Το μυαλό μας αγαπά τη δομή. Έτσι γεννιούνται τα γνωσιακά σενάρια — νοητικά “πατρόν” που καθορίζουν όχι μόνο το πώς τρώμε σε ένα εστιατόριο ή πηγαίνουμε στον γιατρό, αλλά και το πώς χτίζουμε την καριέρα μας, τις σχέσεις μας, την ίδια μας την ταυτότητα.
Αυτά τα σενάρια μάς προσφέρουν ασφάλεια. Όμως, όπως εξηγεί η Anne-Laure Le Cunff, Νευροεπιστήμονας και ιδρύτρια της πλατφόρμας Ness Labs, συχνά μας κρατούν πίσω, εγκλωβίζοντάς μας σε επιλογές που δεν αντανακλούν ποιοι πραγματικά είμαστε ή ποιοι θέλουμε να γίνουμε.
Η Le Cunff εντοπίζει τρία κυρίαρχα γνωσιακά σενάρια που επηρεάζουν ύπουλα τις ζωές μας: το “Σενάριο της Συνέχειας”, το “Σενάριο του Αρεστού” και το “Έπος της Μοναδικής Κλήσης”.
1. Το Σενάριο της «Συνέχειας»
Το συγκεκριμένο σενάριο μας λέει ότι η επόμενη φάση της ζωής μας πρέπει να είναι λογική συνέχεια της προηγούμενης. Αν σπουδάσαμε νομική, πρέπει να παραμείνουμε στον νομικό κλάδο. Αν ξεκινήσαμε μια σχέση στα 25, πρέπει να οδηγηθεί στον γάμο. Η ψευδαίσθηση της συνέπειας μάς κάνει να πιστεύουμε ότι η πορεία μας πρέπει να “βγάζει νόημα”.
Αυτό όμως αγνοεί μια βασική αλήθεια: οι άνθρωποι αλλάζουμε. Όταν νιώθουμε παγιδευμένοι σε μια δουλειά ή μια ταυτότητα που έχουμε ξεπεράσει, συχνά φταίει αυτό το σενάριο.
Η ερώτηση που μπορούμε να κάνουμε στον εαυτό μας:
Κάνω αυτήν την επιλογή επειδή όντως με εμπνέει, ή απλώς επειδή “ταιριάζει” με την προηγούμενη ζωή μου;
2. Το Σενάριο του «Αρεστού»
Αυτό το σενάριο μας μαθαίνει να ικανοποιούμε προσδοκίες τρίτων — οικογένειας, φίλων, κοινωνίας. Το κάνουμε να μοιάζει με ωριμότητα ή σωφροσύνη, αλλά στην ουσία είναι ανάγκη για αποδοχή.
Κυνηγάμε πτυχία, προαγωγές, σχέσεις για να νιώσουμε ότι “πάμε καλά”. Μόνο που συχνά αυτό σημαίνει να αγνοούμε τι πραγματικά θέλουμε.
Η ερώτηση που μπορούμε να κάνουμε στον εαυτό μας:
Αυτό που κυνηγάω το θέλω εγώ, ή απλώς ελπίζω να ικανοποιήσει τους άλλους;
3. Το «Έπος της Μοναδικής Κλήσης»
Εδώ μπαίνει το ρομαντικό αφήγημα που λέει ότι κάθε άνθρωπος πρέπει να βρει "το ένα και μοναδικό πάθος" του και να αφιερωθεί σε αυτό. Αν δεν το βρούμε ή αν αποτύχουμε στην πορεία, νιώθουμε χαμένοι ή αποτυχημένοι.
Όμως οι περισσότεροι από εμάς είμαστε πολυδυναμικοί – έχουμε πολλά και διαφορετικά ενδιαφέροντα και ταλέντα. Η αναζήτηση “του ενός πράγματος” συχνά περιορίζει αυτή τη φυσική περιέργεια.
Η ερώτηση που μπορούμε να κάνουμε στον εαυτό μας:
Αυτή η επιλογή με εκφράζει ή προσπαθώ απλώς να βρω κάτι που θα με “προσδιορίζει”;
Πώς απελευθερωνόμαστε από τα σενάρια;
Τα γνωσιακά σενάρια έχουν χρησιμότητα, ειδικά για καθημερινές αποφάσεις. Αλλά δεν πρέπει να ορίζουν τη ζωή μας.
Η Le Cunff προτείνει κάτι ριζικά απλό και ανατρεπτικό: αντί για ριζικές αλλαγές, ξεκίνα μικρά πειράματα. Αν σκέφτεσαι αλλαγή καριέρας, μην παραιτηθείς — δοκίμασε ένα σεμινάριο ή μερικά freelance projects. Αν φλερτάρεις με την ιδέα να μετακομίσεις κάπου μακριά, πέρασε μερικές εβδομάδες δοκιμαστικά σε μια άλλη πόλη.
Το σημαντικό δεν είναι να πετύχεις, αλλά να πειραματιστείς χωρίς φόβο αποτυχίας. Αυτό “ξεκλειδώνει” μια πιο γνήσια ζωή, πιο κοντά στον αυθεντικό σου εαυτό.
Αποδομώντας τον «ορισμό της επιτυχίας»
Τα σενάρια συνοδεύονται συχνά από έτοιμες μεζούρες επιτυχίας: χρήματα, τίτλοι, κοινωνική αποδοχή. Τι θα γινόταν αν τα αφήναμε αυτά στην άκρη και μετρούσαμε την επιτυχία με βάση την περιέργεια, τη μάθηση, την προσωπική εξέλιξη;
Το να “ξε-μάθουμε” αυτά τα σενάρια είναι μια μορφή νοητικής ελευθερίας. Δεν χρειάζεται να ξέρεις πού πας. Αρκεί να ξέρεις ότι δεν χρειάζεται να πας εκεί που (υποτίθεται ότι) έπρεπε να πας.
Η ζωή δεν είναι ένα σενάριο με αρχή, μέση και τέλος. Είναι συνεχείς πρόβες.
Και με κάθε πείραμα, γράφουμε το δικό μας σενάριο.
