Παρά την αποχώρηση εκατοντάδων ξένων εταιρειών από τη Ρωσία μετά την εισβολή στην Ουκρανία το 2022, ανάμεσά τους και κολοσσοί όπως οι Coca-Cola, Nike, Starbucks, ExxonMobil και Ford, ο Ντόναλντ Τραμπ και ο Βλαντιμίρ Πούτιν άφησαν πρόσφατα ανοιχτό το ενδεχόμενο αποκατάστασης του εμπορίου ΗΠΑ – Ρωσίας, εφόσον επιτευχθεί ειρηνευτική συμφωνία. Στην πράξη ωστόσο, η επιστροφή δυτικών επιχειρήσεων στη Ρωσία μοιάζει εξαιρετικά περίπλοκη.
Χαρακτηριστική ήταν η δήλωση του Τραμπ μετά από τηλεφωνική επικοινωνία με τον Πούτιν:
Η Ρωσία θέλει να ξεκινήσει εμπόριο μεγάλης κλίμακας με τις Ηνωμένες Πολιτείες, μόλις τελειώσει αυτό το καταστροφικό “λουτρό αίματος” και συμφωνώ. Η Ρωσία έχει άπειρο δυναμικό για δημιουργία πλούτου και θέσεων εργασίας
Ωστόσο, η ρητορική του Τραμπ άλλαξε άρδην μετά από σφοδρές ρωσικές επιθέσεις στο Κίεβο, χαρακτηρίζοντας τον Πούτιν «τρελό» και απειλώντας με νέες κυρώσεις. Παράλληλα, ο Ρώσος πρόεδρος, ενώ αφήνει ανοιχτό το ενδεχόμενο επιστροφής ξένων εταιρειών, τις προειδοποιεί να μην προσπαθήσουν να επανακτήσουν τις παλιές τους επενδύσεις.
Ασταθές και εχθρικό επιχειρηματικό περιβάλλον
Από το 2022 η Ρωσία έχει αλλάξει ριζικά το νομικό και επιχειρηματικό της πλαίσιο επί τα χείρω για τις ξένες επιχειρήσεις. Οι χώρες που στηρίζουν την Ουκρανία χαρακτηρίζονται νομικά ως «μη φιλικές», με περιορισμούς στην απόσυρση κεφαλαίων και εξοπλισμού και με δυνατότητα του Κράτους να καταλαμβάνει στρατηγικές επιχειρήσεις.
Οι ξένες εταιρείες που αποχώρησαν, υποχρεώθηκαν να πουλήσουν τις ρωσικές δραστηριότητές τους στο 50% ή και λιγότερο της εκτιμώμενης αξίας τους. Άλλες απλώς τις εγκατέλειψαν, επιτρέποντας σε φιλοκυβερνητικές ρωσικές εταιρείες να αποκτήσουν τα περιουσιακά τους στοιχεία σε ευτελές τίμημα.
Με προεδρικό διάταγμα του 2023, η Μόσχα ανέλαβε τον έλεγχο μεγάλων ξένων εταιρειών: της φινλανδικής Fortum, της γερμανικής Uniper, της γαλλικής Danone και της δανέζικης Carlsberg.
Ακόμα κι αν υπάρξει ειρήνη και οι ΗΠΑ αφαιρεθούν από τη λίστα «μη φιλικών κρατών», οι ζημίες και το ιστορικό ανασφάλειας δύσκολα θα ξεχαστούν.
Πέρα λοιπόν από την πολιτική ρητορική, δεν υπάρχει καμία ένδειξη ότι κάποια ξένη εταιρεία σχεδιάζει να επιστρέψει στη Ρωσία.
Το μήνυμα Πούτιν
Στις 26 Μαΐου, στην Ημέρα Ρώσων Επιχειρηματιών, ο Πούτιν κάλεσε ανοικτά για περιορισμό των αμερικανικών τεχνολογικών κολοσσών όπως η Zoom και η Microsoft, ώστε να ευνοηθεί η ανάπτυξη εγχώριων τεχνολογικών εταιρειών. Η δήλωσή του είναι χαρακτηριστική:
Πρέπει να τους στραγγαλίσουμε. Μας στραγγαλίζουν κι εκείνοι. Δεν τους διώξαμε. Τους προσφέραμε ευνοϊκό περιβάλλον, αλλά εκείνοι αντέδρασαν εχθρικά
Υποσχέθηκε μάλιστα στήριξη στη Vkusno-i Tochka (πρώην McDonald’s στη Ρωσία), σε περίπτωση που η αμερικανική αλυσίδα προσπαθήσει να επανέλθει. Η McDonald’s, πάντως, επανέλαβε την τοποθέτησή της από το 2022: «Η διατήρηση της επιχείρησης στη Ρωσία δεν είναι πλέον βιώσιμη».
Περιβάλλον, συμφωνίες επαναγοράς, πετρέλαιο
Η ρωσική οικονομία, σύμφωνα με οικονομολόγους, οδηγείται σε στασιμότητα, με σχεδόν αποκλειστική επένδυση στον στρατιωτικό τομέα.
«Η Ρωσία έχει μία από τις χαμηλότερες αναμενόμενες μακροπρόθεσμες αναπτυξιακές προοπτικές και ταυτόχρονα εξαιρετικά υψηλό επενδυτικό ρίσκο. Μόνο η Λευκορωσία έχει παρόμοια αρνητικό προφίλ», σημειώνει η Heli Simola της Κεντρικής Τράπεζας της Φινλανδίας.
Οι όποιες οικονομικές ευκαιρίες σχετίζονται με τον στρατιωτικό τομέα, κάτι που καθιστά σχεδόν απίθανη τη συμμετοχή αμερικανικών εταιρειών. «Δεν είναι καθόλου σαφές πού μπορεί κάποιος να επενδύσει με ρεαλιστικές προσδοκίες αποδόσεων», τονίζει η Elina Ribakova, του Bruegel Institute.
Ορισμένες εταιρείες, όπως η Renault και η Ford, αποχώρησαν με συμφωνίες επαναγοράς μελλοντικά, αν αλλάξουν οι συνθήκες. Ωστόσο, το νομικό πλαίσιο παραμένει ρευστό και αβέβαιο. Οι Ρώσοι αγοραστές ίσως ζητήσουν περισσότερα χρήματα ή αλλάξουν τους όρους. Δεν υπάρχει καμία εγγύηση ότι θα τηρηθούν αυτές οι συμφωνίες.
Το ερώτημα του ενεργειακού τομέα παραμένει ανοιχτό. Εταιρείες όπως η ExxonMobil υπέστησαν τεράστιες απώλειες (π.χ. $3,4 δισ. από την ακύρωση της συμμετοχής στο έργο Sakhalin). Παρότι η Ρωσία διαθέτει τεράστια ενεργειακά αποθέματα, οι μεγάλες εταιρείες δεν φαίνεται να βιάζονται να επιστρέψουν. Ενδεχομένως μόνο μικρές εταιρείες παροχής τεχνικών υπηρεσιών να εξετάσουν την επιστροφή και πάλι όμως με νέες απαιτήσεις για τοπική παρουσία και επενδύσεις.
Σύμφωνα με την Οικονομική Σχολή του Κιέβου 2.329 ξένες επιχειρήσεις δραστηριοποιούνται τώρα στη Ρωσία, κυρίως από Κίνα ή ουδέτερες χώρες. Άλλες 1.344 βρίσκονται σε διαδικασία αποχώρησης, ενώ 494 έχουν φύγει πλήρως.
Το Yale School of Management αναφέρει ότι περίπου 25 αμερικανικές επιχειρήσεις συνεχίζουν κανονικά τη δραστηριότητά τους στη Ρωσία, ενώ πάνω από 100 έχουν σταματήσει επενδύσεις ή λειτουργίες.
Κυρώσεις: Το εμπόδιο παραμένει
Ακόμα κι αν οι ΗΠΑ άρουν τις κυρώσεις -κάτι που αυτή τη στιγμή δεν διαφαίνεται- οι ευρωπαϊκές κυρώσεις παραμένουν ενεργές και ενισχύονται. Αυτό σημαίνει ότι κάθε δυτική επιχείρηση που θέλει να δραστηριοποιηθεί ταυτόχρονα στη Ρωσία και στην Ε.Ε, θα συνεχίσει να αντιμετωπίζει νομικές και λειτουργικές δυσκολίες.
Οι αμερικανικές κυρώσεις θεωρούνται οι αυστηρότερες, λόγω της απειλής αποκλεισμού από το χρηματοπιστωτικό σύστημα των ΗΠΑ. Ωστόσο, οι ευρωπαϊκές κυρώσεις δεν είναι αμελητέες και θα συνεχίσουν να λειτουργούν αποτρεπτικά, ακόμα και σε ένα πιο ευέλικτο αμερικανικό πλαίσιο.
