Μέσα σε δέκα ημέρες ο Αμερικανός πρόεδρος Ντόναλντ Τραμπ σφράγισε μια σειρά στρατηγικών συμφωνιών με την Αυστραλία, τη Μαλαισία, την Καμπότζη και την Ιαπωνία, στο πλαίσιο μιας μεγάλης γεωοικονομικής πρωτοβουλίας για τη διασφάλιση του εφοδιασμού σε σπάνιες γαίες και κρίσιμα μέταλλα. Ωστόσο, αναλυτές προειδοποιούν, ότι η ανατροπή της κινεζικής κυριαρχίας στην αλυσίδα εφοδιασμού κρίσιμων μετάλλων θα χρειαστεί χρόνια και τεράστιες επενδύσεις.
Οι πρώτες ύλες αυτές είναι ζωτικής σημασίας για την παραγωγή μπαταριών, ηλεκτρικών οχημάτων, αμυντικών συστημάτων και μικροτσίπ. Και μέχρι σήμερα ελέγχονται σχεδόν αποκλειστικά από το Πεκίνο.
Οι κινήσεις αυτές της Ουάσιγκτον εντάσσονται σε μια συνολική στρατηγική αντιμετώπισης της κινεζικής κυριαρχίας. Όπως εκτιμούν αναλυτές, οι συμφωνίες αυτές θα μπορούσαν να αποτελέσουν το θεμέλιο για ένα πολυμερές πλαίσιο συνεργασίας με κοινές επενδύσεις, κοινή χρηματοδότηση και διαμοιρασμό τεχνογνωσίας.
«Οι συμφωνίες αυτές μπορούν να εξελιχθούν σε έναν ισχυρό πολυμερή μηχανισμό με πραγματικά δεσμευτικές επενδύσεις και κοινή αξιοποίηση πόρων», σχολιάζει η Wendy Cutler, αντιπρόεδρος του Asia Society Policy Institute, προβλέποντας ότι η κυβέρνηση Τραμπ θα επιδιώξει περαιτέρω τέτοιες συμμαχίες μέσα στο 2026.
Η Ιαπωνία στο επίκεντρο των νέων συμφωνιών
Η τελευταία συμφωνία με την Ιαπωνία προβλέπει εξασφάλιση πρώτων υλών, συνεπένδυση σε νέα έργα και χρηματοδότηση εντός εξαμήνου. Αντίστοιχες δεσμεύσεις έχουν ήδη υπογραφεί με την Αυστραλία, τη Μαλαισία και την Ταϊλάνδη, με έμφαση σε δίκαιες εμπορικές πρακτικές και αποφυγή εξαγωγικών περιορισμών.
Παρότι τα νέα αυτά μέτρα αναμένεται να ενισχύσουν την αμερικανική μεταλλευτική και επεξεργαστική βιομηχανία, οι ειδικοί εκτιμούν ότι η διαδικασία θα είναι μακρόχρονη και δαπανηρή.
«Η αποσύνδεση από την κινεζική εφοδιαστική αλυσίδα θα χρειαστεί χρόνο, ίσως μια δεκαετία», προειδοποιεί ο Ντένις Γουάιλντερ, πρώην ανώτερος αξιωματούχος των αμερικανικών υπηρεσιών πληροφοριών και νυν ερευνητής στο Georgetown University.
Σύμφωνα με εκτιμήσεις της Goldman Sachs, η ανάπτυξη ενός νέου ορυχείου σπάνιων γαιών μπορεί να διαρκέσει έως και δέκα χρόνια, ενώ η κατασκευή νέων μονάδων επεξεργασίας απαιτεί τουλάχιστον πέντε.
Η Κίνα εξακολουθεί να κατέχει το 69% της παγκόσμιας εξόρυξης, το 92% της διύλισης και το 98% της παραγωγής μαγνητών, δηλαδή έναν σχεδόν απόλυτο έλεγχο της αγοράς.
«Παιχνίδι ισορροπιών» με στρατηγικές επιπτώσεις
Για την αμερικανική βιομηχανία, οι συμφωνίες αυτές συνιστούν μια ιστορική ευκαιρία μείωσης της εξάρτησης από το Πεκίνο.
«Πρόκειται για έναν καταλύτη που μπορεί να σταθεροποιήσει τις τιμές, να επιταχύνει την καινοτομία και να δημιουργήσει ίσους όρους ανταγωνισμού απέναντι στις επιδοτούμενες κινεζικές επιχειρήσεις», επισήμανε ο Brodie Sutherland, CEO της Patriot Critical Minerals Cor, μιλώντας στο CNBC.
Η εξασφάλιση πρώτων υλών από "φιλικές" χώρες αναμένεται να επιτρέψει στις αμερικανικές εταιρείες να επενδύσουν σε πιο αποδοτικές και περιβαλλοντικά υπεύθυνες μεθόδους εξόρυξης και ανακύκλωσης, προσθέτει.
Ωστόσο, η μετάβαση αυτή δεν θα είναι ανέξοδη.
«Η φιλική προς το περιβάλλον εξόρυξη σπάνιων γαιών είναι εξαιρετικά δαπανηρή, ενώ η Κίνα κράτησε χαμηλό το κόστος, παραμερίζοντας τις περιβαλλοντικές προδιαγραφές», εξηγεί ο Mike Rosenberg, καθηγητής στρατηγικής στο IESE Business School.
Ο ίδιος προειδοποιεί ότι οι καταναλωτές θα πρέπει να αποδεχθούν πιθανές αυξήσεις τιμών σε ηλεκτρονικά και πράσινες τεχνολογίες, που θα αντικατοπτρίζουν το πραγματικό περιβαλλοντικό τους αποτύπωμα.
Η νέα γεωοικονομική ισορροπία
Η στροφή της Ουάσιγκτον έχει ήδη προκαλέσει έντονη κινητικότητα στις αγορές. Οι μετοχές αμερικανικών εταιρειών σπάνιων γαιών, όπως οι MP Materials, Trilogy Metals, Energy Fuels και USA Rare Earth, καταγράφουν θεαματικά κέρδη, με άνοδο έως και 400% από την αρχή του έτους.
Πέρα όμως από την αγορά, η στρατηγική Τραμπ έχει και βαθύτερη διπλωματική διάσταση. Η απειλή της Κίνας να επιβάλει νέους εξαγωγικούς περιορισμούς στα κρίσιμα μέταλλα λειτούργησε, σύμφωνα με αναλυτές, ως «καμπανάκι αφύπνισης» για τους συμμάχους της Δύσης.
«Το Πεκίνο υπερέβη τα όρια. Οι κινήσεις του ώθησαν περισσότερες χώρες να ευθυγραμμιστούν με τις ΗΠΑ», σχολιάζει ο Γουάιλντερ, υπογραμμίζοντας ότι η κλιμάκωση του "μεταλλευτικού πολέμου" ενέχει το ρίσκο να απομονώσει την Κίνα, αντί να την ενισχύσει.
Η νέα στρατηγική των ΗΠΑ στις σπάνιες γαίες δεν πρόκειται να αλλάξει τους συσχετισμούς από τη μια μέρα στην άλλη. Ωστόσο, η συντονισμένη προσπάθεια του Ντόναλντ Τραμπ με εταίρους στην Ασία σηματοδοτεί μια μακροπρόθεσμη αναμέτρηση για τον έλεγχο της πιο κρίσιμης πρώτης ύλης του 21ου αιώνα, ενός πεδίου όπου η τεχνολογία, η οικονομία και η γεωπολιτική συναντώνται.
