Η παγκόσμια οικονομία περνά από τα Στενά του Ορμούζ. Από εκεί διέρχεται περίπου το 20% του παγκόσμιου πετρελαίου και των θαλάσσιων φορτίων φυσικού αερίου. Πρόκειται για τον πιο σημαντικό ενεργειακό διάδρομο του πλανήτη και το Ιράν κρατά τα "κλειδιά". Όμως, δεν είναι εύκολο ούτε για την Τεχεράνη να υλοποιήσει την απειλή του ενεργειακού αποκλεισμού, αλλά ούτε και για τις ΗΠΑ να ρισκάρουν μία τέτοια αποσταθεροποίηση με άμεση εμπλοκή τους.
Την ώρα που ο Ντόναλντ Τραμπ σταθμίζει το ενδεχόμενο να συνταχθεί με το Ισραήλ στην επίθεση κατά του πυρηνικού προγράμματος του Ιράν, ένα από τα βασικά ερωτήματα είναι η αντίδραση της Τεχεράνης. Το Ιράν, κάθε φορά που βρίσκεται στο στόχαστρο στρατιωτικής ή διπλωματικής πίεσης, δεν διστάζει να προειδοποιεί ότι θα κλείσει τα Στενά. Το ίδιο κάνει και τώρα. Η προοπτική αυτή ήταν αρκετή για να οδηγήσει τις τιμές του Brent σε άνοδο άνω του 15%, αγγίζοντας τα 76 δολάρια ανά βαρέλι. Είναι φανερό ότι αυτό το στενό θαλάσσιο πέρασμα, αν και μικρό σε έκταση, έχει τη δύναμη να επηρεάσει ολόκληρη την παγκόσμια οικονομία.
Αν το Ιράν επιχειρούσε όντως να εμποδίσει τη διέλευση, οι επιπτώσεις θα ήταν κατακλυσμιαίες για τις αγορές ενέργειας – με το πετρέλαιο να ξεπερνά τα 100 δολάρια και την αβεβαιότητα να κυριαρχεί. Όμως η Τεχεράνη γνωρίζει καλά, ότι μια τέτοια κίνηση θα έθετε σε κίνδυνο και τις δικές της εξαγωγές πετρελαίου, καθώς και την εσωτερική της σταθερότητα.
Από την πλευρά των ΗΠΑ,, ο Τραμπ καλείται να σταθμίσει όχι μόνο τις στρατιωτικές συνέπειες μιας ενδεχόμενης εμπλοκής, αλλά και τον αντίκτυπο μιας πιθανής ιρανικής αντεπίθεσης μέσω των Στενών.
Τρία σενάρια για ιρανικό αποκλεισμό
Αν το Ιράν επιχειρούσε να μπλοκάρει τα Στενά του Ορμούζ, θα μπορούσε να το κάνει με τρεις βασικούς τρόπους:
- Τοποθέτηση ναρκών στη θαλάσσια ζώνη.
- Επιθέσεις με drones και πυραύλους σε δεξαμενόπλοια ή συνοδευτικά πολεμικά πλοία.
- Άμεσες ναυτικές επιχειρήσεις με τη χρήση υποβρυχίων, πολεμικών σκαφών ή ναυτικών drones.
Οι ΗΠΑ και οι σύμμαχοί τους έχουν προετοιμαστεί επί δεκαετίες για τέτοια σενάρια. Όπως επισημαίνει ο πρώην αναλυτής της CIA, Κένεθ Πόλακ, σε άρθρο του στο Foreign Affairs:
Το κλείσιμο των Στενών θα αποτελούσε τόσο σοβαρή απειλή για τις εξαγωγές πετρελαίου, που οι ΗΠΑ και άλλες δυτικές δυνάμεις –ίσως και η Κίνα– θα αντιδρούσαν σχεδόν βέβαια με χρήση στρατιωτικής ισχύος για να επαναφέρουν την ελεύθερη ναυσιπλοΐα
Το Ιράν θα μπορούσε να προκαλέσει σημαντική αναστάτωση για «αιματηρές εβδομάδες», σύμφωνα με τον Πόλακ, αλλά όχι να διατηρήσει για πολύ τον έλεγχο. Ο αμερικανικός στρατός μπορεί να εκκαθαρίσει ναρκοπέδια, να εντοπίσει εκτοξευτήρες πυραύλων και να εξουδετερώσει ναυτικές απειλές.
Ασύμμετρες τακτικές και γεωοικονομικός αντίκτυπος
Έχοντας επίγνωση του στρατιωτικού του μειονεκτήματος, το Ιράν πιθανόν θα προτιμήσει ασύμμετρες τακτικές, όπως επιθέσεις με drones και πυραύλους σε πετρελαιοφόρα, αμερικανικά πολεμικά πλοία ή κρίσιμες ενεργειακές υποδομές σε άλλες χώρες του Κόλπου.
Παρόμοιες ενέργειες έχουν ήδη αναλάβει οι φιλοϊρανοί Χούθι στην Υεμένη, πλήττοντας σποραδικά πλοία στην Ερυθρά Θάλασσα. Αν και με περιορισμένα αποτελέσματα, κατάφεραν να αποτρέψουν αρκετές ναυτιλιακές εταιρείες, αυξάνοντας το κόστος των εναλλακτικών διαδρομών. Στον Περσικό Κόλπο, ωστόσο, δεν υπάρχει εναλλακτική: οι αγωγοί δεν επαρκούν για να υποκαταστήσουν τη θαλάσσια μεταφορά πετρελαίου.
Η Capital Economics παρουσιάζει τέσσερα πιθανά σενάρια για την εξέλιξη της κρίσης Ισραήλ–Ιράν:
- Ένα ήπιο σενάριο, όπου η σύγκρουση αποκλιμακώνεται χωρίς μεγάλες επιπτώσεις στις αγορές.
- Δύο μεσαίας έντασης, όπου είτε το Ιράν επιτίθεται προληπτικά σε αμερικανικές δυνάμεις, είτε οι ΗΠΑ εμπλέκονται άμεσα χτυπώντας ιρανικές πυρηνικές εγκαταστάσεις.
- Ένα ακραίο σενάριο, όπου η κρίση παρατείνεται, οδηγώντας το Ιράν σε απελπισμένες κινήσεις, όπως η απόπειρα αποκλεισμού των Στενών.
Στα δύο τελευταία, οι τιμές του πετρελαίου θα μπορούσαν να εκτοξευθούν από τα σημερινά 75 δολάρια στα 130 ή και παραπάνω, προκαλώντας χρηματιστηριακές αναταράξεις και αυξάνοντας τον κίνδυνο παγκόσμιας ύφεσης.
Η ευρύτερη γεωπολιτική εξίσωση
Μια ραγδαία άνοδος των τιμών του πετρελαίου θα ενίσχυε οικονομικά και τη Ρωσία, αυξάνοντας και τη δυνατότητά της να χρηματοδοτεί τον πόλεμο στην Ουκρανία. Παράλληλα, μια ενεργειακή κρίση θα μπορούσε να αποδυναμώσει τις ΗΠΑ, υπονομεύοντας άλλες στρατηγικές προτεραιότητες του Τραμπ, όπως η επαναδιαπραγμάτευση εμπορικών συμφωνιών.
Το σενάριο της ανατροπής του ιρανικού καθεστώτος είναι επίσης στο τραπέζι, αλλά αποτελεί μαύρο κουτί: δεν υπάρχει σαφής εναλλακτική ηγεσία και κανείς δεν γνωρίζει αν θα αναδυθεί μια μετριοπαθής ή ακόμη πιο σκληροπυρηνική διοίκηση.
Σε κάθε περίπτωση, η Ουάσινγκτον και οι σύμμαχοί της αναμένεται να αποκαταστήσουν τελικά τη διέλευση από τα Στενά του Ορμούζ – το ερώτημα είναι με ποιο κόστος, και για ποιους. Η διαχείριση αυτής της εξίσωσης γεωστρατηγικών κινήσεων και ενεργειακών ισορροπιών βρίσκεται αυτή τη στιγμή στο επίκεντρο προβληματισμού σε πρωτεύουσες σε όλο τον κόσμο.
