Ένα μικρό θαύμα έχει συμβεί στον επιχειρηματικό χώρο της Ελλάδας στα χρόνια της κρίσης, αλλά και στα πρώτα χρόνια της εξόδου από τα μνημόνια. Οι πολύ μικρές ελληνικές επιχειρήσεις, δηλαδή όσες απασχολούν μέχρι και 9 άτομα, όχι μόνο εμφανίζουν τις καλύτερες επιδόσεις στην παραγωγικότητα στον εγχώριο επιχειρηματικό τομέα, αλλά έχουν και μια από τις καλύτερες επιδόσεις στην Ευρώπη.
Σύμφωνα με μελέτη που δημοσιεύθηκε στο περιοδικό του ΚΕΠΕ «Οικονομικές Εξελίξεις» (εδώ το πλήρες κείμενο), γενικά η παραγωγικότητα του ελληνικού επιχειρηματικού τομέα συρρικνώθηκε την περίοδο 2009 - 2023, εμφανίζοντας μια από τις χειρότερες επιδόσεις στην Ευρώπη. Πίσω από αυτή τη συρρίκνωση βρίσκεται η μείωση παραγωγικότητας των μικρών και μεσαίων επιχειρήσεων, ενώ οι μεγάλες κατάφεραν να μείνουν σε θετικό πρόσημο και οι πολύ μικρές ξεχώρισαν, εμφανίζοντας τις καλύτερες επιδόσεις, όπως προαναφέρθηκε.
Σημειώνεται ότι το σύνολο των επιχειρήσεων κάθε χώρας της ΕΕ διαχωρίζεται σε τέσσερις βασικές κατηγορίες, βάσει του αριθμού των απασχολουμένων. Επιχειρήσεις με προσωπικό έως εννέα άτομα ταξινομούνται ως «πολύ μικρές». Από 10 έως 49 άτομα κατηγοριοποιούνται ως «μικρές». Από 50 έως 249 άτομα θεωρούνται «μεσαίες», ενώ από 250 άτομα και άνω λογίζονται ως
«μεγάλες».
Όπως αναφέρεται στη μελέτη, οι χώρες με την υψηλότερη μέση ετήσια παραγωγικότητα των πολύ μικρών επιχειρήσεων είναι η Λιθουανία (3,8%), η Ελλάδα (3,6%), η Ιρλανδία (3,4%), η Πολωνία (3,4%) και η Ρουμανία (3,3%). Ειδικότερα για την Ελλάδα, όπως τονίζεται, το εν λόγω εύρημα αποκτά ιδιαίτερη σημασία καθώς αποτυπώνει μια σημαντική αντίρροπη τάση, ικανή να αντισταθμίσει επαρκώς τη συνολική εικόνα της μέσης παραγωγικότητας της οικονομίας των υπόλοιπων ομάδων. Σημειώνεται ότι σε πολύ μικρές επιχειρήσεις απασχολούνται σχεδόν οι μισοί εργαζόμενοι της χώρας, σύμφωνα με τον ΟΟΣΑ.
Λιθουανία (3,9%) και Ρουμανία (3,9%) κατατάσσονται στις υψηλότερες θέσεις μέσης παραγωγικότητας των μικρών επιχειρήσεων, μαζί με τις Βουλγαρία (3,9%) και Δανία (3,3%). Η Ελλάδα, από την άλλη πλευρά, εμφανίζεται τελευταία με σημαντικά αρνητικούς ρυθμούς μεταβολής (-4,3%).
Μέση ετήσια αύξηση παραγωγικότητας πολύ μικρών και μικρών επιχειρήσεων, 2009 - 2023
Στην κατηγορία των μεσαίων επιχειρήσεων, τις πρώτες θέσεις καταλαμβάνουν η Δανία (3,5%), η Λιθουανία (3,2%) και η Ρουμανία (3,1%). Έντεκα χώρες εμφανίζουν επιδόσεις θετικές, αλλά χαμηλότερες του 1,5%, ενώ η μέση παραγωγικότητα στις
Ελλάδα και Αυστρία υπολογίζεται αρνητική.
Τέλος, στην κατηγορία των μεγάλων επιχειρήσεων, η Ιρλανδία (7,6%), η Σλοβακία (4,8%), η Βουλγαρία (3,6%) και η Ρουμανία (2,9%) κατέχουν τις πρώτες θέσεις. Επτά χώρες καταγράφουν επιδόσεις που κυμαίνονται μεταξύ του 2% και 3%, τέσσερις μεταξύ 1% και
2% και έντεκα χώρες μεταξύ του 0% και 1%. Το τελευταίο στοιχείο αποτελεί ένδειξη του χαμηλού επιπέδου παραγωγικότητας της ΕΕ, καθώς ένα σημαντικό πλήθος χωρών καταγράφει ασθενείς επιδόσεις των μεγάλων επιχειρήσεων από τις οποίες αναμένεται η ανάπτυξη αυξουσών αποδόσεων κλίμακας.
Οι ελληνικές μεγάλες επιχειρήσεις κράτησαν μεν το «κεφάλι έξω από το νερό», καταγράφοντας μικρή αύξηση της παραγωγικότητας, όμως βρίσκονται στην τέταρτη θέση από το τέλος της ευρωπαϊκής κατάταξης, ξεπερνώντας μόνο την Ισπανία και την Πορτογαλία, όπου καταγράφεται συρρίκνωση παραγωγικότητας -η περίπτωση του Λουξεμβούργου είναι ειδική, καθώς η οικονομία στηρίζεται στις χρηματοπιστωτικές υπηρεσίες, οι οποίες εξαιρούνται από τους υπολογισμούς για την παραγωγικότητα.
Μέση ετήσια αύξηση παραγωγικότητας μεσαίων και μεγάλων επιχειρήσεων, 2009 - 2023
Στη μεγάλη εικόνα, η παραγωγικότητα των ελληνικών επιχειρήσεων, από την οποία εξαρτάται, μεταξύ άλλων, και το επίπεδο των αμοιβών της εργασίας, ήταν απογοητευτική την περίοδο 2009 - 2023, κάτι βεβαίως που δεν είναι άσχετο με την κατάρρευση της οικονομίας, που βρέθηκε στα πρόθυρα της χρεοκοπίας και έχασε το ένα τέταρτο του ΑΕΠ στη δεκαετία της μεγάλης κρίσης.
Ειδικότερα, όπως φαίνεται στο γράφημα, ο ελληνικός επιχειρηματικός τομέας είχε αρνητικό ποσοστό μέσης ετήσιας μεταβολής της παραγωγικότητας και ήταν ο μοναδικός, στην πραγματικότητα, που βρέθηκε σε αυτή τη θέση, καθώς το Λουξεμβούργο αποτελεί ειδική περίπτωση, όπως προαναφέρθηκε, ενώ και η Αυστρία παρουσιάζει ιδιαιτερότητες η Αυστρία -κρίσιμες προσαρμογές στον τομέα της εξόρυξης και, δευτερευόντως, ήπια πτώση των μεταποιητικών δραστηριοτήτων.
Η μέση παραγωγικότητα των επιχειρήσεων, 2009 - 2023
Όπως σημειώνεται στην ανάλυση, η πλέον σημαντική επίδοση αφορά την Ιρλανδία (5,2%), η οποία φημίζεται για το ύψος των επενδύσεων μεγάλων πολυεθνικών εταιρειών υψηλής τεχνολογίας και ειδικευμένης γνώσης. Ακολουθούν η Λιθουανία, η Βουλγαρία, η Λετονία και η Ρουμανία με ποσοστά κοντά στο 2,7%, ενώ η Δανία, η Τσεχία και η Πολωνία εμφανίζουν μέση ετήσια αύξηση κοντά στο 2%. Στη συνέχεια, πάνω από 1,5% ετήσια αύξηση παρουσιάζουν η Σλοβενία, η Ολλανδία, η Ουγγαρία και η Γερμανία, ενώ μια μεγάλη σειρά 11 χωρών εμφανίζουν θετικές, αλλά αρκετά χαμηλές επιδόσεις.
Πώς εξηγούνται οι επιδόσεις των πολύ μικρών επιχειρήσεων;
Στην ανάλυση του ΚΕΠΕ δεν ερμηνεύονται οι εξαιρετικές επιδόσεις που εμφάνισαν οι πολύ μικρές επιχειρήσεις, όμως όλα δείχνουν τρεις ήταν οι βασικοί παράγοντες που οδήγησαν στην επιτυχία τους, όσον αφορά την παραγωγικότητα:
- Οι περισσότερες πολύ μικρές επιχειρήσεις έχουν οικογενειακό χαρακτήρα στην Ελλάδα, κάτι που τους επέτρεψε να αντιμετωπίσουν με μεγαλύτερη ευελιξία τους κραδασμούς που προκάλεσε η οικονομική κρίση.
- Επιπλέον, στηρίζονται, κατά κανόνα, σε ίδια κεφάλαια και δεν είχαν μεγάλη έκθεση σε τραπεζικό δανεισμό στις εποχές της οικονομικής κατάρρευσης.
- Το σπουδαιότερο, ίσως, είναι ότι μεγάλος αριθμός πολύ μικρών επιχειρήσεων στην Ελλάδα δραστηριοποιούνται στον ευρύτερο τομέα του τουρισμού, ο οποίος παρουσίασε δυναμική ανάπτυξη ακόμη και στα χρόνια της κρίσης.
Μια πρόσθετη παράμετρος που πιθανόν να συνέβαλε στην επιτυχία των πολύ μικρών επιχειρήσεων, η οποία όμως δεν έχει ευρύτερες θετικές επιδράσεις στην οικονομία, είναι οι μεγαλύτερες δυνατότητες που είχαν να κρύβουν εισοδήματα από την εφορία, δημιουργώντας πρόσθετα αποθέματα στους ιδιοκτήτες τους, οι οποίοι εν μέρει τα ανακύκλωναν στη λειτουργία των επιχειρήσεών τους.
«Βαρίδι» οι μικρές και μεσαίες επιχειρήσεις
Πάντως, όπως έχει επισημάνει με έμφαση και ο ΟΟΣΑ στην τελευταία του έκθεση για την ελληνική οικονομία, το γεγονός ότι η ελληνική επιχειρηματικότητα στηρίζεται σε μεγάλο βαθμό σε μικρές και μεσαίες επιχειρήσεις περιορίζει τις δυνατότητές τους να επενδύουν και να καινοτομούν.
Το επίμονο χάσμα παραγωγικότητας της Ελλάδας συμβαδίζει με αδύναμες επενδύσεις, όπως τονίζει ο ΟΟΣΑ. Οι επιχειρηματικές επενδύσεις κατέρρευσαν με την οικονομική κρίση μετά το 2007. Ενώ οι επενδύσεις ως ποσοστό του ΑΕΠ άρχισαν να ανακάμπτουν τα τελευταία χρόνια, το επενδυτικό χάσμα με άλλες χώρες της ΕΕ εξακολουθεί να είναι μεγάλο.
Τα μεγάλα επενδυτικά κενά συνοδεύονται από αργή διάδοση της ψηφιακής τεχνολογίας, ιδίως μεταξύ των μικρότερων επιχειρήσεων. Περισσότερες από τις μισές ΜμΕ (μη συμπεριλαμβανομένων των επιχειρήσεων με λιγότερους από 10 υπαλλήλους) έχουν πολύ χαμηλή ψηφιακή ένταση, το μεγαλύτερο ποσοστό μεταξύ των χωρών της ΕΕ.
Οι μεγάλες επιχειρήσεις στην Ελλάδα έχουν σημαντικά καλύτερες επιδόσεις στη χρήση ψηφιακών τεχνολογιών. Όμως, το ποσοστό των επιχειρήσεων με τουλάχιστον 250 εργαζόμενους που υστερούν και έχουν πολύ χαμηλή ψηφιακή ένταση είναι 13% και εξακολουθεί να είναι το δεύτερο μεγαλύτερο μεταξύ των χωρών της ΕΕ.
