Το αυξανόμενο χρέος έχει προσγειώσει την άλλοτε πολλά υποσχόμενη αγορά στέγης της Κίνας σε στασιμότητα. Πολλοί δυτικοί δημοσιογράφοι εικάζουν ότι η χώρα οδεύει προς οικονομική καταστροφή. Όμως οι οικονομολόγοι Νταν Ρόζεν και Νίκολας Λάρντι διαφωνούν με αυτό - αλλά και μεταξύ τους.
Και οι δύο πιστεύουν ότι το Πεκίνο μπορεί να επιλύσει τη στεγαστική κρίση, αλλά διαφωνούν σχετικά με τις θυσίες που πρέπει να κάνει για να το επιτύχει.
Στις 29 Ιανουαρίου 2024, ένα δικαστήριο στο Χονγκ Κονγκ διέταξε τον κινεζικό κολοσσό ακινήτων Evergrande Group να ξεκινήσει ρευστοποίηση των περιουσιακών του στοιχείων. Η εταιρεία, που ιδρύθηκε το 1996, είχε εκμεταλλευτεί την άνθηση των ακινήτων επί δεκαετίες στην Κίνα, και έγινε γρήγορα η μεγαλύτερη του κλάδου ανάπτυξης ακινήτων στον κόσμο. Αλλά μέχρι το 2024, είχε γίνει και η πιο καταχρεωμένη.
Μη έχοντας τη δυνατότητα να δανειστεί περισσότερα χρήματα για να ολοκληρώσει τα κατασκευαστικά της έργα - 1.322 σύμφωνα με στατιστικά στοιχεία της China Index Academy- η αυτοκρατορία της Evergrande κατέρρευσε, προκαλώντας κρουστικά κύματα σε όλη την κινεζική οικονομία και κατ' επέκταση στον κόσμο.
Για χρόνια, φαινόταν ότι η μόνη κατεύθυνση που μπορούσε να ακολουθήσει η κινεζική οικονομία ήταν η άνοδος. Κάποτε μια από τις φτωχότερες χώρες στη Γη, η Κίνα υπέστη μια άνευ προηγουμένου μεταμόρφωση μετά τις αγορακεντρικές μεταρρυθμίσεις του Προέδρου του ΚΚΚ Ντενγκ Σιαοπίνγκ, ο οποίος, θυμίζοντας τη βραχύβια Νέα Οικονομική Πολιτική του Βλαντιμίρ Λένιν, άνοιξε τις κρατικές αγορές της στις ιδιωτικές επιχειρήσεις. Η ανάπτυξη που ξεκίνησε από αυτές τις μεταρρυθμίσεις, που εφαρμόστηκαν τη δεκαετία του 1970, διήρκεσε αρκετά μέχρι τα τέλη της δεκαετίας του 2010. Κατά τη διάρκεια αυτής της περιόδου, η κινεζική οικονομία αναπτύχθηκε σταθερά με πολύ ταχύτερο ρυθμό από τις ΗΠΑ ή τη Δυτική Ευρώπη, ανεβάζοντας τη μερίδα του λέοντος των 1,4 δισεκατομμυρίων πολιτών της από τη χαμηλότερη στη μεσαία τάξη.
Κινεζική στεγαστική κρίση
Καθώς το εισόδημα των κινεζικών νοικοκυριών ανέβαινε, το ίδιο αυξήθηκε και η ζήτηση για στέγαση, μια εξέλιξη που αποδείχθηκε και ευλογία και κατάρα. Η Κίνα δεν είχε πραγματικά τη δική της αγορά ακινήτων μέχρι τις αρχές της δεκαετίας του 1980, όταν η κυβέρνηση του Σιαοπίνγκ κατάργησε το σοσιαλιστικό σύστημα στέγασης πρόνοιας που υπήρχε από το τέλος της επανάστασης.
Ο τεράστιος πληθυσμός της Κίνας σημείωσε μεγάλη έκρηξη στα κατασκευαστικά έργα — τόσο μεγάλη που οι κατασκευαστές και οι τοπικές κυβερνήσεις χρεώθηκαν πρόθυμα για να χρηματοδοτήσουν τα πάντα.
Αυτό συνεχίστηκε μέχρι το 2020, όταν ο σημερινός Πρόεδρος του ΚΚΚ, Σι Τζινπίνγκ, αναγνωρίζοντας τη μη βιωσιμότητα της έκρηξης, πέρασε τη λεγόμενη Πολιτική των Τριών Κόκκινων Γραμμών, θέτοντας ανώτατο όριο στο ποσό των χρημάτων που θα μπορούσαν να δανειστούν οι εταιρείες ανάπτυξης ακινήτων για να παραμείνουν στο χώρο. Έχοντας ξεπεράσει πολύ αυτό το όριο, η Evergrande χρεοκοπούσε ένα χρόνο αργότερα, ακολουθούμενη από άλλες 50 εταιρείες.
Η συνεχιζόμενη στεγαστική κρίση έχει κλονίσει εμφανώς την προηγουμένως ακλόνητη κινεζική οικονομία, μειώνοντας τις τιμές των ακινήτων και βάζοντας φρένο στις καταναλωτικές δαπάνες. Οι εργαζόμενοι εγκαταλείπουν τις μεγάλες πόλεις και επιστρέφουν μαζικά στην ύπαιθρο και εκατομμύρια νεόκτιστα συγκροτήματα διαμερισμάτων παραμένουν άδεια.
Η οικονομική ανάπτυξη έχει πέσει σε ιστορικά χαμηλά, από 14% το 2007 σε μόλις 2% το 2022, με αποτέλεσμα πολλοί παρατηρητές στη Δύση να αναρωτιούνται, εάν ο κινεζικός δράκος βρίσκεται στην πόρτα του θανάτου.
Τα ερωτήματα είναι πολλαπλά.
- Είναι η οικονομία της Κίνας ένα θαύμα, όπως πίστευαν από καιρό οι άνθρωποι, ή μια υπερεκτιμημένη φούσκα στο κατώφλι της έκρηξης;
- Αντιπροσωπεύει η τρέχουσα κρίση ένα ιστορικό σημείο καμπής ή είναι κάτι περισσότερο από μια προσωρινή οπισθοδρόμηση, από την οποία η χώρα θα ανακάμψει σύντομα;
- Ενήργησε το ΚΚΚ με σύνεση στις προσπάθειές του να κρατήσει τα πάντα υπό έλεγχο ή απλώς εφαρμόζει βοηθήματα χωρίς να θεραπεύει την υποκείμενη ασθένεια;
- Οι δυτικοί ρεπόρτερ καλύπτουν με ακρίβεια τα γεγονότα ή έχουν παραπλανηθεί από παρερμηνευμένα δεδομένα;
Δύο οικονομολόγοι που ειδικεύονται στην Κίνα — ο Ντάνιελ Ρόζεν και ο Νίκολας Λάρντι — μοιράζονται τις εκπληκτικά θετικές εκτιμήσεις τους.
Αλλάζοντας ταχύτητες
Ο Ρόζεν, πρώην Ανώτερος Σύμβουλος Διεθνούς Οικονομικής Πολιτικής στο Εθνικό Οικονομικό Συμβούλιο του Λευκού Οίκου και ενεργό μέλος του Συμβουλίου Εξωτερικών Σχέσεων και της Εθνικής Επιτροπής Σχέσεων ΗΠΑ-Κίνας, πιστεύει ότι η στεγαστική κρίση δεν είναι λάθος της κινεζικής κυβέρνησης, αλλά ένα φυσικό και αναμενόμενο εμπόδιο στην πορεία της χώρας προς την ευημερία.
«Η Κίνα έχει εξελιχθεί από μια από τις φτωχότερες χώρες στον κόσμο κατά την έναρξη της οικονομικής της ανάπτυξης, σε χώρα μεσαίου εισοδήματος σήμερα. Και όταν οι χώρες φτάνουν σε μεσαίο εισόδημα, αλλάζει αυτό που χρειάζεται για να συνεχιστεί η ανάπτυξη. Υπάρχει γενικά μια περίοδος δύσκολης μετάβασης, όπου οι παλιές προσεγγίσεις για την ανάπτυξη παρατείνουν τη χρησιμότητά τους, προτού οι χώρες κάνουν τη σκληρή δουλειά να αλλάξουν ταχύτητες», είπε μιλώντας στο Big Think.
Ο ίδιος πιστεύει ότι η στεγαστική κρίση, αντί να υποδηλώνει κατάρρευση της κινεζικής οικονομίας, χρησιμεύει ως σήμα ότι η χώρα εισέρχεται σε ένα νέο κεφάλαιο στην ανάπτυξή της. Ωστόσο, αυτό δεν σημαίνει ότι η οικονομία —ή οι πολιτικοί που ηγούνται— θα βγουν αλώβητοι. «Η επιβράδυνση της ανάπτυξης είναι μόνιμη», είπε ο Ρόζεν. «Δεν υπάρχει κομψή διέξοδος από αυτό».
Ερωτηθείς εάν η απάντηση του ΚΚΚ στην κρίση ήταν αποτελεσματική, ο Ρόζεν απάντησε: ναι και όχι. «Αν κοιτάξουμε την έκθεση εργασίας της κινεζικής κυβέρνησης για το 2024, το σχέδιο πολιτικής που βγαίνει κάθε χρόνο, μπορείτε να δείτε ότι το Πεκίνο σκοπεύει να αυξήσει τα εμπορικά του πλεονάσματα, αλλά η ιδέα ότι η Κίνα μπορεί να εξάγει την έξοδο της από μια κρίση και να περιμένει από άλλες χώρες να το ανεχτούν, είναι εξαιρετικά προβληματικό».
Με τον οικονομικό προστατευτισμό να αυξάνεται σε όλο τον κόσμο, πολλές κυβερνήσεις επιβάλλουν υψηλούς δασμούς στις κινεζικές εισαγωγές, από ηλεκτρονικά είδη ευρείας κατανάλωσης έως ηλεκτρικά οχήματα. Καθώς αυτοί οι δασμοί αυξάνονται, οι κινεζικές εξαγωγές αναμένεται να μειωθούν, εμποδίζοντας τις ελπίδες του Πεκίνου να αντισταθμίσει τις απώλειές του στην αγορά ακινήτων.
Ταυτόχρονα, ο Ρόζεν πιστεύει ότι το ΚΚΚ κατανοεί τη βασική αιτία της κρίσης και λαμβάνει μέτρα για την αντιμετώπισή της. «Οι άνθρωποι είδαν τις Τρεις Κόκκινες Γραμμές ως ένα λάθος, που με κάποιο τρόπο προκάλεσε την πίεση στον τομέα των ακινήτων που βλέπουμε τώρα», είπε. «Θα έλεγα ότι η πίεση ήταν αναπόφευκτη και η πολιτική ήταν μια προσπάθεια να αρχίσει να αντιμετωπίζεται. Οι γενικές πινελιές ήταν απολύτως κατάλληλες: Υπήρχε υπερβολικό χρέος που φορτώθηκε στην αγορά κατοικίας. Ενώ είναι δυνατό να χρησιμοποιηθεί το χρέος για να αποκτηθεί μεγαλύτερη ανάπτυξη βραχυπρόθεσμα, απλά δεν μπορεί να γίνεται αυτό για πάντα». Επισημαίνει τη λεγόμενη Λευκή Λίστα, μια εκστρατεία που άνοιξε την πίστωση μόνο σε εκείνα τα κατασκευαστικά έργα που θα μπορούσαν να ολοκληρωθούν σε σύντομο χρονικό διάστημα, ως ένα βήμα προς τη σωστή κατεύθυνση.
Κάλλιο αργά παρά ποτέ
Ο Λάρντι, ανώτερος συνεργάτης στο Ινστιτούτο Πίτερσον για τη Διεθνή Οικονομία, είναι ακόμη πιο αισιόδοξος για το μέλλον της Κίνας. Όπως και ο Ρόζεν, πιστεύει ότι η κινεζική οικονομία δεν πρόκειται να καταρρεύσει ως αποτέλεσμα της στεγαστικής κρίσης, ότι η ανάπτυξη θα συνεχιστεί με λιγότερο αστρονομικό, αλλά παρόλα αυτά σταθερό ρυθμό και ότι το ΚΚΚ κάνει λίγο-πολύ τις σωστές επιλογές για την αντιμετώπιση της κρίσης.
«Νομίζω ότι έπρεπε να είχε γίνει πριν από χρόνια», λέει για την Πολιτική των Τριών Κόκκινων Γραμμών. «Το γεγονός ότι βρίσκονταν σε ένα μη βιώσιμο μονοπάτι έγινε σαφές ήδη πριν από 8 χρόνια και θα έπρεπε να είχαν προσπαθήσει να το επιβραδύνουν νωρίτερα, ίσως με λιγότερο αυστηρά μέσα. Αλλά η άποψή μου είναι: κάλλιο αργά παρά ποτέ».
Ερωτηθείς γιατί το ΚΚΚ δεν ανέλαβε δράση νωρίτερα εφόσον ήξερε πού κατευθύνονταν, ο Λάρντι είπε ότι «η πολιτική οικονομία δυσκόλεψε το είδος των βημάτων που έκανε τελικά το Πεκίνο». Πρόσθεσε ότι «υπήρχαν ισχυρά κεκτημένα συμφέροντα για να συνεχιστεί η άνθηση», από τους κατασκευαστές ακινήτων, έως τις τοπικές κυβερνήσεις που πουλούσαν τη γη σε υψηλόβαθμους αξιωματούχους, που έπαιρναν τα εύσημα για την αύξηση του ΑΕΠ.
Οι φούσκες σκάνε μόνο όταν η υπερβολική αυτοπεποίθηση μετατρέπεται σε πωλήσεις πανικού και για λίγο το ΚΚΚ μπορεί να πίστευε ότι, ασκώντας τον σημαντικό έλεγχό του τόσο στην οικονομία, όσο και στη ροή των πληροφοριών, θα μπορούσε να αποτρέψει την ανατροπή του πλοίου.
Ωστόσο, όταν το Πεκίνο έφτασε στο σημείο τελικά να αντιμετωπίσει την κρίση, ο Λάρντι πιστεύει ότι έκανε τις σωστές κινήσεις. «Κάποιοι λένε ότι χρειάζονται μεγαλύτερη τόνωση, δημοσιονομική ώθηση ή νομισματική επέκταση», είπε. «Δεν συμφωνώ με αυτό. Από τη νομισματική πλευρά, νομίζω ότι έχουν προχωρήσει όσο πιο μακριά μπορούν, δεδομένου του επιτοκιακού περιβάλλοντος που αντιμετωπίζουν παγκοσμίως. Τα επιτόκια τους είναι ήδη πολύ χαμηλά σε σύγκριση με εκείνα των ΗΠΑ, γεγονός που οδήγησε σε μεγάλες εκροές κεφαλαίων και υποτίμηση του νομίσματος. Αν μη τι άλλο, προσπαθούν να αποφύγουν περαιτέρω υποτίμηση. Από τη δημοσιονομική πλευρά, οι κινήσεις είναι λίγο πιο επεκτατικές από ό,τι ήταν πέρυσι. Και πάλι, μοιάζουν περιορισμένες επειδή τα επίπεδα του συνολικού χρέους σε σχέση με το ΑΕΠ είναι υψηλά, δημιουργώντας ορισμένους κινδύνους. Για να ελέγξουν αυτούς τους κινδύνους, δέχονται χαμηλότερο ρυθμό οικονομικής ανάπτυξης».
Η αξιολόγηση των Λάρντι και Ρόζεν για την κινεζική οικονομία έρχεται σε έντονη αντίθεση με εκείνες που παρέχουν οι δημοσιογράφοι οικονομικών μέσων ενημέρωσης στη Δύση, πολλοί από τους οποίους υποστηρίζουν ότι η Κίνα οδεύει προς οικονομική καταστροφή. Ο Λάρντι πιστεύει ότι, τουλάχιστον σε ορισμένες περιπτώσεις, η άποψή τους είναι αποτέλεσμα παρερμηνείας κρίσιμων δεδομένων.
Σε ένα άρθρο που δημοσιεύτηκε πρόσφατα στο Foreign Affairs, αναφέρθηκε σε αυτό που κρίνει ως "ελλιπές ή ανακριβές ρεπορτάζ για την κινεζική οικονομία":
«Τον Οκτώβριο του περασμένου έτους, ο Economist επεσήμανε ότι το ΑΕΠ της Κίνας σε σχέση με τις ΗΠΑ είχε μειωθεί κατά 10% από 70 κάτι σε 60 κάτι. Είπαν: «Η Κίνα μπορεί να μην φτάσει ποτέ τις ΗΠΑ.» Νομίζω ότι αυτή είναι μια εντελώς λανθασμένη αντίληψη». Το πρόβλημα, είπε ο Λάρντι, είναι ότι οι δημοσιογράφοι εξέτασαν το ονομαστικό ΑΕΠ, μια μέτρηση που εκτινάχθηκε στις ΗΠΑ, αλλά δεν αυξήθηκε πολύ σε πραγματικούς όρους, λαμβάνοντας υπόψη τον πληθωρισμό. Αυτό, σε συνδυασμό με την υποτίμηση του γουαν - μια υποτίμηση που ο Λάρντι πιστεύει ότι είναι προσωρινή - έκανε να φαίνεται ότι η Κίνα υστερούσε πολύ όταν, στην πραγματικότητα αυτό δεν συνέβαινε, καθιστώντας το προαναφερθέν επιχείρημα των ρεπόρτερ παραπλανητικό.
Το μέλλον της κινεζικής οικονομίας
Ο Ρόζεν και ο Λάρντι πιστεύουν και οι δύο ότι η Κίνα θα επιβιώσει από την τρέχουσα στεγαστική κρίση, αλλά διαφωνούν ως προς το είδος των θυσιών που θα πρέπει να κάνουν οι ηγέτες της.
Σύμφωνα με τον Λάρντι, η χώρα και η ηγεσία της αναμένεται να βγουν λίγο-πολύ αλώβητες. «Πιστεύω πολύ στη σύγκλιση», είπε. «Η Κίνα εξακολουθεί να έχει ασύγκριτες τιμές. Εξακολουθεί να έχει ένα ΑΕΠ που είναι μικρότερο από το 30% του ΑΕΠ των ΗΠΑ, πράγμα που σημαίνει ότι υπάρχει σημαντικό περιθώριο για άνοδο. Μόλις δουλέψουν μέσω αυτής της διόρθωσης της φούσκας ιδιοκτησίας, θα έχουν μια περίοδο σταθερής ανάπτυξης της τάξης του 5 έως 6% ετησίως», τον ίδιο ρυθμό ανάπτυξης που απολάμβαναν πριν καταρρεύσει η Evergrande.
Ο Ρόζεν είναι λίγο πιο επιφυλακτικός «Η ανάπτυξη δεν μπορεί να προέλθει πλέον από τον τομέα ακινήτων, που βασίζεται στο χρέος», λέει, «και οι αξιωματούχοι δεν έχουν ακόμη ξεκαθαρίσει από πού θα προέλθει». Το μέλλον της κινεζικής οικονομίας, προσθέτει, «θα εξαρτηθεί από τις πολιτικές επιλογές που θα γίνουν στο Πεκίνο. Το καλύτερο σενάριο θα ήταν οι ηγέτες να αναγνωρίσουν τα διαρθρωτικά προβλήματα και τους αντίθετους ανέμους προς την ανάπτυξη, να διαγράψουν μερικές από τις ζημιές, να κατανείμουν τον πόνο με όσο το δυνατόν πιο δίκαιο τρόπο και, κάνοντας αυτό, να επιλύσουν τα προβλήματα έτσι ώστε — μετά από μια περίοδο ανάπτυξης ίσως 0% που θα διαρκέσει 3 έως 5 χρόνια — το τραπέζι θα στρωθεί για ισχυρότερη ανάπτυξη προς τα εμπρός».
Ο Ρόζεν δεν αμφιβάλλει ότι το ΚΚΚ θα μπορέσει να μετριάσει τις συνέπειες της στεγαστικής κρίσης. Ταυτόχρονα, τόνισε ότι η πιο σοφή πορεία δράσης —η ανοικοδόμηση του οικονομικού συστήματος της χώρας, η δημιουργία περισσότερου χώρου για ελεύθερο επιχειρείν και η πρόκληση βραχυπρόθεσμων ζημιών προς όφελος μακροπρόθεσμων κερδών— μπορεί να μην είναι μια πορεία στην οποία το Πεκίνο είναι διατεθειμένο να δεσμευτεί πλήρως ακόμα.
«Η αλλαγή είναι τρομακτική», είπε. «Ακόμη και αν το ΚΚΚ λειτουργήσει με επιτυχία μέσω αυτής της μετάβασης, αυτό θα σημαίνει ότι θα παραιτηθεί από το επίπεδο ελέγχου της οικονομίας που θα ήθελε να έχει. Στην ιδανική περίπτωση, θέλουν ισχυρή ανάπτυξη και έλεγχο, παρόλο που ο σύγχρονος κόσμος έχει ανακαλύψει με τον δύσκολο τρόπο τα τελευταία 100 χρόνια ότι αυτό δεν αποτελεί επιλογή. Δεν μπορείς να έχεις τον πλήρη έλεγχο ενός συστήματος και ταυτόχρονα να έχεις αυτό το σύστημα δυναμικό και αποτελεσματικό. Η Κίνα εξακολουθεί να ψάχνει έναν τρόπο να τα έχει όλα, και αυτή η αναζήτηση εμποδίζει αυτό που είναι, κατά τη γνώμη μου, αναπόφευκτη οικονομική και πολιτική μεταρρύθμιση».
