Ένα μυστηριώδες αστρονομικό φαινόμενο προκαλεί αναστάτωση στην επιστημονική κοινότητα: ένα αντικείμενο σε απόσταση 14.700 ετών φωτός από τη Γη, με την κωδική ονομασία ASKAP J1832−0911, εκπέμπει ισχυρά ραδιοκύματα και ακτίνες Χ με απόλυτη περιοδικότητα 44,2 λεπτών, δημιουργώντας μια νέα, απροσδιόριστη κατηγορία ουράνιων σωμάτων και αμφισβητώντας τις υπάρχουσες θεωρίες για την εξέλιξη των άστρων.
Η ανακάλυψη, που δημοσιεύθηκε στο Nature από ερευνητές του International Centre for Radio Astronomy Research (ICRAR), καταγράφει για πρώτη φορά έναν ραδιοφωνικό παλμό μεγάλης περιόδου (long-period radio transient – LPT) που εκπέμπει επίσης ακτίνες Χ, κάτι που θεωρούνταν θεωρητικά αδύνατο μέχρι σήμερα.
Οι ραδιοπαλμοί αυτοί δεν μοιάζουν με τίποτα γνωστό: τα παραδοσιακά pulsars (νετρονικά άστρα που εκπέμπουν ραδιοκύματα σαν «φάροι») έχουν περιοδικότητα λίγων χιλιοστών του δευτερολέπτου. Αντίθετα, το ASKAP J1832−0911 αναβοσβήνει σαν κοσμικό ρολόι κάθε 44 λεπτά, ενώ ταυτόχρονα εκπέμπει ακτίνες Χ με τρομακτική ένταση, ισοδύναμη με "δισεκατομμύρια δισεκατομμύρια" λαμπτήρες.
Το αντικείμενο εντοπίστηκε αρχικά τον Δεκέμβριο του 2023 από το τηλεσκόπιο ASKAP στην Αυστραλία, ενώ τον Φεβρουάριο του 2024 το παρατηρητήριο Chandra της NASA κατέγραψε ακτίνες Χ από το ίδιο σημείο, επιβεβαιώνοντας ότι οι εκπομπές προέρχονται από την ίδια πηγή. Έκτοτε, το αντικείμενο «σίγησε», ένδειξη ότι μπορεί να βρίσκεται σε φάση δραστηριότητας και αδράνειας, κάτι εξαιρετικά σπάνιο.
Δύο πιθανές -και ακραίες- εξηγήσεις
Οι επιστήμονες εξετάζουν δύο υποθετικά σενάρια:
- Αρχαίος magnetar: Ένας εξαιρετικά μαγνητισμένος τύπος νετρονικού άστρου, με πεδία έως και τρισεκατομμύρια φορές ισχυρότερα από της Γης. Αν όμως είναι τόσο παλιός, είναι δύσκολο να εξηγηθεί πώς συνεχίζει να παράγει τόσο έντονη ραδιοεκπομπή.
- Διπλό σύστημα λευκών νάνων: Δύο εξαιρετικά πυκνά άστρα (υπολείμματα από εκρήξεις supernova), σε στενή τροχιά. Η έντονη αλληλεπίδραση μεταξύ τους θα μπορούσε να προκαλεί τα φαινόμενα – αλλά προϋποθέτει μαγνητικό πεδίο ισχυρότερο από οποιοδήποτε έχει ποτέ καταγραφεί σε λευκό νάνο.
Και στις δύο περιπτώσεις, πρόκειται για αντικείμενο που βρίσκεται σε αυτό που οι επιστήμονες αποκαλούν "death valley" της αστροφυσικής – μια ζώνη όπου τα γνωστά μοντέλα παύουν να ισχύουν.
Νέα κατηγορία κοσμικών αντικειμένων;
Η ανακάλυψη του ASKAP J1832−0911 φέρνει στο προσκήνιο την πιθανότητα να υπάρχει μια ολόκληρη νέα κατηγορία ουράνιων σωμάτων: περιοδικοί ραδιο- και ακτινοβολούντες παλμοί μεγάλης διάρκειας, που μέχρι σήμερα δεν μπορούσαμε να εντοπίσουμε, επειδή οι εκπομπές τους είναι σπάνιες και σύντομες.
Σύμφωνα με τους ερευνητές, στο παρελθόν ενδέχεται να έχουν περάσει απαρατήρητα παρόμοια αντικείμενα, καθώς δεν υπήρχε συγχρονισμένη παρατήρηση ραδιοκυμάτων και ακτίνων Χ κατά τις στιγμές δραστηριότητάς τους.
Οικονομική και τεχνολογική σημασία
Η σημασία της ανακάλυψης δεν είναι μόνο θεωρητική. Η συνεργασία μεταξύ επίγειων και διαστημικών τηλεσκοπίων, η ανάγκη για ευφυή ανάλυση δεδομένων σε πραγματικό χρόνο και η ανάπτυξη τεχνολογιών παρακολούθησης χαμηλής συχνότητας και υψηλής ενέργειας είναι κρίσιμες πτυχές, με προεκτάσεις τόσο στην αεροδιαστημική, όσο και στη βαθιά τεχνητή νοημοσύνη για την επεξεργασία αστρονομικών δεδομένων.
Το ASKAP J1832−0911 υπενθυμίζει ότι το σύμπαν συνεχίζει να μας ξαφνιάζει και να δημιουργεί νέες ανάγκες σε τεχνολογία αιχμής, υπολογιστικά μοντέλα και συνεργατικά ερευνητικά δίκτυα, με προφανείς προοπτικές επενδύσεων στον τομέα του διαστήματος.
