Τα «κόκκινα» δάνεια έφυγαν από τους τραπεζικούς ισολογισμούς, οι τράπεζες έχουν εξυγιανθεί, σχεδιάζουν καταβολή μερισμάτων στους μετόχους από το 2024 και τα διεθνή επενδυτικά κεφάλαια τοποθετούνται εκ νέου στις μετοχές τους. Όμως, το πρόβλημα των «κόκκινων» δανείων δεν έχει λυθεί για την εθνική οικονομία και την ελληνική κοινωνία. Αντίθετα, εξακολουθεί να δηλητηριάζει την ανάκαμψη της χώρας
Του ΓΡΗΓΟΡΗ ΣΑΜΠΑΝΗ*.
Οπως συμβαίνει παντού στην Ευρώπη, η Ελλάδα έχει σήμερα δύο παράλληλα χρηματοπιστωτικά συστήματα: τις τράπεζες και το σύμπλεγμα των εταιρειών που έχουν αγοράσει και διαχειρίζονται τα «κόκκινα» δάνεια.
Ομως η ελληνική οικονομία έχει μια σημαντική ιδιαιτερότητα: επειδή στη διάρκεια της κρίσης τα μη εξυπηρετούμενα δάνεια έφθασαν να αποτελούν περίπου το 50% των χαρτοφυλακίων των τραπεζών, ποσοστό μοναδικό στα παγκόσμια χρονικά, σήμερα οι εταιρείες αγοράς και διαχείρισης δανείων έχουν στην εθνική οικονομία δυσανάλογα σημαντικό ρόλο, σχεδόν εξίσου σημαντικό με τον ρόλο των τραπεζών.
Είναι χαρακτηριστικό ότι, σύμφωνα με τα στοιχεία της Τράπεζας της Ελλάδος, στις 30 Σεπτεμβρίου 2023, τα υπό διαχείριση δάνεια ανήλθαν σε 89,4 δισ. Αντίστοιχα, το υπόλοιπο των δανείων των ελληνικών τραπεζών προς τον ιδιωτικό τομέα ήταν, τον Σεπτέμβριο, επίσης με βάση στοιχεία της ΤτΕ, μόλις 112,3 δισ. ευρώ. Έτσι, η Ελλάδα είναι ίσως η μοναδική χώρα στον κόσμο, όπου οι τράπεζες και οι εταιρείες αγοράς και διαχείρισης δανείων είναι περίπου ισοδύναμες σε αξία δανειακών χαρτοφυλακίων!
Η Τράπεζα της Ελλάδος και ο Διοικητής της Γιάννης Στουρνάρας μονότονα επαναλαμβάνουν τα τελευταία χρόνια ότι με τη μεταφορά των προβληματικών δανείων από τις τράπεζες σε άλλους φορείς μπορεί να εξυγιάνθηκε το τραπεζικό σύστημα, ωστόσο δεν λύθηκε και το πρόβλημα των «κόκκινων» δανείων.
Μεγιστοποίηση κερδών
Πολλές φορές -κάτι που δείχνει ότι οι παραινέσεις του δεν εισακούονται…- ο Διοικητής της ΤτΕ έχει τονίσει ότι οι εταιρείες διαχείρισης δανείων πρέπει να προτείνουν στους οφειλέτες βιώσιμες λύσεις διευθέτησης, για να μπορέσουν επιχειρήσεις και νοικοκυριά να σπάσουν τον φαύλο κύκλο της υπερχρέωσης και να επανέλθουν στην κανονικότητα της οικονομικής ζωής.
Υπάρχουν όμως πολλές και ανησυχητικές ενδείξεις ότι οι εταιρείες αγοράς δανείων, γνωστότερες στην καθημερινή συζήτηση ως funds, και οι εταιρείες που διαχειρίζονται τα δάνεια για λογαριασμό τους, οι servicers, αντί να δίνουν προτεραιότητα στην επίτευξη βιώσιμων ρυθμίσεων, με ένα εύλογο κέρδος για τις ίδιες, θέτουν ως κύριο στόχο τους τη μεγιστοποίηση των δικών τους κερδών. Εστω και αν αυτό σημαίνει ότι οδηγούν σε αδιέξοδο τους οφειλέτες ή και σε απώλεια της περιουσίας τους μέσω μέτρων αναγκαστικής εκτέλεσης, όπως οι πλειστηριασμοί ακινήτων.
Θα έπρεπε να έχουν θορυβήσει και κινητοποιήσει τους υπεύθυνους για τη χάραξη πολιτικής -υπουργείο Οικονομικών και Τράπεζα της Ελλάδος- τα στοιχεία που βγαίνουν στο φως της δημοσιότητας και αποκαλύπτουν ότι στην Ελλάδα βρίσκεται σε εξέλιξη μια άκρως κερδοσκοπική δραστηριότητα διαχείρισης των μη εξυπηρετούμενων δανείων, που αποδίδει δυσανάλογα μεγάλα κέρδη σε funds και servicers, σε σύγκριση με ό,τι συμβαίνει στις άλλες ευρωπαϊκές χώρες του Νότου, που παρουσίασαν επίσης σημαντική αύξηση των προβληματικών δανείων στη διάρκεια της ευρωπαϊκής οικονομικής κρίσης.
Ο "παράδεισος" των servicers
Πρόσφατα είδαν το φως της δημοσιότητας** οικονομικά στοιχεία του ιταλικού ομίλου doValue, που έχει υπό τον έλεγχό του - από κοινού με τη Eurobank, η οποία συμμετέχει με 20%- τη μεγαλύτερη στην Ελλάδα εταιρεία διαχείρισης δανείων, μία από τις τέσσερις που συνολικά έχουν μερίδιο άνω του 80% στην αγορά, δημιουργώντας ένα νέο ολιγοπώλιο στο χρηματοπιστωτικό τομέα.
Από τα στοιχεία 9μήνου 2023 του ομίλου doValue το συμπέρασμα που αβίαστα εξάγεται είναι ότι η απόδοση των δανείων που διαχειρίζεται στον ελληνικό χώρο (περιλαμβάνεται και η Κύπρος) είναι με τρομακτική διαφορά μεγαλύτερη από τις αντίστοιχες αποδόσεις στις άλλες χώρες του ευρωπαϊκού Νότου: Ιταλία, Ισπανία, Πορτογαλία.
Είναι χαρακτηριστικό ότι ο “Ελληνικός Χώρος” όπως τον ορίζει η εταιρεία, δηλαδή η Ελλάδα και η Κύπρος, της προσφέρει περιθώριο λειτουργικού κέρδους 55,5%, όταν στην Ιταλία το αντίστοιχο ποσοστό είναι μόλις 20% και στην Ιβηρική ήταν αρνητικό. Παρότι τα δάνεια από τον Ελληνικό Χώρο που διαχειρίζεται ο όμιλος ήταν πολύ λιγότερα από τα αντίστοιχα ιταλικά, από την Ελλάδα τα έσοδα διαχείρισης δανείων ήταν σχεδόν 159 εκατ. ευρώ, ενώ από την Ιταλία μόλις 84,3 εκατ. ευρώ.
Ειδικότερα, τα περισσότερα υπό διαχείριση στοιχεία ενεργητικού (επί συνόλου 117,8 δισ. ευρώ στο τέλος του 9μήνου) αφορούν την αγορά της Ιταλίας και αντιστοιχούν σε ποσό 68,7 δισ. Η Ελλάδα ακολουθεί με λιγότερα από τα μισά (28,9 δισ.), η Ισπανία και η Πορτογαλία με 11,3 δισ. συνολικά και η Κύπρος με 8,9 δισ.
Ωστόσο, οι αποδόσεις των ελληνικών δανείων που διαχειρίζεται η doValue είναι πολύ υψηλότερες από τις αντίστοιχες των ιταλικών, παρότι η αξία τους είναι πολύ μικρότερη. Τα έσοδα από τη διαχείριση μη εξυπηρετούμενων δανείων στον Ελληνικό Χώρο (περιλαμβάνεται και η Κύπρος) ήταν 140,2 εκατ. ευρώ, ενώ από την Ιταλία η doValue άντλησε έσοδα μόλις 84,4 εκατ. ευρώ. Από το σύνολο των εσόδων από διαχείριση, που ανήλθαν στα 291,5 εκατ. ευρώ και περιλαμβάνουν και τις προμήθειες για τη διαχείριση ακινήτων, τα 158,9 εκατ. προήλθαν από τον Ελληνικό Χώρο, δηλαδή ποσοστό περίπου 55%.
Η αποδοτικότητα των ελληνικών δανείων σε όρους λειτουργικών κερδών (EBITDA - Κέρδη προ φόρων, τόκων και αποσβέσεων) είναι εξαιρετικά υψηλή. Είναι χαρακτηριστικό ότι τα EBITDA που άντλησε ο ιταλικός όμιλος από τον Ελληνικό Χώρο ήταν 95,3 εκατ. ευρώ, όταν από την Ιταλία, με πολύ περισσότερα δάνεια υπό διαχείριση, άντλησε μόλις 22,8 εκατ. ευρώ και στην Ιβηρική (Ισπανία - Πορτογαλία) έγραψε αρνητικό αποτέλεσμα, -2,7 εκατ. ευρώ.
Οι δανειολήπτες με «κόκκινα» δάνεια από τον Ελληνικό Χώρο, Ελλάδα και Κύπρο, έχουν γίνει οι καλύτεροι τροφοδότες της κερδοφορίας της doValue: Τα κέρδη EBITDA που αντλεί από τις δύο χώρες αντιστοιχούν στο 82,6% του συνόλου.
Αποδοτικές τιτλοποιήσεις
Την απίστευτα υψηλή κερδοφορία που αποδίδει η διαχείριση «κόκκινων» δανείων επιβεβαιώνουν και τα στοιχεία για την αποδοτικότητα των εταιρικών οχημάτων, που κατέχουν τιτλοποιημένα δάνεια μέσου ρίσκου και έχουν εισαχθεί στο Χρηματιστήριο Αθηνών.
Πρόσφατα δύο εταιρείες που κατέχουν τιτλοποιημένα δάνεια της Τρ. Πειραιώς, οι Sunrise και Phoenix Vega Mezz, ανακοίνωσαν τις διανομές μετρητών στους μετόχους τους. Στην πρώτη περίπτωση, η διανομή (μέρισμα) ξεπερνά το 20% της αξίας της μετοχής, ενώ στη δεύτερη το 21%. Τέτοιες αποδόσεις σπανίως συναντά κανείς σε εισηγμένες στο χρηματιστήριο εταιρείες και πολύ δύσκολα επιτυγχάνονται από οποιαδήποτε νόμιμη οικονομική δραστηριότητα.
Είναι προφανές ότι αυτή η εξόφθαλμη στρέβλωση στις διαφορές απόδοσης των μη εξυπηρετούμενων δανείων στις επί μέρους χώρες της νότιας Ευρώπης, που έχει αποτέλεσμα να μετατραπεί η Ελλάδα σε χρυσωρυχείο για τις εταιρείες απόκτησης και διαχείρισης δανείων, είναι εποικοδομητική μόνο για τους μετόχους αυτών των εταιρειών, αλλά άκρως επιζήμια για την ελληνική οικονομία.
Πήραν τα δάνεια... "κοψοχρονιά"
Λόγω των ιδιαιτεροτήτων της ελληνικής κρίσης, που ήταν πολύ παρατεταμένη και πολύ βαθύτερη από τις αντίστοιχες άλλων ευρωπαϊκών χωρών, τα ελληνικά μη εξυπηρετούμενα δάνεια μεταβιβάσθηκαν σε funds σε τιμές εξαιρετικά χαμηλές, σε σύγκριση με την ονομαστική τους αξία. Οι τιμές μεταβίβασης των δανείων είναι επτασφράγιστο μυστικό, όμως είναι γνωστό ότι στις πιο ακραίες περιπτώσεις (π.χ. παλαιά καταναλωτικά δάνεια χωρίς εξασφαλίσεις), οι τιμές μπορεί να ήταν ακόμη και 95% χαμηλότερες από τις ονομαστικές.
Η υπερβολική κερδοφορία των εταιρειών διαχείρισης αποτελεί μια σοβαρή ένδειξη ότι τα funds και οι servicers διαχειρίζονται τα δάνεια που αγόρασαν σε ακραία χαμηλές τιμές με τρόπο που να μεγιστοποιεί τα κέρδη τους. Αντί να αξιοποιούν τη χαμηλή τιμή αγοράς των δανείων για να προσφέρουν βιώσιμες λύσεις με ένα λογικό κέρδος για τις ίδιες, οι εταιρείες φαίνεται ότι ενδιαφέρονται μόνο για τη μεγιστοποίηση των δικών τους περιθωρίων, με αποτέλεσμα ένας μεγάλος αριθμός επιχειρήσεων και νοικοκυριών να περιέρχονται σε αδιέξοδο.
Στο παράδειγμα ενός δανείου που αγοράσθηκε στο 5% της ονομαστικής αξίας (ας υποθέσουμε ότι πληρώθηκαν από ένα fund 5.000 ευρώ για ένα δάνειο 100.000 ευρώ), ένας servicer θα μπορούσε να προσφέρει -εάν αυτό χρειαζόταν για μια βιώσιμη διευθέτηση- μια ρύθμιση για την εξόφληση του 10% της ονομαστικής αξίας. Ο δανειολήπτης θα πλήρωνε 10.000 ευρώ και θα απαλλασσόταν από το χρέος του για να επανέλθει στην οικονομική ζωή κανονικά και η εταιρεία που έχει αγοράσει το δάνειο θα είχε ένα κέρδος 100%.
Φαίνεται, όμως, ότι πρακτικές όπως αυτές του εν λόγω απλοποιημένου παραδείγματος δεν ακολουθούνται από τους servicers στην Ελλάδα: διεκδικούν πολύ μεγάλα ποσά για δάνεια που αγόρασαν σε «σκοτωμένες» τιμές για να επιτυγχάνουν κερδοφορία που ζαλίζει! Σε πολλές περιπτώσεις, μάλιστα, δεν κινούνται με σκοπό να βρεθεί βιώσιμη λύση αλλά για να... μη βρεθεί, εάν γνωρίζουν ότι το επόμενο βήμα θα είναι να βγάλουν σε πλειστηριασμό ένα καλό ακίνητο.
Θέμα εποπτείας
Δυστυχώς, μια πραγματική, πλήρης καταγραφή των πρακτικών των servicers δεν γίνεται σήμερα από την αρμόδια εποπτική αρχή, την Τράπεζα της Ελλάδος. Στοιχεία όπως αυτά που δημοσίευε πάντα η ΤτΕ για τον βαθμό επιτυχίας των ρυθμίσεων στα δάνεια και για τις πιθανές αποτυχίες των ρυθμίσεων δεν είναι γνωστά. Ούτε υπάρχει ένα ρυθμιστικό καθεστώς για τίθενται όρια στα κέρδη που μπορούν να επιτύχουν τα funds και οι servicers.
Έτσι, αυτά τα 89,4 δισ. ευρώ των δανείων που βρίσκονται υπό τον έλεγχο τους για τα επόμενα, πολλά χρόνια θα τα διαχειρισθούν κατά το δοκούν και όχι σύμφωνα με κανόνες που έχουν θέσει οι αρχές. Αν επιμείνουν σε μια άκρως κερδοσκοπική διαχείριση, προφανώς δεν πρόκειται να επιτευχθεί ο αρχικός στόχος, δηλαδή να εξυγιανθούν οι τράπεζες και να βρεθούν βιώσιμες λύσεις για τους οφειλέτες, προς όφελος της εθνικής οικονομίας.
Κυβέρνηση και Τράπεζα της Ελλάδος οφείλουν να αναλάβουν πρωτοβουλίες. Αν όχι τις πιο δύσκολες, όπως θα ήταν η διαμόρφωση ενός ρυθμιστικού πλαισίου για τη διαχείριση των δανείων, ίσως τις πιο απλές: να δημοσιεύονται σε τακτά χρονικά διαστήματα αναλυτικά στοιχεία για τη δραστηριότητα των εταιρειών: πόσα δάνεια ρύθμισαν, σε τι ποσοστό της ονομαστικής αξίας των δανείων αντιστοιχούν τα ποσά διευθέτησης, πόσα δάνεια και σε ποιους χρόνους γίνονται και πάλι «κόκκινα» μετά τη ρύθμισή τους κ.ο.κ.
Ίσως και μόνο το γεγονός ότι θα χυθεί φως σε μια αγορά που σήμερα είναι άκρως αδιαφανής, να αποτελέσει μια ισχυρή πίεση σε funds και servicers για να μετριάσουν τις κερδοσκοπικές τους απαιτήσεις και να ενεργήσουν περισσότερο προς το συμφέρον των οφειλετών.
Σε κάθε περίπτωση, δεν φαίνεται ότι μπορεί να είναι βιώσιμη η παράταση της σημερινής κατάστασης, όπου τα funds και οι servicers έχουν απεριόριστη ελευθερία (κερδοσκοπικής) δράσης και οι αρχές αρκούνται απλώς σε τακτικές παραινέσεις για βιώσιμες ρυθμίσεις, οι οποίες βεβαίως ποτέ δεν εισακούονται….
* Οικονομολόγος, πρώην στέλεχος τραπεζών
** https://www.sofokleousin.gr/eksopragmatika-kerdi-gia-tous-servicers-kokkinon-daneion-stin-ell
