Στη μια το μεσημέρι έχει προγραμματιστεί η έναρξη της πρώτης ανάγνωσης του σχεδίου νόμου «Ισότητα στον πολιτικό γάμο, τροποποίηση του Αστικού Κώδικα και άλλες διατάξεις». Οι τιθέμενες διατάξεις θα συζητηθούν ενώπιον τριών επιτροπών: της Διαρκούς επιτροπής Δημόσιας Διοίκησης, Δημόσιας Τάξης και Δικαιοσύνης, της Διαρκούς Επιτροπής Κοινωνικών Υποθέσεων και της Ειδικής Μόνιμης Επιτροπής Ισότητας, Νεολαίας και Δικαιωμάτων του Ανθρώπου.
Στόχος της κυβέρνησης είναι το νομοσχέδιο να ψηφιστεί στην Ολομέλεια στις 15 Φεβρουαρίου. Στην περίπτωση που υποβληθεί στην Ολομέλεια αίτημα ονομαστικής ψηφοφορίας, όπου καταγράφεται η ατομική ψήφος, πρέπει το νομοσχέδιο να εξασφαλίσει την πλειοψηφία των παρόντων, αλλά να μην είναι πλειοψηφία μικρότερη των 75 ψήφων. Η κοινοβουλευτική συζήτηση που αρχίζει σήμερα, θα αποτελέσει ένα σημαντικό ιστορικό στοιχείο που θα διευκολύνει και την ερμηνεία του νόμου, στο μέλλον. Το εύρος της πλειοψηφίας που θα εξασφαλίσει εν τέλει το νομοσχέδιο, θα αφήσει το δικό του πολιτικό αποτύπωμα. Επισπεύδων υπουργός είναι ο Άκης Σκέρτσος. Το βάρος της εισήγησης της συμπολίτευσης θα σηκώσει η γραμματέας της Πολιτικής Επιτροπής της Νέας Δημοκρατίας Μαρία Συρεγγέλα. Και τα δύο αυτά στοιχεία φέρουν ιδιαίτερο συμβολισμό, για τη σημασία που αποδίδει η κυβέρνηση στην ισότητα στο γάμο.Οι ηγεσίες του ΣΥΡΙΖΑ, του ΠΑΣΟΚ, της Νέας Αριστεράς και της Πλεύσης Ελευθερίας προσέρχονται στη συζήτηση με θετική προαίρεση. Στο δημόσιο διάλογο ωστόσο αρκετοί βουλευτές, κατά κύριο λόγο από τη Νέα Δημοκρατία, έχουν διαφοροποιηθεί και είτε θα καταψηφίσουν είτε θα απέχουν από την ψηφοφορία.
Ο ΣΥΡΙΖΑ έχει καταθέσει την δική του πρόταση νόμου, η οποία δεν αποκλείει το δικαίωμα των ομόφυλων ζευγαριών να αποκτήσουν παιδί μέσω παρένθετης μητέρας. Κατά συνέπεια ο ΣΥΡΙΖΑ θεωρεί την δική του πρόταση πληρέστερη από το σχέδιο νόμου της κυβέρνησης και είναι ένα ερώτημα αν η ψήφος του θα είναι «ναι» σε όλα (και επί της αρχής και στα άρθρα).
Το προτεινόμενο σχέδιο νόμου, που η συζήτησή του αρχίζει σήμερα, θεσμοθετεί στην ελληνική έννομη τάξη τον γάμο μεταξύ δύο προσώπων ανεξάρτητα από το φύλο τους, προκειμένου να επιτευχθούν η ισότητα στον γάμο και η νομική προστασία οικογενειών. Η θεσμοθέτηση της ισότητας στον γάμο δημιουργεί και ισότητα στα δικαιώματα παιδιών ομόφυλων ζευγαριών που ήδη υπάρχουν.
Η κυβέρνηση έχει δηλώσει ότι «η προβλεπόμενη επέκταση του δικαιώματος σύναψης γάμου αποτελεί ένα αποφασιστικό βήμα προς την κατεύθυνση της εμπέδωσης της ισότητας και της άρσης του κοινωνικού αποκλεισμού και των διακρίσεων σε βάρος των ομόφυλων ζευγαριών και εντάσσεται στo ευρύτερο πλαίσιο της δημιουργίας μιας κοινωνίας χωρίς διακρίσεις. Έτσι η χώρα μας προστίθεται στον μακρύ κατάλογο των χωρών που αναγνωρίζουν την ισότητα στον γάμο, από μακρού χρόνου, όπως η Ολλανδία, το Βέλγιο, ο Καναδάς, η Σουηδία, η Νορβηγία, η Πορτογαλία, η Αργεντινή, η Δανία, η Γαλλία, η Βραζιλία, το Ηνωμένο Βασίλειο, ή πιο πρόσφατα, όπως η Φινλανδία, το Λουξεμβούργο, η Ιρλανδία, η Εσθονία, η Γερμανία, η Μάλτα, η Αυστραλία, η Ελβετία και οι ΗΠΑ (συνολικά 36 χώρες στον κόσμο)».
Το σχέδιο νόμου, η σύνταξη του οποίου βασίστηκε και στη νομοθετική πρακτική που ακολουθήθηκε σε πολλές άλλες ευρωπαϊκές χώρες που έχουν ήδη καθιερώσει την ισότητα στον γάμο (Γαλλία, Γερμανία κ.ά), στοχεύει με ελάχιστες παρεμβάσεις στον Αστικό Κώδικα και τη λοιπή νομοθεσία να κατοχυρώσει τη δυνατότητα των ομόφυλων ζευγαριών να συνάπτουν γάμο, συμπεριλαμβάνοντας όλες τις απαραίτητες σχετικές μεταβατικές διατάξεις που συνδέονται με αυτόν, καθώς και ρυθμίσεις σχέσεων συγγένειας με στοιχεία αλλοδαπότητας. Επίσης γίνονται οι αναγκαίες παρεμβάσεις για ίση πρόσβαση των ομόφυλων ζευγαριών σε δικαιώματα της εργατικής νομοθεσίας. Το νομοσχέδιο ενισχύει επίσης την προστασία από διακρίσεις, επεκτείνοντας την αρχή της ίσης μεταχείρισης και στους τομείς της κοινωνικής προστασίας, της εκπαίδευσης και της πρόσβασης στην παροχή υπηρεσιών.
Με τις τιθέμενες διατάξεις, για πρώτη φορά στην Ελλάδα, προβλέπεται η δυνατότητα να συνάπτουν γάμο άτομα του ιδίου ή διαφορετικού φύλου. Η κεντρική μεταρρύθμιση του νομοσχεδίου για την ισότητα στον γάμο είναι η τροποποίηση του άρθρου 1350 του Αστικού Κώδικα, με την ρητή πια πρόβλεψη ότι οι μελλόνυμφοι μπορεί να είναι και του ιδίου φύλου. «Το Σχέδιο Νόμου δεν επεμβαίνει στις διατάξεις των άρθρων 1542 επ. Αστικού Κώδικα για την υιοθεσία, η εφαρμογή των οποίων αποτελεί αυτόθροη και αυτονόητη συνέπεια της επέκτασης του γάμου και στα ομόφυλα ζευγάρια», όπως αναφέρεται στην εισηγητική έκθεση. Με άλλα λόγια, μετά την ψήφιση του νόμου, και τη δυνατότητα να τελέσουν πολιτικό γάμο ομόφυλα ζευγάρια, θα μπορεί ο ένας να υιοθετήσει το παιδί του άλλου ή να υιοθετήσουν, από κοινού, ένα παιδί.
Περιλαμβάνονται όμως στο νομοσχέδιο διατάξεις για την αναγνώριση των γάμων και των οικογενειών που έχουν δημιουργηθεί στο εξωτερικό. Άλλωστε και το Δικαστήριο Δικαιωμάτων του Ανθρώπου έχει πει ότι κριτήριο για την υιοθεσία δεν μπορεί να είναι ο σεξουαλικός προσανατολισμός του υποψήφιου θετού γονέα. Στην Ελλάδα σήμερα το Σύμφωνο Συμβίωσης δεν επιτρέπει την υιοθεσία. Το Σύμφωνο Συμβίωσης επιτρέπει μόνο την αναδοχή.
Η μεταρρύθμιση για την ισότητα στο γάμο δεν θα έπρεπε να αιφνιδιάσει κανέναν. Το 2020-2021, μετά από πρωτοβουλία του πρωθυπουργού, συστήθηκε η Επιτροπή για την εθνική στρατηγική για την ισότητα των ατόμων ΛΟΑΤΚΙ+, και υπό την προεδρία του Αλέξανδρου Σισιλιάνου, πρώην προέδρου του Ευρωπαϊκού Δικαστηρίου Δικαιωμάτων του Ανθρώπου (ΕΔΔΑ), συμπεριέλαβε στην έκθεσή της το κεφάλαιο για τα ζητήματα οικογενειακού δικαίου όπου ανέφερε ότι «καμία στρατηγική για την ισότητα ΛΟΑΤΚΙ+ δεν θα μπορούσε να μην θέτει το ζήτημα της ισότητας στον πολιτικό γάμο».
Με την προαναγγελία κιόλας της κατάθεσης του νομοσχεδίου αναπτύχθηκε μια «πολεμική» σε σχέση με την παρένθετη μητρότητα και την υποβοηθούμενη αναπαραγωγή. Όμως αυτό δεν είναι θέμα που έχει να κάνει με το νομοσχέδιο για τον γάμο των ομοφύλων. Το νομοσχέδιο δεν αλλάζει τίποτε, σε σχέση με την υποβοηθούμενη αναπαραγωγή.
Η θεσμοθέτηση της ισότητας στον γάμο δημιουργεί και ισότητα στα δικαιώματα παιδιών ομόφυλων ζευγαριών που ήδη ζουν και ανατρέφονται από ομόφυλους γονείς. Το νομοσχέδιο δίνει τη δυνατότητα επίλυσης προβλημάτων που δημιουργούνται από τη μη αναγνώριση της συγγένειας των παιδιών αυτών με τον ένα γονέα τους, η οποία έχει ως συνέπεια να αποστερούνται μια σειρά δικαιωμάτων (γονική μέριμνα, διατροφή, κληρονομικό δικαίωμα) και να προσβάλλεται το δικαίωμά τους στην οικογενειακή ζωή. Στο νομοσχέδιο δεν υπάρχει «γονέας 1» και «γονέας 2». Οι μητέρες θα συνεχίζουν να λέγονται μητέρες και οι πατέρες θα λέγονται πατέρες.
Οι σχετικές ρυθμίσεις αποσκοπούν στην τήρηση των υποχρεώσεων της χώρας μας που απορρέουν από το πρωτογενές, κυρίως τον Χάρτη Θεμελιωδών Δικαιωμάτων της Ευρωπαϊκής Ένωσης, και δευτερογενές ενωσιακό δίκαιο, όπως αυτό έχει ερμηνευτεί από το Δικαστήριο της Ευρωπαϊκής Ένωσης, και από την Ευρωπαϊκή Σύμβαση Δικαιωμάτων του Ανθρώπου (ΕΣΔΑ) και τη νομολογία του Ευρωπαϊκού Δικαστηρίου Ανθρωπίνων Δικαιωμάτων του Στρασβούργου.
Η επιτροπή που είχε επωμιστεί το βάρος της προπαρασκευής του σχεδίου νόμου, για την ισότητα στον γάμο, είχε επεξεργαστεί και διατάξεις για τη δυνατότητα των παντρεμένων ομόφυλων ζευγαριών να αποκτούν παιδιά, όχι μόνο με υιοθεσία, αλλά και με ιατρικώς υποβοηθούμενη αναπαραγωγή. Έτσι πρότεινε επεμβάσεις στο δίκαιο της ιατρικώς υποβοηθούμενης αναπαραγωγής, με τις οποίες θα επεκτείνονταν όσα ισχύουν για τα ετερόφυλα ζευγάρια και στα ομόφυλα ζεύγη. Η κυβέρνηση όμως αποφάσισε να αφαιρεθούν οι διατάξεις που αφορούσαν την υποβοηθούμενη αναπαραγωγή, από το σχέδιο νόμου.
Η απαγόρευση, σήμερα, του πολιτικού γάμου για τα ομόφυλα ζευγάρια, είναι μια απαγόρευση σύναψης μιας σύμβασης του αστικού δικαίου εξαιτίας του φύλου. Υπό την έννοια αυτή συνιστά διάκριση λόγω φύλου, αναφέρουν οι υποστηρικτές του σχεδίου νόμου. Ο πρωθυπουργός Κυριάκος Μητσοτάκης, στην τηλεοπτική συνέντευξη που έδωσε πρόσφατα, συνέδεσε τη σημερινή μεταρρύθμιση με εκείνη του 1983, η οποία συνιστούσε το πρώτο μεγάλο βήμα ισότητας των φύλων, δηλαδή της εξίσωσης άνδρα και γυναίκας. Τώρα ακολουθεί το δεύτερο βήμα δηλαδή η απαγόρευση δυσμενών διακρίσεων λόγω φύλου, στον γάμο, με την δυνατότητα αυτός να συνάπτεται και από άτομα του ιδίου φύλου.
Το νομοσχέδιο για την ισότητα στον γάμο, έρχεται 41 χρόνια μετά τη μεταρρύθμιση του 1983, όταν έγινε αναμόρφωση, εκ βάθρων, του οικογενειακού δικαίου, την οποία έφερε η κυβέρνηση του ΠΑΣΟΚ και είχε κεντρικούς άξονες την ισονομία ανδρών και γυναικών στο γάμο, την φιλελευθεροποίηση του διαζυγίου, την προστασία του παιδιού. Είχαν προηγηθεί το 1982 η καθιέρωση του πολιτικού γάμου και η αποποινικοποίηση της μοιχείας. Και εκείνες οι μεταρρυθμίσεις είχαν προκαλέσει σφοδρές αντιδράσεις. Σήμερα, το οικογενειακό δίκαιο εισέρχεται σε νέα φάση και εξελίσσεται αφού προηγουμένως το 2002, εισήχθη το νομοθετικό πλαίσιο για την παρένθετη κυοφορία, το 2008 εισήχθη το Σύμφωνο Συμβίωσης για τα ετερόφυλα ζευγάρια και το 2015 καθιερώθηκε το Σύμφωνο Συμβίωσης και για τα ομόφυλα ζευγάρια.
Σε λίγες ημέρες οι ρυθμίσεις για την ισότητα στον γάμο θα ψηφιστούν από την Ολομέλεια. Η Εκκλησία της Ελλάδος έχει διατυπώσει την κάθετη αντίθεσή της. Η κυβέρνηση έχει όμως καταστήσει σαφές ότι σέβεται μεν την άποψη της Εκκλησίας, αλλά η έννομη τάξη έχει τις δικές της προτεραιότητες.
Εθνική Στρατηγική για την Ισότητα των ΛΟΑΤΚΙ+
Πως όμως φτάσαμε ως τη σημερινή μεταρρύθμιση; Στις 17 Μαρτίου του 2021 με απόφαση του πρωθυπουργού κ. Κυριάκου Μητσοτάκη συστήθηκε επιτροπή με σκοπό τη σύνταξη της Εθνικής Στρατηγικής για την Ισότητα των ΛΟΑΤΚΙ+. Πρόεδρος της Επιτροπής ορίστηκε ο καθηγητής Νομικής Σχολής ΕΚΠΑ και πρώην πρόεδρος του Ευρωπαϊκού Δικαστηρίου Δικαιωμάτων του Ανθρώπου (ΕΔΔΑ), κ. Λίνος-Αλέξανδρος Σισιλιάνος. Η επιτροπή αυτή μελέτησε τόσο την Στρατηγική για την Ισότητα ΛΟΑΤΚΙ της Ε.Ε. καθώς και την εμπειρία άλλων χωρών στο πεδίο αυτό. Ζήτησε και έλαβε υπόψη της υπομνήματα που κατέθεσαν ενδιαφερόμενοι της κοινωνίας των πολιτών και ιδιαίτερα ΛΟΑΤΚΙ+ οργανώσεις. Διοργάνωσε επίσης ακροάσεις σειράς φορέων και θεσμών. Απευθύνθηκε στο Συμβούλιο της Ευρώπης (COE-SOGI), την Ευρωπαϊκή Επιτροπή κατά του Ρατσισμού και της Μισαλλοδοξίας (ECRI), τον Συνήγορο του Πολίτη, την Εθνική Επιτροπή για τα Δικαιώματα του Ανθρώπου (ΕΕΔΑ) και τον Εθνικό Εισηγητή για την καταπολέμηση Εμπορίας Ανθρώπων. Με βάση όλα τα σχετικά στοιχεία και εισηγήσεις που συνέλεξε, η επιτροπή κατέληξε σε σειρά κατευθυντηρίων γραμμών και προτάσεων που διαπνέονται από την αρχή της ισότητας και την απαγόρευση των διακρίσεων με βάση τον σεξουαλικό προσανατολισμό, την ταυτότητα, τα χαρακτηριστικά και την έκφραση φύλου. Πρόκειται για θεμελιώδη αρχή και αξία που αντανακλάται στο άρθρο 4 του Συντάγματος, την Ευρωπαϊκή Σύμβαση για τα Δικαιώματα του Ανθρώπου, το Ενωσιακό Δίκαιο και τη Διεθνή Σύμβαση για τα Ανθρώπινα Δικαιώματα.
Κεφάλαιο της Εθνικής Στρατηγικής για την Ισότητα των ΛΟΑΤΚΙ+ ήταν και τα ζητήματα πολιτικού γάμου.
«Το 1983 η ελληνική έννομη τάξη και ειδικότερα το οικογενειακό μας δίκαιο συντάχθηκε με τις πιο προοδευτικές αντιλήψεις περί οικογένειας, οι οποίες επικρατούσαν τότε στη Δυτική Ευρώπη. Απομακρυνόμενο από ένα αμιγώς ανδροκρατικό πρότυπο, το ελληνικό οικογενειακό δίκαιο βασίστηκε στη συνταγματική αρχή της ισότητας των φύλων προκειμένου να οικοδομήσει ένα πρότυπο οικογένειας που θεμελιωνόταν στην ισοτιμία των συζύγων. Από τότε έχουν περάσει σχεδόν 40 χρόνια. Η έννοια της οικογένειας έχει μετεξελιχθεί σημαντικά έκτοτε, ιδίως στις χώρες της Δυτικής Ευρώπης και γενικότερα στον λεγόμενο Δυτικό Κόσμο. Οι δύο μεγάλοι ευρωπαϊκοί δικαστικοί θεσμοί, το Ευρωπαϊκό Δικαστήριο Δικαιωμάτων του Ανθρώπου και το Δικαστήριο της Ευρωπαϊκής Ένωσης έχουν διαδραματίσει σημαντικό ρόλο στο σημείο αυτό», ανέφερε στην έκθεση της η επιτροπή και τόνιζε ότι «καμία στρατηγική για την ισότητα ΛΟΑΤΚΙ+ δεν θα μπορούσε να μην θέτει το ζήτημα της ισότητας στον πολιτικό γάμο, λαμβάνοντας υπόψιν και την Ευρωπαϊκή Στρατηγική για την Ισότητα ΛOATKI 2020-2025. Πολλές άλλες πολιτικές ισότητας απορρέουν -έμμεσα ή άμεσα- από αυτή τη μορφή ισότητας».
Ζήτημα που θα πρέπει να διευθετηθεί, αναφέρεται στο ίδιο κείμενο, είναι αυτό των τέκνων που ήδη μεγαλώνουν με ΛΟΑΤΚΙ+ γονείς, αλλά η Πολιτεία δεν αναγνωρίζει γονεϊκά δικαιώματα στον μη βιολογικό γονέα. Αυτό δημιουργεί σειρά σοβαρών προβλημάτων, ιδίως σε ανήλικα τέκνα. Για παράδειγμα, ο μη νομικά αναγνωρισμένος γονέας δεν μπορεί να λάβει αποφάσεις για το παιδί του, όπως για παράδειγμα, για σχολικά ζητήματα ή σε περίπτωση που αυτό νοσηλευθεί σε νοσοκομείο. Στην περίπτωση που πεθάνει ο βιολογικός και νομικά αναγνωρισμένος γονέας, τα παιδιά του ενδέχεται να καταλήξουν σε κάποιον μακρινό συγγενή ή ακόμη και σε ίδρυμα. Αντίστοιχα, αν πεθάνει ο μη νομικά αναγνωρισμένος γονέας, τα παιδιά του στερούνται των κληρονομικών δικαιωμάτων τους. Επίσης, αν οι δύο γονείς χωρίσουν, ο μη νομικά αναγνωρισμένος γονέας δεν μπορεί να διεκδικήσει συμμετοχή στην άσκηση της γονικής μέριμνας. Τέτοιου είδους προβλήματα αντιμετωπίζουν σήμερα στην Ελλάδα πολλά παιδιά που μεγαλώνουν με ΛΟΑΤΚΙ+ γονείς και υπολογίζονται ανεπισήμως σε μερικές εκατοντάδες, «συνεπώς, για αυτό το ειδικό ζήτημα προτείνεται η θεσμοθέτηση μεταβατικής διάταξης που θα ρυθμίζει το πρόβλημα αναγνωρίζοντας τον δεύτερο γονέα του παιδιού».
«Ως προς το θέμα της ιατρικώς υποβοηθούμενης αναπαραγωγής (ΙΥΑ), μία πρόταση για ευρύτερη αναθεώρηση του πλαισίου που θα περιλάμβανε και ετερόφυλα και ομόφυλα ζευγάρια, θα υπερέβαινε ενδεχομένως την εντολή που έχει λάβει η παρούσα επιτροπή. Επισημαίνεται, ωστόσο, ότι στο πλαίσιο μίας συμπεριληπτικής πολιτικής βασιζόμενης στην αρχή της ισότητας, η διασταλτική ερμηνεία της προϋπόθεσης της αδυναμίας φυσικής αναπαραγωγής -προϋπόθεση που διέπει την εν γένει ρύθμιση του ζητήματος θα κάλυπτε και τα πρόσωπα που βρίσκονται σε ομόφυλη σχέση. Επισημαίνεται, τέλος, ότι η ενδεχόμενη θεσμοθέτηση του γάμου ομοφύλων θα επιφέρει λύση και σε ειδικότερα ζητήματα που σχετίζονται με την αναγνώριση αλλοδαπών ληξιαρχικών πράξεων για παιδιά ομοφύλων Ελλήνων τα οποία έχουν γεννηθεί στο εξωτερικό, την εκ μέρους τους απόκτηση ελληνικής ιθαγένειας και την αναγνώριση συναφών γονεϊκών δικαιωμάτων», σημειώνεται στην Εθνική Στρατηγική για την Ισότητα των ΛΟΑΤΚΙ+.
