«Καυτή πατάτα» για το οικονομικό επιτελείο της επόμενης κυβέρνησης θα γίνει η προστασία της πρώτης κατοικίας ευάλωτων οφειλετών, καθώς το σχέδιο για δημιουργία ενός ιδιωτικού φορέα πώλησης και επαναμίσθωσης κατοικιών θα καθυστερήσει πολύ να υλοποιηθεί, ενώ έχει ήδη ναυαγήσει το μεταβατικό πρόγραμμα κρατικής επιδότησης, με όσους έχουν καταφέρει να το αξιοποιήσουν να μετρώνται με διψήφιο αριθμό: μόλις 64 δικαιούχοι!
Μετά το «ξήλωμα» των προστατευτικών διατάξεων για την πρώτη κατοικία που είχαν θεσπισθεί από το 2010, με τον αρχικό νόμο Κατσέλη, η κυβέρνηση επιχείρησε να δημιουργήσει ένα νέο σύστημα προστασίας από τις εξώσεις για τα φτωχότερα νοικοκυριά (προσοχή: από τις εξώσεις και όχι από τους πλειστηριασμούς). Η νέα ιδέα που νομοθετήθηκε ήταν η ίδρυση ενός ιδιωτικού φορέα που θα αγοράζει σπίτια ευάλωτων δανειοληπτών και θα τους τα μισθώνει έως και για 12 χρόνια, με δυνατότητα να τα επαναγοράσουν στη λήξη αυτής της περιόδου.
Όμως, τα χρόνια πέρασαν χωρίς η κυβέρνηση να καταφέρει να «στήσει» αυτόν τον φορέα, προσελκύοντας τα ιδιωτικά επενδυτικά κεφάλαια που θα πρέπει να αναλάβουν τη λειτουργία του, δεσμεύοντας και σημαντικά κεφάλαια. Για να προστατευθούν οι ευάλωτοι μέχρι να ιδρυθεί ο νέος φορέας, η κυβέρνηση δημιούργησε ένα πρόγραμμα που δίνει τη δυνατότητα κρατικής επιδότησης 70 - 210 ευρώ, τα οποία λαμβάνουν οι δανειολήπτες και τα αποδίδουν στις τράπεζες και τις εταιρείες διαχείρισης δανείων, ώστε να μένει προσωρινά «παγωμένη» η διαδικασία πλειστηριασμού.
Οι χειρισμοί αυτοί έχουν προκαλέσει αρκετή δυσφορία στις Βρυξέλλες, που διαπιστώνουν ότι όχι μόνο καθυστερούν απελπιστικά οι διαδικασίες για την ίδρυση του νέου φορά, αλλά και ότι είναι ελάχιστοι οι ωφελημένοι από το προσωρινό πρόγραμμα προστασίας. Όπως σημειώνει στην τελευταία έκθεση εποπτείας η Κομισιόν,
- Η σύσταση της οντότητας πώλησης και επαναμίσθωσης δεν αναμένεται να ολοκληρωθεί πριν από το δεύτερο εξάμηνο του 2024. Η διαδικασία παραχώρησης βρίσκεται επί του παρόντος στο στάδιο του ανταγωνιστικού διαλόγου, ο οποίος αναμένεται τώρα να διαρκέσει σημαντικά περισσότερο από ό,τι είχε αρχικά προγραμματιστεί, εν μέρει λόγω των παρατάσεων της διαδικασίας που ζήτησαν οι προσφέροντες.
- Η όλη διαδικασία, συμπεριλαμβανομένης της επικύρωσης της ανάθεσης της σύμβασης από το Κοινοβούλιο, αναμένεται να ολοκληρωθεί έως τα τέλη Ιουνίου 2024 το νωρίτερο, πράγμα που σημαίνει ότι η νέα οντότητα θα συσταθεί και θα τεθεί σε λειτουργία μόνο αργότερα εντός του έτους.
- Εν τω μεταξύ, το ενδιαφέρον για το προσωρινό καθεστώς στήριξης για την προστασία της πρώτης κατοικίας ευάλωτων νοικοκυριών, το οποίο αποσκοπεί στη διασφάλιση ομαλής μετάβασης μέχρι την έναρξη λειτουργίας του νέου φορέα, είναι πολύ περιορισμένο μέχρι στιγμής, με μόνο 64 οφειλέτες να εντάσσονται στο σχέδιο στο τέλος Μαρτίου 2023.
Το πρόβλημα που θα πρέπει να λύσει η επόμενη κυβέρνηση πολύ γρήγορα αφορά, σε πρώτη φάση, τον προσωρινό μηχανισμό προστασίας. Με βάση την αναμενόμενη καθυστέρηση στην ίδρυση του νέου φορέα, ο οποίος -εάν δεν υπάρξουν νέες καθυστερήσεις- θα λειτουργήσει μέσα στο β' εξάμηνο του 2024, θα πρέπει να παραταθεί και η διάρκεια ισχύος του προσωρινού σχήματος, με βασικό ερώτημα αν θα αλλάξει κάτι στους όρους, ώστε να καλύψει περισσότερους δανειολήπτες.
Ο νόμος προβλέπει για το προσωρινό σχήμα πως, όταν η επιβολή της κατάσχεσης ή η κήρυξη της πτώχευσης λάβει χώρα μετά τις 15.09.2022, σύμφωνα με τον νόμο, υπάρχει προθεσμία 60 ημερολογιακών ημερών από την επόμενη ημέρα της επιβολής κατάσχεσης ή πτώχευσης. Το σύστημα αυτό προβλεπόταν ότι αυτοδικαίως θα έπαυε να βρίσκεται σε ισχύ όταν θα λειτουργούσε ο νέος φορέας για ακίνητα των ευάλωτων δανειοληπτών.
Με δεδομένη την πολύ μικρή συμμετοχή που υπάρχει ως τώρα, η επόμενη κυβέρνηση θα πρέπει να αποφασίσει αν θα αλλάξει τον βασικό ορισμό των δικαιούχων. Τα εισοδηματικά κριτήρια που έχουν τεθεί και ταυτίζονται με αυτά του ν. 4472/17 για τη χορήγηση επιδόματος στέγασης είναι τόσο χαμηλά, που ελάχιστοι δανειολήπτες μπορεί να τα εκπληρώνουν.
Ειδικότερα, το συνολικό εισόδημα δεν πρέπει να υπερβαίνει τα 7.000 ευρώ για μονοπρόσωπο νοικοκυριό, προσαυξανόμενο κατά 3.500 ευρώ για κάθε μέλος του νοικοκυριού και έως του ποσού των 21.000 ευρώ ετησίως, ανεξαρτήτως της σύνθεσης του νοικοκυριού. Η συνολική φορολογητέα αξία της ακίνητης περιουσίας δεν πρέπει να υπερβαίνει το ποσό των 120.000 για μονοπρόσωπο νοικοκυριό, προσαυξανόμενη κατά 15.000 ευρώ για κάθε πρόσθετο μέλος και έως του ποσού των 180.000 ευρώ. Επιπλέον, εφαρμόζεται περιουσιακό όριο αναφορικά με την κινητή περιουσία (καταθέσεις, ομόλογα, μετοχές).
Η Ένωση Εργαζομένων Καταναλωτών Ελλάδας της ΓΣΕΕ έχει προτείνει να τροποποιηθούν αυτά τα κριτήρια, «με αύξηση των εισοδηματικών κριτηρίων από 7.000 σε 10.000 του ατομικού εισοδήματος, από 3.500 για κάθε μέλος σε 5.000€ και αύξηση του αριθμού των προστατευόμενων μελών. Η αύξηση 100% της αντικειμενικής αξίας των ακινήτων από το 2017 έως σήμερα, οφείλει να αναμορφώσει και το ποσό των περιουσιακών στοιχείων των ευάλωτων, δηλαδή, αύξηση του ποσού των περιουσιακών κριτηρίων από 120.000€ σε 240.000€ και από 180.000€ σε 400.000€».
Ένας λόγος, πάντως, της αποτυχίας του προσωρινού καθεστώτος προστασίας της πρώτης κατοικίας, όπως επισημαίνουν νομικοί είναι η... επιτυχία του νόμου Κατσέλη, που ακόμη και μετά την κατάργησή του παράγει αποτελέσματα υπέρ των δανειοληπτών. Πέραν όσων ήδη έχουν ρυθμίσει τα χρέη τους με δικαστική απόφαση βάσει του νόμου Κατσέλη, προστατεύοντας και την κύρια κατοικία τους, υπάρχουν ακόμη περισσότερες από 35.000 υποθέσεις δανειοληπτών που έχουν προσωρινή προστασία και περιμένουν, ως το τέλος Οκτωβρίου 2023, όπως έχει δεσμευθεί η κυβέρνηση έναντι των Θεσμών, για να εκδοθεί η δικαστική απόφαση για τις υποθέσεις τους.
