαση στο ευρώ, με τις γνωστές εξωφρενικές ανατιμήσεις, όπως η τιμολόγηση του μισού λίτρου εμφιαλωμένου νερού έναντι 0,50 ευρώ από 50 δραχμές (αύξηση 240%).
Το γεγονός, όμως, ότι το υπουργείο Ανάπτυξης επιχειρεί στο σημερινό περιβάλλον να επιβάλει σε λιανεμπόρους και προμηθευτές να συνεννοηθούν για τα προϊόντα και τις τιμές που θα περιληφθούν από κάθε σούπερ μάρκετ σε μια λίστα βασικών αγαθών εγείρει ισχυρό προβληματισμό σχετικά με το αν αυτό θεωρηθεί σοβαρή παράβαση και προκληθεί παρέμβαση της Επιτροπής Ανταγωνισμού, η οποία έχει αποφύγει ως τώρα να πάρει θέση για το αν θα μπορούσε να επιτρέψει αυτή τη μορφή συνεννοήσεων.
Νομικός γρίφος
Αυτός είναι και ο λόγος που έχει καθυστερήσει να κατατεθεί η σχετική διάταξη στη Βουλή, παρότι αναμενόταν ως την Παρασκευή: βρίσκονται σε εξέλιξη επαφές με την Επιτροπή Ανταγωνισμού, ώστε η ρύθμιση να διατυπωθεί με τέτοιο τρόπο, που να είναι συμβατή με τον νόμο για τον ανταγωνισμό, κάτι που θεωρείται μια εξαιρετικά δύσκολη νομική άσκηση, αφού ο νόμος ρητά απαγορεύει συνεννοήσεις μεταξύ επιχειρήσεων για τις τιμές (απαγορεύει «όλες τις συμφωνίες και εναρμονισμένες πρακτικές μεταξύ επιχειρήσεων, οι οποίες έχουν ως αντικείμενο ή ως αποτέλεσμα την παρεμπόδιση, τον περιορισμό ή τη νόθευση του ανταγωνισμού και ιδίως εκείνες οι οποίες συνίστανται στον άμεσο ή έμμεσο καθορισμό των τιμών αγοράς ή πώλησης ή άλλων όρων συναλλαγής»).
Πέρα από αυτό το σοβαρό τυπικό και ουσιαστικό πρόβλημα, η υλοποίηση του σχεδίου εξελίσσεται σχεδόν χαοτικά, καθώς στην προκειμένη περίπτωση δεν πρόκειται για μία αλυσίδα που παγώνει τις τιμές σε δικά της προϊόντα, αλλά για όλες τις μεσαίες και μεγάλες αλυσίδες, που θα πρέπει να παγώσουν τις τιμές προϊόντων τρίτων προμηθευτών, είτε πρόκειται για εγχώριους παραγωγούς, ή και πολυεθνικούς ομίλους ή και για εισαγωγείς, με τελείως διαφορετικές εμπορικές στρατηγικές και πρακτικές.
Ένα βασικό πρόβλημα σε αυτή την πολυμερή διαπραγμάτευση είναι ότι, από την πλευρά των λιανεμπορικών αλυσίδων, δεν υπάρχει μεγάλη διάθεση να περιορίσουν τα δικά τους περιθώρια κέρδους για να συγκρατηθούν οι τιμές, με το γνωστό επιχείρημα ότι στην Ελλάδα τα περιθώρια είναι πολύ κοντά στο μηδέν. Έτσι, όλη η πίεση πέφτει στους προμηθευτές, οι οποίοι καλούνται να «θυσιάσουν» δημοφιλή προϊόντα τους, αναλαμβάνοντας τη δέσμευση για μηδενικές ή πολύ μικρές ανατιμήσεις, με ό,τι αυτό μπορεί να σημαίνει για τους τζίρους και την κερδοφορία τους.
Οι κόντρες των επιχειρήσεων
Σε αυτό το πλαίσιο, οι αντιστάσεις των προμηθευτών στο παρασκήνιο φέρονται να είναι αρκετά ισχυρές και από ορισμένους γίνεται λόγος ακόμη και μη συμμετοχή, ή για συμβολική συμμετοχή στη λίστα, με πολύ μικρές ποσότητες προϊόντων. Από την άλλη, υπάρχει και η ανησυχία ότι προϊόντα βασικών ανταγωνιστών θα περιληφθούν στη λίστα και θα κερδίσουν μιας μορφής διαφημιστική προώθηση, αποσπώντας μεγαλύτερα μερίδια αγοράς.
Σε ό,τι αφορά τα σούπερ μάρκετ, εξαρχής ξεκαθάρισαν -από την πρώτη συνάντηση με την πολιτική ηγεσία του υπουργείου όπου μετείχαν μόνο οι τέσσερις μεγάλοι- ότι δεν επιθυμούν να περιληφθούν στη λίστα τα δικά τους προϊόντα (private label), ώστε να μην φανεί ότι ανταγωνίζονται μεταξύ τους εν είδει εκπτωτικών αλυσίδων.
Όμως, το μεγάλο ερώτημα είναι τι θα γίνει με τη γερμανική εκπτωτική αλυσίδα Lidl, που συγκαταλέγεται πλέον στους μεγάλους της αγοράς, αν και δεν είναι γνωστά τα οικονομικά της στοιχεία. Αρχικά δεν είχε συμμετάσχει στη σύσκεψη στο υπουργείο, αλλά θα περιληφθεί, λόγω τζίρου, στις αλυσίδες που θα δημοσιεύσουν τη λίστα τους.
Αυτό σημαίνει ότι οι τιμές των private label προϊόντων της Lidl, που ως γνωστόν είναι χαμηλότερες και από αντίστοιχα επώνυμα προϊόντα, αλλά και από τα private label των ελληνικών αλυσίδων, θα συγκρίνονται καθημερινά από τους καταναλωτές μέσα από την εφαρμογή e-katanalotis του υπουργείου Ανάπτυξης, μια σύγκριση που θα λειτουργεί προφανώς υπέρ της γερμανικής εκπτωτικής αλυσίδας. Στελέχη του λιανεμπορίου εκφράζουν φόβους ότι η λίστα τελικά θα λειτουργήσει σαν «κράχτης» για τα προϊόντα της Lidl, σε μια περίοδο όπου οι καταναλωτές προτάσσουν ως κυριότερο κριτήριο για τις αγορές τους το επίπεδο των τιμών.
Το... μαγείρεμα του Δείκτη Τιμών Καταναλωτή
Για την κυβέρνηση, πάντως, αυτό που φαίνεται ότι έχει τη μεγαλύτερη σημασία σε αυτή τη φάση, όπως συνέβαινε και την εποχή των συμφωνιών κυρίων, είναι να βρεθεί ένας τρόπος να… «μαγειρευτεί» ο Δείκτης Τιμών Καταναλωτή, ιδιαίτερα μετά την έκρηξη κατά 14% (σε 12μηνη βάση) που παρατηρήθηκε τον Σεπτέμβριο στην κατηγορία των τροφίμων.
Τα προϊόντα που έχουν επιλεγεί για τη λίστα, όπως τα πολυσυζητημένα μακαρόνια Νο6, είναι αυτά που έχουν τη μεγαλύτερη βαρύτητα στη διαμόρφωση του Δείκτη Τιμών από την ΕΛΣΤΑΤ. Έτσι, αν μπορέσει η κυβέρνηση να συγκρατήσει τις τιμές τους με τη λίστα, έστω και περιορισμένη περίοδο και ακόμη και αν ανεβαίνουν πολύ οι τιμές σε άλλες κατηγορίες προϊόντων, θα μπορεί να πανηγυρίσει ότι κράτησε χαμηλά τις τιμές στο καλάθι του νοικοκυριού και «μάζεψε» τον Γενικό Δείκτη Τιμών Καταναλωτή…
