Όλες οι παθογένειες της ελληνικής πραγματικότητας, που βρίσκονται πίσω από την αναπτυξιακή υστέρηση της χώρας, απειλούν να μετατρέψουν τον Τουρισμό Υγείας από ισχυρό μοχλό οικονομικής ανάπτυξης σε μία ακόμη χαμένη ευκαιρία.
Με τις γνωστές αβελτηρίες του δημόσιου τομέα, και τις κοντόφθαλμες, ιδιοτελείς τακτικές παραγόντων του ιδιωτικού τομέα, πολύτιμος χρόνος έχει ήδη χαθεί.
Η Ελλάδα παραμένει μια ασήμαντη κουκκίδα στον παγκόσμιο χάρτη του κλάδου, την ώρα που άλλες χώρες, με πρώτη τη γειτονική Τουρκία, σπεύδουν να αξιοποιήσουν τις ευκαιρίες του διεθνούς περιβάλλοντος και να αντλήσουν πολύτιμα οικονομικά οφέλη.
Του ΓΡΗΓΟΡΗ ΣΑΜΠΑΝΗ*
Το παράδειγμα της Τουρκίας είναι αξιοσημείωτο για να έχουμε ένα μέτρο σύγκρισης της εγχώριας μίζερης πραγματικότητας με τα αποτελέσματα που μπορούν να επιτευχθούν μέσα από σοβαρές προσπάθειες στον ιατρικό τουρισμό. Στην Τουρκία, εδώ και σχεδόν 15 χρόνια κράτος και ιδιώτες εργάζονται συστηματικά, με σχέδιο και σαφείς στόχους, για να τοποθετηθεί η χώρα ανάμεσα στις ισχυρές δυνάμεις του Τουρισμού Υγείας διεθνώς. Και το έχουν καταφέρει:
- Το 2017 η Τουρκία προσέλκυσε 765.000 ασθενείς από 144 χώρες και βρίσκεται ήδη μέσα στην πρώτη πεντάδα των χωρών με τα μεγαλύτερα έσοδα (η Ελλάδα δεν βρίσκεται καν στη λίστα των 40 πρώτων χωρών).
- Μέσα στην πενταετία 2013 – 2017 τα συνολικά έσοδα της Τουρκίας εκτιμάται ότι ανήλθαν σε 4,4 δισ. δολ. Τώρα έχει τεθεί στόχος να πενταπλασιαστούν ως το 2023.
Το σημαντικότερο, ίσως, είναι ότι η Τουρκία έχει καθιερώσει ένα θεσμικό και ρυθμιστικό πλαίσιο, που ενισχύει σημαντικά την αξιοπιστία των παρεχόμενων υπηρεσιών ιατρικού τουρισμού. Ήδη από το 2011, 43 μεγάλα νοσοκομεία έχουν περιληφθεί σε λίστα πιστοποιημένων παρόχων, σε μια προσπάθεια να τεθούν ενιαίοι κανόνες και σοβαρά ποιοτικά πρότυπα στην παροχή υπηρεσιών, ώστε να ενισχυθεί η διεθνής εμπιστοσύνη στον τομέα Τουρισμού Υγείας της Τουρκίας.
Θεσμικό κενό και αδράνεια
Όσο οι Τούρκοι κάνουν θαύματα, η Ελλάδα βυθίζεται σε τέλμα, με την Πολιτεία να αδυνατεί επί σειρά ετών να διαμορφώσει ένα συνεκτικό πλαίσιο κανόνων και ρυθμίσεων, που θα κατοχυρώσουν την ποιότητα των παρεχόμενων υπηρεσιών. Με την ΚΥΑ 27217 του 2013 έγινε μια πρώτη προσπάθεια θεσμικής παρέμβασης, που όμως έμεινε ανεφάρμοστη.
Μόλις πρόσφατα, το 2018, ψηφίσθηκε νομοθετική ρύθμιση, ο νόμος 4582/2018, με την οποία δόθηκαν (επιτέλους!) σαφείς ορισμοί, με βάση τα διεθνώς αποδεκτά πρότυπα, του Τουρισμού Υγείας και των επιμέρους κατηγοριών του: ιατρικός τουρισμός, ιατρικός – θερμαλιστικός τουρισμός, τουρισμός ευεξίας.
Με βάση αυτούς τους ορισμούς, ο νόμος προβλέπει με σαφήνεια πώς θα συσταθεί στον Εθνικό Οργανισμό Παροχής Υπηρεσιών Υγείας (ΕΟΠΥΥ) το Ηλεκτρονικό Μητρώο Τουρισμού Υγείας. Πρόκειται για μια σημαντική θεσμική μεταρρύθμιση, που θα επιτρέψει την ενιαία καταγραφή σε βάση δεδομένων όλων των παρόχων υπηρεσιών Τουρισμού Υγείας, συμβεβλημένων με τον ΕΟΠΥΥ και μη.
Σ’ αυτό το μητρώο θα καταχωρηθούν ασφαλιστικοί πάροχοι υγείας, εργαστήρια φυσικοθεραπείας, ιδιωτικές κλινικές, δημόσια νοσοκομεία, κέντρα αποκατάστασης και αποθεραπείας, κέντρα χρόνιας αιμοκάθαρσης, μονάδες ιατρικώς υποβοηθούμενης αναπαραγωγής, ιατρεία, πολυϊατρεία, οδοντιατρεία, μονάδες βαριατρικής χειρουργικής και εταιρείες διαγνωστικών εργαστηρίων.
Η νομοθετική ρύθμιση για την κατάρτιση του μητρώου ήλθε ύστερα από τρία χρόνια απραξίας της πολιτικής ηγεσίας του υπουργείου Υγείας, παρά το γεγονός ότι ο ΕΟΠΥΥ εργαζόταν συστηματικά σε αυτή την κατεύθυνση. Σε κάθε περίπτωση, η ρύθμιση διευρύνει σημαντικά το πεδίο αρμοδιοτήτων του ΕΟΠΥΥ για το σκοπό της αναβάθμισης του επιπέδου των παρεχόμενων στην Ελλάδα υπηρεσιών Τουρισμού Υγείας.
Για πρώτη φορά, όλοι οι εμπλεκόμενοι από το δημόσιο και ιδιωτικό τομέα θα ενταχθούν σε μια ενιαία πληροφοριακή βάση, ώστε να διευκολυνθεί, αφενός, η πρόσβαση των ενδιαφερόμενων επισκεπτών και να διευκολυνθούν οι συναλλαγές. Αφετέρου, να διασφαλισθεί, στο μέτρο του δυνατού, ότι δεν παρέχονται υπηρεσίες από ακατάλληλους παρόχους.
Ο ρόλος του ΕΟΠΥΥ
Η νομοθετική ρύθμιση αναγνωρίζει το στρατηγικό ρόλο του ΕΟΠΥΥ στον Τουρισμό Υγείας, καθώς ο Οργανισμός έχει όλες τις προϋποθέσεις για να δημιουργήσει το μητρώο παρόχων, ενώ έχει ενταχθεί στην ενιαία αρχιτεκτονική της Ευρώπης για την παροχή υπηρεσιών υγείας και, από τη θέση του αυτή, μπορεί να συμβάλλει καθοριστικά στην ανάπτυξη του Τουρισμού Υγείας.
Από τις αρχές της τρέχουσας δεκαετίας, το 2011, τέθηκε σε ισχύ η κοινοτική Οδηγία 2011/24 για τα δικαιώματα των ασθενών στη διασυνοριακή υγειονομική περίθαλψη, η οποία, σε συνδυασμό με την Ευρωπαϊκή Κάρτα Ασφάλισης Ασθένειας για έκτακτες και όχι μόνο περιπτώσεις νοσηλείας δίνουν τη δυνατότητα περαιτέρω ανάπτυξης του ιατρικού τουρισμού.
Πρόκειται για μια θεσμική μεταρρύθμιση στρατηγικής σημασίας, η οποία έχει ενσωματωθεί στην εθνική μας νομοθεσία με το ν. 4213/2013. Η Οδηγία 2011/24 δημιουργεί ένα πλαίσιο κοινών κανόνων, βάσει των οποίων κάθε πολίτης του ευρωπαϊκού χώρου μπορεί να ταξιδέψει σε άλλη χώρα της Ένωσης για να λάβει ιατρική περίθαλψη.
Το σπουδαιότερο πρώτο βήμα για τη θεσμική και ρυθμιστική θωράκιση του Τουρισμού Υγείας είναι, αναμφίβολα, η δημιουργία του Ηλεκτρονικού Μητρώου Τουρισμού Υγείας από τον ΕΟΠΥΥ. Όμως, από την ψήφιση του ν. 4582/2018, ως και τη λήξη της θητείας της απελθούσας κυβέρνησης του ΣΥΡΙΖΑ η πρόοδος ήταν μηδενική, όσον αφορά την ολοκλήρωση των διαδικασιών εφαρμογής του νόμου, κυρίως δηλαδή την έγκριση των δύο απαραίτητων κοινών υπουργικών αποφάσεων.
Ευθύνη για την καθυστέρηση αυτή βαρύνει και τη διοίκηση του ΕΟΠΥΥ. Έτσι, ένα κρίσιμο θέμα που επιχειρείται να λυθεί εδώ και τουλάχιστον πέντε χρόνια από την Πολιτεία, για το οποίο η Βουλή έχει ήδη νομοθετήσει, παραμένει και σήμερα βυθισμένο σε τέλμα.
Οι ευθύνες
Είναι αυτή η αποτυχία αποτέλεσμα της ανεπάρκειας κρατικών μηχανισμών και πολιτικών προϊσταμένων; Αν θέλουμε να είμαστε απόλυτα ειλικρινείς, η απάντηση σε αυτό το ερώτημα είναι αρνητική. Η αποτυχία δεν είναι αποτέλεσμα ανεπάρκειας, αλλά ενός από τα συνηθισμένα «βραχυκυκλώματα», που προκαλούνται κάθε φορά που οι πολιτικοί μας και τα συμφέροντα του ιδιωτικού τομέα διεκδικούν, με τους δικούς τους τρόπους, τον πρώτο ρόλο στην εποπτεία ενός υποσχόμενου τομέα της οικονομικής και επιχειρηματικής ζωής.\
Ο ΕΟΠΥΥ είναι φύσει και θέσει ο δημόσιος φορέας που μπορεί να υλοποιήσει και να διαχειρισθεί το μητρώο των παρόχων και έχει ήδη κάνει σημαντική προεργασία σε αυτή την κατεύθυνση. Όχι μόνο αυτό, αλλά έχει προετοιμάσει και τη δημιουργία ειδικού portal στο διαδίκτυο, το οποίο προορίζεται να αποτελέσει μια πύλη εισόδου στον ελληνικό τουρισμό υγείας και να δημιουργήσει μια βάση συνεργασίας των παρόχων της Ελλάδας με τα ασφαλιστικά ταμεία των υπολοίπων χωρών της Ευρωπαϊκής Ένωσης.
Γιατί, λοιπόν, δεν έχει επιτραπεί στον ΕΟΠΥΥ να ασκήσει το ρόλο του, ώστε σε πολύ σύντομο χρόνο να δημιουργηθούν το μητρώο και το portal, ώστε να προχωρήσει οργανωμένα και συγκροτημένα η προσπάθεια ανάπτυξης του ιδιωτικού τομέα στον ιατρικό τουρισμό;
Η απάντηση είναι ότι η απελθούσα πολιτική ηγεσία του υπουργείου Υγείας, που γενικότερα διαχειρίστηκε με άκρως συγκεντρωτικό τρόπο την πολιτική στην υγεία, έχασε πολύτιμο χρόνο προσπαθώντας να συγκεντρώσει τις αρμοδιότητες και για τον τομέα του Τουρισμού Υγείας στο κτίριο της οδού Αριστοτέλους.
Είναι χαρακτηριστικό ότι οι πολύπλευρες πρωτοβουλίες που είχε αναλάβει ειδική Ομάδα Εργασίας από μέλη του δ.σ. του ΕΟΠΥΥ, ήδη από το 2016, ουσιαστικά «πάγωσαν» από τον Σεπτέμβριο του 2018, όταν ο Οργανισμός ενημερώθηκε ότι στο εξής θα έπρεπε να ενεργεί μόνον κατόπιν έγκρισης του γ.γ. του υπουργείου.
Επιπλέον, τον Φεβρουάριο του 2019, αμέσως μετά την ψήφιση του νόμου 4582/2018, αντί να δοθεί προτεραιότητα στη δημιουργία του μητρώου από τον ΕΟΠΥΥ, το υπουργείο Υγείας αφιέρωσε τις προσπάθειές του στη δημιουργία ειδικού τμήματος για τον Τουρισμό Υγείας, που μέχρι σήμερα δεν έχει παραγάγει έργο, ούτε και έχει έλθει σε επαφή με τον ΕΟΠΥΥ.
Δηλαδή, οι γραφειοκράτες του υπουργείου, που δεν είχαν δώσει σημασία στον Τουρισμό Υγείας, το μόνο που κάνουν είναι να δημιουργούν νέα στρώματα γραφειοκρατίας και να κωλυσιεργούν.
Πέραν των «βραχυκυκλωμάτων» που δημιούργησε στη χάραξη πολιτικής η γραφειοκρατική, συγκεντρωτική αντίληψη του υπουργείου Υγείας, έγινε και μια άλλη προσπάθεια, καλοπροαίρετη αναμφίβολα, από τον αντιπρόεδρο της κυβέρνησης, Γιάννη Δραγασάκη, στα τέλη του 2018, με την πρόσκληση σε διάλογο εμπλεκόμενων φορέων και οργανισμών.
Μία από τις προτάσεις της αντιπροεδρίας ήταν η δημιουργία Εθνικής Επιτροπής για τον Ιατρικό Τουρισμό με συμμετοχή εκπροσώπων υπουργείων, φορέων και ενώσεων παρόχων. Η πρωτοβουλία αυτή έπεσε σε τέλμα και δεν ενεργοποιήθηκε ποτέ.
Αυτές οι καθυστερήσεις, σίγουρα δεν ωφελούν την ανάπτυξη του Τουρισμού Υγείας. Ίσως, όμως, να διευκολύνουν τις επιδιώξεις ιδιωτικών φορέων και παραγόντων, οι οποίοι κατά διαστήματα οργανώνουν διάφορα event με βασικό αντικείμενο την… αυτοπροβολή των διοργανωτών, χωρίς να εισφέρουν προτάσεις που μπορούν να προάγουν την ανάπτυξή του Τουρισμού Υγείας.
Ενδεχομένως ο απώτερος σκοπός τους είναι να παραγκωνίσουν τον ΕΟΠΥΥ, παρά το γεγονός ότι ο Οργανισμός είναι το βασικό σημείο αναφοράς για την Υγεία σε 32 κράτη του ευρωπαϊκού χώρου.
Ο μόνος φορέας που προσφέρει πραγματικό έργο για την προώθηση του Τουρισμού Υγείας και, ειδικότερα, του ιαματικού τουρισμού είναι ο Σύνδεσμος των Δήμων Ιαματικών Πηγών Ελλάδος. Με συστηματική εργασία, ο Σύνδεσμος συμβάλλει, μεταξύ άλλων, στην πρόοδο της μεγάλης προσπάθειας που άρχισε το 2006, με το νόμο 3498, για την αναγνώριση των Ιαματικών Φυσικών Πόρων της πατρίδας μας.
Οι προκλήσεις για τη νέα ηγεσία
Η νέα πολιτική ηγεσία του υπουργείου Υγείας έχει την ευθύνη να ξεμπερδέψει άμεσα το κουβάρι του ιατρικού τουρισμού και να λάβει τις μεγάλες αποφάσεις που θα επιτρέψουν τη γρήγορη ανάπτυξή του, με τρόπο που θα κατοχυρώνει την ποιότητα των παρεχόμενων υπηρεσιών.
Σοβαρές προτάσεις έχουν γίνει αρκετές. Προσωπικά, έχοντας παρακολουθήσει στενά τις εξελίξεις στον Τουρισμό Υγείας επί σειρά ετών, έχω προτείνει τρεις πρωτοβουλίες που θα πρέπει να αναληφθούν κατά προτεραιότητα:
- Να δημιουργηθεί θέση ειδικού γραμματέα για τον Τουρισμό Υγείας, ο οποίος θα αναλάβει να συντονίσει όλους τους εμπλεκόμενους και να υποστηρίξει την προσπάθεια ολοκλήρωσης του θεσμικού/νομικού πλαισίου.
- Να συσταθεί Εθνικό Συμβούλιο Προώθησης του Τουρισμού Υγείας, στο οποίο θα εκπροσωπηθούν οι ιδιωτικοί φορείς, ο ΕΟΠΥΥ και τα συναρμόδια υπουργεία Υγείας και Τουρισμού.
- Να καταρτιστεί εξειδικευμένο πρόγραμμα ενίσχυσης δράσεων στο πλαίσιο του ΕΣΠΑ, το οποίο θα επικεντρωθεί στην ενίσχυση της εξωστρέφειας, στις δράσεις marketing, στην πιστοποίηση ποιότητας και συστημάτων Πληροφορικής της Υγείας (όχι σε πάγια).
Ας είμαστε σαφείς: όλοι οι παράγοντες του ιδιωτικού τομέα της υγείας μπορούν και πρέπει να έχουν θέση σε ένα κεντρικό συντονιστικό όργανο για τη χάραξη στρατηγικής στον ιατρικό τουρισμό και την καθιέρωση καλύτερων όρων συνεργασίας δημόσιου και ιδιωτικού τομέα.
Όμως, όσο και αν το επιδιώκουν ορισμένοι, ο ΕΟΠΥΥ έχει φύσει και θέσει τον πρώτο λόγο, τόσο για τη γρήγορη και αποτελεσματική δημιουργία του μητρώου παρόχων, όσο και για τη συνεργασία με το δίκτυο των αντίστοιχων ευρωπαϊκών οργανισμών παροχής υπηρεσιών υγείας.
Σε αυτούς τους ρόλους, ο ΕΟΠΥΥ δεν μπορεί και δεν πρέπει να υποκατασταθεί από ιδιωτικούς θεσμούς και φορείς, αν θέλουμε η Ελλάδα να βρει γρήγορα τη θέση που της αξίζει στη διεθνή αγορά του ιατρικού τουρισμού.
*Οικονομολόγος, μέλος δ.σ. ΕΟΠΥΥ
