Καθώς οι ΗΠΑ και η Κίνα ανταγωνίζονται για την υπεροχή σε οικονομία, τεχνολογία και γεωπολιτική, τα σπάνια μέταλλα και τα κρίσιμα ορυκτά εξελίσσονται σε βασικά όπλα στον εμπορικό αυτό πόλεμο. Και ενώ η Κίνα διατηρεί σχεδόν μονοπωλιακό έλεγχο στην παγκόσμια εφοδιαστική αλυσίδα σπανίων γαιών, μια νέα πηγή αναδεικνύεται: τα παλιά ηλεκτρονικά απόβλητα.
Η αμερικανική κυβέρνηση προχώρησε πρόσφατα σε επένδυση-ορόσημο στην MP Materials, τη μοναδική εταιρεία που λειτουργεί ορυχείο σπανίων γαιών στις ΗΠΑ (στο Mountain Pass, Καλιφόρνια). Όμως παράλληλα, startups και βιομηχανίες ανακύκλωσης στρέφονται με εντεινόμενους ρυθμούς στην ανάκτηση σπανίων και πολύτιμων μετάλλων από παλιούς υπολογιστές, κινητά τηλέφωνα, τηλεοράσεις και server data centers.
Ηλεκτρονικά απόβλητα: “ψηφιακή φλέβα χρυσού”
Η ποσότητα των ηλεκτρονικών αποβλήτων (e-waste) έχει εκτοξευθεί τα τελευταία χρόνια. Μόνο το 2022, παρήχθησαν παγκοσμίως 62 εκατ. τόνοι e-waste, με εκτίμηση να φτάσουν τα 82 εκατ. τόνους το 2030, σύμφωνα με τα Ηνωμένα Έθνη. Στις ΗΠΑ, μόλις το 15-20% αυτών ανακυκλώνεται σωστά.
Η νέα γενιά εταιρειών ανακύκλωσης στοχεύει όχι μόνο στην αξιοποίηση των χρήσιμων υλικών (χαλκός, χρυσός, αλουμίνιο, κοβάλτιο, νικέλιο), αλλά και στην εξαγωγή σπανίων γαιών όπως νεοδύμιο, πρασεοδύμιο, τερβίο και δυσπρόσιο, τα οποία είναι κρίσιμα για την κατασκευή όλων, από μαχητικά αεροσκάφη μέχρι ηλεκτρικά εργαλεία, απαραίτητα υλικά για ηλεκτρικά οχήματα, ανεμογεννήτριες, μαγνήτες ακριβείας, drones και στρατιωτικά συστήματα.
Με την Κίνα να περιορίζει τις εξαγωγές σπανίων γαιών σε απάντηση στους νέους δασμούς Τραμπ, πολλές αμερικανικές βιομηχανίες, όπως η Ford, αναγκάστηκαν να σταματήσουν την παραγωγή λόγω έλλειψης κρίσιμων εξαρτημάτων. Το 90% της παγκόσμιας παραγωγής μαγνητών σπανίων γαιών ελέγχεται σήμερα από κινεζικές επιχειρήσεις.
Η εξάρτηση αυτή θεωρείται πλέον εθνικός κίνδυνος και οδηγεί σε προσπάθειες «επαναπατρισμού» των κρίσιμων εφοδιαστικών αλυσίδων. Η ανακύκλωση μπαίνει δυναμικά στο επίκεντρο, όχι μόνο ως λύση στο πρόβλημα της προσφοράς, αλλά και ως μέσο μείωσης του κόστους παραγωγής.
Επενδύσεις, startups και ο νέος χάρτης σπανίων γαιών
Μεταξύ των πιο δυναμικών παικτών:
- Η Glencore, ελβετική πολυεθνική, διατηρεί μονάδα ανακύκλωσης χαλκού και πολύτιμων μετάλλων στον Καναδά, ενώ έχει επενδύσει και στην ανακύκλωση μπαταριών EV.
- Η Cyclic Materials από τον Καναδά, ανακτά σπάνιες γαίες από κινητήρες EV, ανεμογεννήτριες και MRI και επενδύει 20 εκατ. δολάρια για νέα μονάδα στην Αριζόνα.
- Η Illumynt και άλλες νεοφυείς εταιρείες συνεργάζονται με τη Microsoft και την Western Digital για την ανάκτηση σπανίων γαιών από παλιά data centers.
- Η Aurubis, από τη Γερμανία, κατασκευάζει νέο εργοστάσιο 800 εκατ. δολαρίων στην Τζόρτζια των ΗΠΑ.
Παράλληλα, τα προγράμματα φορολογικών κινήτρων για ανακύκλωση και εσωτερική παραγωγή κρίσιμων υλικών, που εισήχθησαν επί κυβέρνησης Μπάιντεν, βρίσκονται υπό επαναδιαπραγμάτευση, προκαλώντας αβεβαιότητα στον κλάδο.
Ηλεκτρονικά, ανακυκλωμένα και στρατηγικά
Σύμφωνα με τις προβλέψεις της Wood Mackenzie, μέχρι το 2050 σχεδόν το 45% της παγκόσμιας ζήτησης σε χαλκό θα καλύπτεται από ανακυκλωμένα υλικά, έναντι 33% σήμερα. Αντίστοιχα, η ανακύκλωση σπανίων γαιών εξελίσσεται σε πυλώνα τεχνολογικής και γεωοικονομικής αυτονομίας.
Όπως σημειώνει ο Kunal Sinha της Glencore: «Πολλοί δεν έχουν συνειδητοποιήσει ακόμα πόσο τεράστια είναι αυτή η ευκαιρία. Η ανακύκλωση μπορεί να αλλάξει το παιχνίδι»
