Συζητώντας μεταξύ μας, οι περισσότεροι υποστηρίζουμε ότι η ομορφιά "είναι υποκειμενική", "πηγάζει από μέσα" και "δεν είναι το πρώτο και σημαντικότερο που προσέχουμε" σε εμάς ή τους άλλους ανθρώπους. Μπορεί ακόμα και να δυσανασχετούμε με τα φίλτρα και την επεξεργασμένη εικόνα στον ψηφιακό κόσμο ή την απίστευτη αύξηση στις αισθητικές επεμβάσεις που παρατηρούμε παντού γύρω μας. Και πιθανότατα εννοούμε αυτά που λέμε.
Παρ' όλα αυτά, πριν βγούμε από το σπίτι έχουμε επιλέξει προσεκτικά ρούχα, αξεσουάρ, μακιγιάζ, χτένισμα, για να είμαστε "ευπαρουσίαστοι". Αρκετοί-ές από εμάς μπορεί ακόμα και να έχουν "διορθώσει κάποια μικροπράγματα" στο πρόσωπο ή το σώμα.
Ας μην κρυβόμαστε πίσω από το δάχτυλό μας! Όλοι είμαστε βαθιά επηρεασμένοι. Για την ακρίβεια, βιώνουμε την «εμφανισιοκρατία» (lookism), μία κοινωνική προκατάληψη πανταχού παρούσα και πολύ βλαπτική. Ωστόσο, ελάχιστοι την αναγνωρίζουν ως σοβαρό κοινωνικό πρόβλημα.
Η "ομορφιά" δεν είναι απλώς προσωπική υπόθεση ή προτίμηση· έχει μετατραπεί σε ηθική επιταγή
Αυτό επισημαίνει η φιλόσοφος Heather Widdows, στο βιβλίο της "Perfect Me: Beauty as an Ethical Ideal". Εστιάζει σε τέσσερα παγκόσμια ιδανικά ομορφιάς — λεπτότητα, σφριγηλότητα, απαλότητα και νεότητα — που επηρεάζουν την αυτοεικόνα και την κοινωνική αποδοχή.
Ταυτόχρονα επισημαίνει το λεγόμενο «ψηφιακό μπούμερανγκ»:
Παρότι γνωρίζουμε ότι οι "ιδανικές" εμφανίσεις που βλέπουμε, συνήθως είναι αποτέλεσμα φίλτρων και επεξεργασίας (στον ψηφιακό κόσμο ) ή επεμβάσεων (στον φυσικό κόσμο), αντί αυτό να μειώνει την πίεση της ιδανικής εικόνας, την εντείνει ακόμη περισσότερο
Η ομορφιά ως ηθική επιταγή
Η ανθρώπινη ιστορία είναι γεμάτη ακραίες πρακτικές για την επίτευξη του εκάστοτε ιδανικού ομορφιάς: εξαντλητικές δίαιτες, ασφυκτικοί κορσέδες, περούκες, δεσμά ποδιών και πολλά άλλα.
Όμως, όπως επισημαίνει η Widdows, αυτά δεν ήταν παγκόσμια πρότυπα· κάθε πολιτισμός είχε τα δικά του. Σήμερα, η κατάσταση είναι διαφορετική.
Οι επιταγές της ομορφιάς έχουν παγκοσμιοποιηθεί και γίνονται αντιληπτές όχι απλώς ως αισθητικές προτιμήσεις, αλλά ως δείκτες ηθικής και κοινωνικής αξίας
Οι τέσσερις κυρίαρχες απαιτήσεις που διαμορφώνουν τη σύγχρονη αντίληψη περί ομορφιάς είναι:
- Λεπτότητα: Το περιττό βάρος στιγματίζεται, ενώ η αδύνατη σιλουέτα θεωρείται ένδειξη αυτοελέγχου και επιτυχίας.
- Σφριγηλότητα: Το γήρας και η χαλάρωση του σώματος αντιμετωπίζονται ως αδυναμία ή παραίτηση.
- Απαλότητα: Το δέρμα πρέπει να είναι λείο και άτριχο. Η φυσική τριχοφυΐα, ιδιαίτερα στις γυναίκες, στιγματίζεται ως κάτι απωθητικό και αντικοινωνικό.
- Νεότητα: Οι ρυτίδες, η φυσική χαλάρωση του δέρματος, το γκριζάρισμα των μαλλιών θεωρούνται εχθροί. Αντιγηραντικά προϊόντα, επεμβάσεις, βαφές και φίλτρα υπόσχονται τη διατήρηση μιας αιώνια νεανικής εικόνας.
Αυτά τα χαρακτηριστικά δεν αφορούν απλώς το πώς φαίνεται κανείς, αλλά επηρεάζουν τη θέση του στην κοινωνία. Η ομορφιά συνδέεται με την επιτυχία, τη δύναμη, την κοινωνική αποδοχή και την αυτοεκτίμηση. Με άλλα λόγια, δεν αρκεί να είναι κανείς «όμορφος» — πρέπει να είναι ομορφότερος.
Η ψευδαίσθηση του "βελτιωμένου εαυτού"
Η Widdows εισάγει την έννοια του "φαντασιακού εαυτού" (the imagined self): την ιδανική εκδοχή του εαυτού μας, όπως την οραματιζόμαστε μετά από δίαιτες, γυμναστική, αισθητικές επεμβάσεις και αμέτρητες ώρες περιποίησης.
Αυτός ο "βελτιωμένος εαυτός" δεν είναι απλώς μια πιο όμορφη εκδοχή μας· είναι ο εαυτός που, υποτίθεται, θα έχει περισσότερη αυτοπεποίθηση, επαγγελματική επιτυχία, κοινωνική αποδοχή και ευτυχία. Η λογική είναι απλή: αν γίνουμε πιο ελκυστικοί, όλα τα άλλα θα ακολουθήσουν.
Αυτή η πεποίθηση ενισχύεται από το γεγονός ότι η κοινωνία όντως ανταμείβει την ομορφιά.
Όπως επισημαίνει η Widdows, μελέτες δείχνουν ότι οι ελκυστικοί (βάσει των ισχυόντων προτύπων) άνθρωποι έχουν περισσότερες πιθανότητες να προσληφθούν, να προαχθούν, να κερδίσουν την εμπιστοσύνη των άλλων και ακόμη και να λάβουν ελαφρύτερες ποινές όταν παρανομούν.
Αντίστροφα, η εμφάνιση συνδέεται συχνά με αρνητικά ηθικά χαρακτηριστικά: οι παχύσαρκοι θεωρούνται «τεμπέληδες» και «αναποτελεσματικοί», ενώ οι πιο ελκυστικοί άνθρωποι συχνά εκλαμβάνονται ως πιο ευφυείς και κοινωνικά ικανοί.
Και το χειρότερο; Αυτές οι πεποιθήσεις διαμορφώνονται ήδη από την ηλικία των τριών ετών.
Το «ψηφιακό μπούμερανγκ» και η αόρατη πίεση
Ζούμε στην εποχή των φίλτρων, της επεξεργασμένης εικόνας και των αψεγάδιαστων selfies. Κι όμως, παρά την ευρεία γνώση ότι οι περισσότερες εικόνες που βλέπουμε online είναι ψευδείς ή τουλάχιστον επιμελώς τροποποιημένες, η πίεση να ανταποκριθούμε σε αυτά τα πρότυπα όχι μόνο δεν μειώνεται, αλλά αυξάνεται.
Η Widdows αναφέρει πως η συνειδητοποίηση ότι όλες αυτές οι εικόνες είναι επεξεργασμένες, δεν μειώνει την επιρροή τους, αλλά την ενισχύει — ένα φαινόμενο που οι ψυχολόγοι αποκαλούν "Boomerang Effect" (φαινόμενο μπούμερανγκ).
Όταν βλέπουμε μια φωτογραφία που έχει τροποποιηθεί, δεν απορρίπτουμε το πρότυπο που παρουσιάζει. Αντίθετα, το αποδεχόμαστε ακόμη περισσότερο και νιώθουμε την ανάγκη να το φτάσουμε!
Ακόμα και οι ετικέτες στις διαφημίσεις που μας ενημερώνουν για τις ρετουσαρισμένες εικόνες έχουν το αντίθετο αποτέλεσμα: μας κάνουν να εστιάζουμε περισσότερο στο επιθυμητό αποτέλεσμα και να το επιδιώκουμε με μεγαλύτερη ένταση.
Ξέρουμε ότι το παιχνίδι είναι στημένο - αλλά συνεχίζουμε να παίζουμε
Η ομορφιά, που κάποτε ήταν μια αισθητική επιλογή, έχει μετατραπεί σε ηθική υποχρέωση. Δεν αρκεί να φαίνεσαι καλός· πρέπει να φαίνεσαι καλύτερος, συνεχώς. Ξέρουμε ότι τα πρότυπα αυτά είναι ανέφικτα, αλλά εξακολουθούμε να τα κυνηγάμε.
Μας λένε ότι η ευτυχία βρίσκεται πίσω από μια πόρτα, που ανοίγει μόνο αν είμαστε αρκετά λεπτοί, αρκετά νέοι, αρκετά αψεγάδιαστοι.
Το ερώτημα είναι: πόσο ακόμα θα προσπαθούμε να περάσουμε αυτή την πόρτα, πριν καταλάβουμε ότι δεν υπήρχε ποτέ πραγματικά;
Α.Ν
Φωτογραφία εξωφύλου: Image by wayhomestudio on Freepik
