Σε ένα τοπίο όπου η Τεχνητή Νοημοσύνη (AI) υπόσχεται να μεταμορφώσει ριζικά την παραγωγικότητα, την επιχειρηματικότητα και τη χρηματοοικονομική ισχύ, μια κρίσιμη ερώτηση αρχίζει να αποκτά χαρακτήρα επείγοντος: πώς θα διανεμηθεί ο πλούτος που θα παράξει;
Μια πρόσφατη ανάλυση στο περιοδικό Noema φέρνει στο προσκήνιο έναν όρο που κερδίζει έδαφος στη δημόσια συζήτηση: «προκατανομή» (predistribution). Πρόκειται για μια ιδέα που προτείνει τη διάχυση της οικονομικής ωφέλειας της AI πριν αυτή συγκεντρωθεί σε λίγες εταιρείες ή κράτη - σε αντίθεση με την παραδοσιακή «αναδιανομή» μέσω φόρων ή επιδομάτων που έρχεται εκ των υστέρων και συχνά... αργά.
Η σύγκριση με τη Βιομηχανική Επανάσταση είναι αναπόφευκτη.
Τότε, η τεχνολογική πρόοδος μετέβαλε ριζικά το παραγωγικό μοντέλο, αλλά έφερε τεράστιες ανισότητες, κοινωνική αναταραχή και μαζική φτώχεια, μέχρι να επέλθουν πολιτικές εξισορρόπησης.
Σήμερα, οι ερευνητές της AI προειδοποιούν:
Αν περιμένουμε τις συνέπειες για να δράσουμε, θα είναι πολύ αργά
Όπως σημειώνουν, ο κίνδυνος είναι να δημιουργηθεί ένα νέο μονοπώλιο ισχύος, όπου λίγες εταιρείες που ελέγχουν την πρόσβαση στην υπολογιστική ισχύ και τα μεγάλα μοντέλα (LLMs) θα συγκεντρώσουν όλο τον πλούτο, αφήνοντας τους υπόλοιπους σε έναν ρόλο παθητικού χρήστη.
Τι σημαίνει «προκατανομή» στην πράξη;
Η έννοια της προκατανομής εμπεριέχει μια νέα μορφή κοινωνικού συμβολαίου για την εποχή της AI. Ορισμένες από τις προτάσεις περιλαμβάνουν:
- Καθολικό βασικό κεφάλαιο (universal basic capital): Δηλαδή όλοι οι πολίτες να έχουν μερίδιο (ή μερίσματα) από την οικονομική αξία που δημιουργεί η τεχνητή νοημοσύνη, όπως ισχύει με τα κρατικά ταμεία πετρελαίου σε χώρες όπως η Νορβηγία.
- Δημόσια ή κοινόχρηστη AI υποδομή: Πρόσβαση σε υπολογιστική ισχύ και τεχνολογικά εργαλεία για φορείς, μικρές επιχειρήσεις και τοπικές κοινότητες.
- Ψηφιακά «μερίδια ιδιοκτησίας» σε πλατφόρμες ή μοντέλα: Μερίδιο κέρδους ή επιρροής στη διακυβέρνηση των συστημάτων AI από τους χρήστες τους.
Ένα νέο στοίχημα πολιτικής
Η προσέγγιση της προκατανομής έχει σαφή πολιτική διάσταση. Προϋποθέτει ότι τα κράτη δεν θα μείνουν παθητικά απέναντι στη συσσώρευση ισχύος, αλλά θα θεσπίσουν κανόνες, ώστε η τεχνολογία να λειτουργήσει προς όφελος της συλλογικότητας.
Το στοίχημα είναι κρίσιμο, καθώς η ιστορία έχει δείξει, πως όταν η πρόοδος δεν συνοδεύεται από θεσμική εξισορρόπηση, οδηγεί σε κρίσεις.
Όπως χαρακτηριστικά σημειώνει το άρθρο:
Η Τεχνητή Νοημοσύνη βρίσκεται στο ίδιο σταυροδρόμι με τη Βιομηχανική Επανάσταση. Ίσως χτίσει νοσοκομεία και κοινωνικά δίκτυα· ίσως αντιγράψει τα πιο σκοτεινά της κεφάλαια. Η προκατανομή είναι ένας τρόπος να εξασφαλίσουμε το πρώτο
Ηθική, καινοτομία και βιωσιμότητα
Η τελική ερώτηση είναι αν θα προλάβουμε να θέσουμε το πλαίσιο, πριν παγιωθεί η συγκέντρωση ισχύος. Η τεχνητή νοημοσύνη δεν είναι απλώς τεχνολογική υπόθεση, αλλά θεμελιώδες πολιτικό και ηθικό ερώτημα για την εποχή μας.
Και όπως έχει γίνει σαφές από προηγούμενες τεχνολογικές μεταβάσεις, ο χρόνος για παρέμβαση είναι πριν αποκρυσταλλωθεί η νέα τάξη πραγμάτων - όχι όταν πλέον οι συνέπειες θα είναι μη αναστρέψιμες.
