Ορατά μέσα από τον πλούτο των μνημείων και των αρχιτεκτονικών έργων που έχουν διασωθεί, είναι τα σημάδια της μακραίωνης ιστορίας των Τρικάλων.
Ένα ταξίδι στο μακρινό παρελθόν της πόλης μέσα από κτίρια με σημαντική ιστορία μας πηγαίνει η αρχιτέκτων Φανή Τσαπάλα - Βαρδούλη, μιλώντας στο ΑΠΕ-ΜΠΕ.
Η αρχή γίνεται από το «Μολυβδοσκέπαστο» τέμενος του Οσμάν Σαχ, έργο του Σινάν, του περίφημου αρχιτέκτονα ελληνικής καταγωγής, όπως επισημαίνει η κ. Τσαπάλα - Βαρδούλη, το οποίο είναι από τα πιο αξιόλογα έργα του στα Βαλκάνια, και μαζί με το μαυσωλείο που βρίσκεται ανατολικά του είχε κινήσει το ενδιαφέρον όλων των περιηγητών που επισκέφτηκαν κατά καιρούς την περιοχή και αναφέρθηκαν αναλυτικά σ' αυτό.
Το τζαμί είναι μια απλή αλλά στιβαρή κατασκευή. Πάνω στην πέτρινη κυβική βάση του ακουμπά ένας υπερμεγέθης ημισφαιρικός τρούλος κατασκευασμένος από πλίνθους και σκεπασμένος με μολυβδόφυλλα. Οι διαστάσεις της βάσης είναι 21.00 Χ 21.00 και το ύψος του 22.50 μ. Οι τοίχοι της κυβικής βάσης είναι κατασκευασμένοι εξωτερικά με ζώνες από πελεκητή αμμόπετρα που εναλλάσσονται με τρεις σειρές τούβλα. Στην είσοδο υπάρχει στοά που αποτελούνταν από 6 μονολιθικούς κίονες. Ο μιναρές σήμερα έχει χάσει την απόληξη του (οβελίσκο). Το τζαμί και το μαυσωλείο έχουν αναστηλωθεί και ο χώρος χρησιμοποιείται για δραστηριότητες πολιτισμού και αναψυχής.
Στα νοτιοδυτικά της πόλης, βρίσκουμε το συγκρότημα του μύλου Ματσόπουλου. Το κτίριο του κυλινδρόμυλου κατασκευάστηκε με τη βοήθεια ξένων μηχανικών το 1884, τρία χρόνια μετά την απελευθέρωση της Θεσσαλίας. Αρχικά έγινε γνωστός σαν μύλος του Αγαθοκλή, ενώ σήμερα τον ξέρουμε σαν μύλο Ματσόπουλου από το όνομα του τελευταίου ιδιοκτήτη και δωρητή του στον δήμο Τρικκαίων.
Το κεντρικό κτίριο του μύλου είναι ένα τετραώροφο κτίσμα με λίθινους τοίχους και ξύλινο φέροντα οργανισμό εκπληκτικής για την εποχή του κατασκευής. Περιβάλλεται από συνοδευτικά διώροφα ή μονώροφα κτίρια και βρίσκεται μέσα σε μια ειδυλλιακή τοποθεσία που διαρρέεται από τον ποταμό Αγιαμονιώτη. Η ατμόσφαιρα της κλειστής αυλής που ορίζεται από τα κτίρια του μύλου και τα βοηθητικά τους κτίσματα είναι μοναδική. Είναι ένα σπουδαίο δείγμα βιομηχανικής αρχιτεκτονικής, λόγω του μεγέθους, της τεχνολογίας κατασκευής και του μοναδικού μηχανολογικού εξοπλισμού του. Μια επίσκεψη στον μαγικό χώρο του μύλου, ειδικά που τώρα αυτός ξαναλειτουργεί για εκπαιδευτικούς σκοπούς, με τις μυρωδιές, τους ήχους και τις δονήσεις, είναι μια φανταστική εμπειρία για τα παιδιά της σχολικής ηλικίας και όχι μόνο.
Η Δωροθέα Σχολή, που χτίστηκε το 1876 από τον Δωρόθεο Σχολάριο, είναι ένα λιθόκτιστο κτίσμα σχήματος Π, χτισμένο με ψαμμιτική πέτρα με προσεκτική δόμηση, με λαξευμένους γωνιόλιθους και λαξευμένα τόξα πάνω από τα παράθυρα και τις πόρτες που ανακουφίζουν τα μονοκόμματα πέτρινα πρέκια.
Τα Δικαστήρια μορφολογούνται στο ίδιο πνεύμα, κτίριο που χρονολογείται γύρω στα 1870 και χρησιμοποιήθηκε αρχικά σαν τούρκικος στρατώνας. Κτίριο ογκώδες, επιβλητικό, συμμετρικό έτσι που να ταιριάζει για τον σκοπό που έγινε.
Το ιστορικό εμπορικό κέντρο, (τα σημερινά Μανάβικα), παίρνει τη μορφή του μέχρι το 1920, όταν στις αρχές του 20ου αιώνα κατεδαφίζεται το παλαιό εμπορικό συγκρότημα στη θέση του σημερινού ΟΤΕ. Εδώ εφαρμόζεται ένα αυστηρό, ορθοκανονικό πολεοδομικό σύστημα, με κάθετους και παράλληλους δρόμους, τελείως διαφορετικό από τον ακανόνιστο πολεοδομικό ιστό της διπλανής συνοικίας «Βαρούσι». Η γενική εικόνα του δομημένου χώρου είναι αυτή της «εν σειρά» δόμησης. Έτσι, τα κτίρια δεν αναγνωρίζονται ως μονάδες, αλλά γίνονται αντιληπτά ως ενιαίο πολεοδομικό μέτωπο, σημειώνει μιλώντας στο ΑΠΕ-ΜΠΕ η κ. Τσαπάλα.
Η απόλυτη, όμως, άνθηση της νεοκλασικής αρχιτεκτονικής, συνεχίζει, εκφράζεται στις κατοικίες και τα ξενοδοχεία που χτίζονται στα οικοδομικά τετράγωνα που προκύπτουν από την εφαρμογή του σχεδίου πόλης. Μέσα σ' αυτές τις συνθήκες συντελείται η μεταμόρφωση των Τρικάλων από τυπικό δείγμα τουρκοκρατούμενης πόλης σε εξελισσόμενο αστικό κέντρο με οικονομική, κοινωνική και πνευματική ανάπτυξη.
Μετά τον πόλεμο, τα Τρίκαλα ακολούθησαν την άναρχη ανάπτυξη των ελληνικών πόλεων με κυρίαρχη οικοδομική δραστηριότητα την αντιπαροχή και τις πολυκατοικίες, καταλήγει η ίδια.
