Καθώς εκχωρούμε όλο και περισσότερες γνωστικές διεργασίες στην τεχνητή νοημοσύνη (AI), οι ερευνητές ανησυχούν ότι οι δεξιότητες κριτικής σκέψης μας θα ατροφήσουν. Μια πρόσφατη μελέτη επιβεβαιώνει αυτή την ανησυχία: οι συμμετέχοντες που ανέφεραν υψηλή χρήση της AI σημείωσαν χαμηλότερες επιδόσεις σε μετρήσεις κριτικής σκέψης. Σε συνέντευξή του στο Big Think, ο συγγραφέας της μελέτης, Dr. Michael Gerlich, υποστήριξε ότι η AI δεν είναι εγγενώς επιζήμια για τις γνωστικές μας ικανότητες – όπως κάθε εργαλείο, πρέπει να χρησιμοποιείται σωστά.
Σε μια σειρά πειραμάτων που δημοσιεύθηκαν στο Science Magazine το 2011, τρεις ερευνητές παρείχαν στοιχεία που επιβεβαίωναν μια διαδεδομένη υποψία μεταξύ των χρηστών της Google: όσοι χρησιμοποιούν συχνά τις μηχανές αναζήτησης δεν συγκρατούν τόσο καλά τις πληροφορίες που βρίσκουν διαδικτυακά σε σύγκριση με όσους τις αποκτούν εκτός διαδικτύου. Οι επιστήμονες υπέθεσαν ότι οι άνθρωποι και οι υπολογιστές τους μετατρέπονταν σε «διασυνδεδεμένα συστήματα», όπου οι βασικές λειτουργίες μνήμης εκχωρούνταν στις μηχανές αναζήτησης.
Τα επόμενα χρόνια, αυτό το φαινόμενο απέκτησε το όνομα «ψηφιακή αμνησία»: η τάση να ξεχνά κανείς πληροφορίες που μπορεί να βρει εύκολα μέσω διαδικτύου. Εφόσον η πληροφορία είναι προσβάσιμη με ένα κλικ, γιατί να σπαταλήσει ο εγκέφαλος γνωστικούς πόρους για να την αποθηκεύσει; Αντίθετα, οι άνθρωποι τείνουν να θυμούνται καλύτερα πώς να αποκτήσουν την πληροφορία παρά την ίδια την πληροφορία.
Η Google είναι πλέον ο πιο επισκέψιμος ιστότοπος στον κόσμο και το διαδίκτυο αποτελεί την απόλυτη δεξαμενή ανθρώπινης γνώσης. Αν στο παρελθόν η σχέση μεταξύ χρηστών και μηχανών αναζήτησης ήταν διασυνδεδεμένη, σήμερα φαίνεται πως έχει συγχωνευθεί. Και τώρα, η τεχνητή νοημοσύνη δεν είναι απλώς ένα εργαλείο υποβοήθησης, αλλά δυνητικά ένα υποκατάστατο της ανθρώπινης σκέψης, επαναπροσδιορίζοντας και διευρύνοντας το φαινόμενο της ψηφιακής αμνησίας.
Η τεχνητή νοημοσύνη σκέφτεται όλο και περισσότερο για εμάς
Η κριτική σκέψη είναι η ικανότητα ανάλυσης, αξιολόγησης και σύνθεσης πληροφοριών με σκοπό τη λήψη τεκμηριωμένων αποφάσεων. Όσοι διακρίνονται σε αυτήν, επιτυγχάνουν καλύτερες επιδόσεις στην εκπαίδευση, είναι πιο αποτελεσματικοί στην εργασία τους και είναι λιγότερο επιρρεπείς σε χειραγώγηση.
Η κριτική σκέψη μπορεί να φαίνεται ασαφής ή θεωρητική, όμως είναι άκρως πρακτική. Όταν συγκρίνετε τους όρους ενός στεγαστικού δανείου ή αξιολογείτε τις τιμές ασφάλισης αυτοκινήτου, σκέφτεστε κριτικά. Όταν ερμηνεύετε την έννοια ενός ποιήματος ή οργανώνετε το πρόγραμμά σας με τη μέγιστη δυνατή αποδοτικότητα, πάλι σκέφτεστε κριτικά.
Ωστόσο, η τεχνητή νοημοσύνη μπορεί να εκτελέσει αυτές τις διαδικασίες εξαιρετικά καλά. Η χρήση της έχει γίνει πλέον καθημερινή συνήθεια. Από την κυκλοφορία του το 2022, το ChatGPT έχει γίνει ο ένατος πιο επισκέψιμος ιστότοπος και η τέταρτη πιο δημοφιλής εφαρμογή στο iPhone, με 300 εκατομμύρια ενεργούς χρήστες την εβδομάδα.
Η ατροφία της κριτικής σκέψης
Η συνεχής εκχώρηση γνωστικών διεργασιών στην AI ενέχει τον κίνδυνο της ατροφίας της κριτικής σκέψης. Σύμφωνα με τον Dr. Michael Gerlich, Διευθυντή του Κέντρου Στρατηγικής Επιχειρηματικής Προοπτικής και Βιωσιμότητας στη Swiss Business School, το πρόβλημα έγκειται στο πώς χρησιμοποιούμε τον ελεύθερο χρόνο και τους γνωστικούς μας πόρους.
«Αν οι χρήστες αξιοποιούν τους γνωστικούς πόρους που απελευθερώνονται από την AI για καινοτόμες δραστηριότητες, η υπόσχεση ισχύει. Ωστόσο, η έρευνά μου δείχνει ότι οι περισσότεροι διοχετεύουν αυτούς τους πόρους στην παθητική κατανάλωση περιεχομένου, το οποίο επιμελείται η AI», δήλωσε.
Σε πρόσφατη μελέτη του που δημοσιεύθηκε στο Societies, ο Gerlich διαπίστωσε έντονη αρνητική συσχέτιση μεταξύ της χρήσης εργαλείων AI και των δεξιοτήτων κριτικής σκέψης. Οι νεότεροι χρήστες εμφάνιζαν μεγαλύτερη εξάρτηση από την AI σε σύγκριση με τους μεγαλύτερους. Η εκπαίδευση φάνηκε να μετριάζει αυτή την επίδραση.
Η σωστή χρήση της τεχνητής νοημοσύνης
Παρότι τα αποτελέσματα είναι ανησυχητικά, ο Gerlich ξεκαθαρίζει ότι δεν αποτελούν μια μη αναστρέψιμη μοίρα. Ο τρόπος χρήσης της AI έχει καθοριστική σημασία.
«Τα εργαλεία AI μπορούν να χρησιμοποιηθούν για την ενίσχυση της κριτικής σκέψης, εφόσον χρησιμοποιούνται σωστά», σημείωσε.
Η AI μπορεί να λειτουργήσει ως ερέθισμα για δημιουργική σκέψη, προσφέροντας εναλλακτικές οπτικές και νέες ιδέες. Οι χρήστες μπορούν να ενισχύσουν την κριτική τους ικανότητα μέσα από τη διαμόρφωση στοχευμένων ερωτημάτων ή τη δημιουργική καθοδήγηση των AI εργαλείων.
Είναι κρίσιμο να ενσωματωθεί η εκπαίδευση στη σωστή χρήση της AI, ιδιαίτερα στις νεότερες γενιές. Οι μαθητές πρέπει να μάθουν να αξιολογούν την αξιοπιστία των απαντήσεων της AI, να ασκούν κριτική σκέψη στις παραγόμενες πληροφορίες και να μην εμπιστεύονται άκριτα τις απαντήσεις της.
Μια κοινωνία σε στασιμότητα;
Ο διανοητής Yuval Noah Harari έχει προειδοποιήσει ότι η αυξανόμενη αυτοματοποίηση της σκέψης από την AI θα μπορούσε να οδηγήσει σε νοητική αδράνεια και κοινωνική στασιμότητα.
Ο Gerlich αναγνωρίζει ότι αυτό το σενάριο δεν είναι αβάσιμο, αλλά τονίζει ότι δεν είναι αναπόφευκτο.
«Η ισορροπημένη ενσωμάτωση της AI στην καθημερινότητα απαιτεί συνειδητή επιλογή. Εναπόκειται στο κάθε άτομο να αποφασίσει αν θα επιτρέψει στην AI να αναλάβει την κριτική του σκέψη, ή αν θα διατηρήσει αυτό το ουσιώδες γνωστικό εργαλείο για τον εαυτό του», καταλήγει.
